رێككەفتنا 11 ئادارێ بەرهەمێ خەباتا شۆرەشا ئیلۆنێ یە
سالار محەمەد دۆسكی:
پتر ژ (50) سالان دەربازبون ل سەر رێككەفتنا 11ی ئادارێ یا مێژووی ل سالا 1970 كو مەزنترین دەسكەفتێ شۆرەشا ئیلۆنا مەزن بوویە ب سەركردایەتی یا (مەلا مستەفا بارزانی)، بڤێ هەلكەفتێ مامۆستایەكێ پشكا مێژوویێ ل زانكۆیا دهۆك، چەندین خالێن جێوازێن ڤێ شۆرەشێ ل گەل شۆرەش و سەرهلدێن پێشتر د دەتە دیاركرن.
د. فەرهاد محەمەد ئەحمەد، مامۆستایێ كولیژا زانستێن مرۆڤایەتی ل زانكۆیا دهۆكێ بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت: شۆرەشا ئیلۆنێ دهێتە هژمارتن وەك هەوچەرخانەك دمێژوویا مللەتێ كورد دا و شیا جوداهیەكێ دروست بكەت دبزاڤا رزگاری خوازا مللەتێ كورد دا و ئەگەر بەروەردیەكێ بكەین دناڤبەرا شۆرەشا ئیلۆنێ و شۆرەشێن پێشتر دا دێ بینی ل سەر دەمێ شۆرەشا ئیلۆنێ و هەر چەندە بتنێ ل باشورێ كوردستانێ دهاتەكرن لێ شیا پێشكەفتنەكا مەزن دبزاڤا رزگاری خوازا مللەتێ كوردا بدەست ڤە بینت ل هەمی پارچێن كوردستانێ، شۆرەشێن بەری ئیلونێ دماوەكێ كورت دا دژیان و نەشیاین بەردەوامیێ بدەنە شۆرەشێن خوە و رەنگە هندەك چەند هەیڤان و بەرۆڤاژی شۆرەشا ئیلۆنێ ب سالان ڤەكێشا، لەوما شۆرەشا ئیلۆنێ گەلەك گوهورین دئاستێ بزاڤا رزگاری خوازا مللەتێ كورد دا پەیداكرن.
هەمان مامۆستایێ زانكۆیێ گۆت: شۆرەشێن پێشتر رەنگە دەستهەلاتا وان ل دەڤەرەك یان چەند باژێرێن بچووك یان ئێك باژێری بوون، بەرامبەر شۆرەشا ئیلۆنێ جوگرافیەكا مەزن ڤەگرت بوو هەر ژ زاخۆ هەتا خانەقین ئاگرێ شۆرەشێ یێ خورت بوو و هەمی بەرۆكێن كوردستانێ شەرێ بەردەوام بوو ل گەل حوكمەتا ئیراقی، خالەكا هەرە گرنگ سەركردایەتی یا شۆرەشا ئیلۆنێ ب سەركردایەتی یا (مەلا مستەفا بارزانی) هەتا رادەكێ باش شارەزاتر بوو دهاوكێشێن نێڤ دەولەتی دا و سەردەریكرنێ دا ل گەل دەولەتێن داگیركەرێن كوردستانێ و ئاست و تێگەهشتنا وی بۆ سیاسەتێ گەلەك باشتر بوو ژ سەركردێن شۆرەشێن پێشتر و ئەگەر بەروردەكێ دڤێ چەندێ دا ژی بكەین دێ بینی سەركردێن شۆرەشێن پێشتر ب دەستێن دوژمنی هاتینە سێدارەدان هەر ئەوا خوە رادەستی دوژمنی كریە و هندەكا دەست ژ سیاسەتێ بەردایە، (مەلا مستەفا بارزانی) نە هەتا دوماهی ژیانا خوە ژی سەركردایەتی یا بزاڤا رزگاری خوازا مللەتێ كورد كریە و ئەڤ خالە ژی بۆ كارزما وی ڤەدگەریت كو شۆرەش بەرفرەه بیت بۆ ماوەكێ درێژ ژی بەردەوام بیت، (مەلا مستەفا بارزانی) سەرپەرشتی یا پارتی دیموكراتی كوردستان كر و پێگەهێ جەماوەریێ ڤێ شۆرەشێ زێدەتر خورت بوو و زێدەتر ژێرخانا جەماوەری هەبوو و شۆرەشێن پێشتر ئەڤە نەبوو و ئەڤە خالەكا هەرە بهێز بوو بۆ شۆرەشا ئیلۆنێ دهێـتە هەژمارتن.
ل دور راگەهاندنا شۆرەشا ئیلۆنێ د. فەرهاد محەمەد ئەحمەد، مامۆستایێ كولیژا زانستێن مرۆڤایەتی ل زانكۆیا دهۆكێ گۆت: راگەهاند ل سەر دەمێ شۆرەشا ئیلۆنێ گەلەك پێشكەفتن بخوە ڤە دیت، رۆژنامێن پارتی دیموكراتی كوردستان كو سەركرداتیا شۆرەشا ئیلۆنێ دكر بتنێ چەند هەژمار ژێ دەرنەچوون بەلكو بەردەوام ئەڤ هژمارێن رۆژنامێ دەرچوون و بەلاڤەدبوون دناڤا جەماوەرێ كوردستانێ دا و شیان دەنگێ شۆرەشێ بگەهینە خەلكێ كوردستانێ و تایبەت پشتی ئێزگێ دەنگێ كوردستانێ هاتیەدانان و حوكمەتا ئیراقێ گەلەك جاران دلتەنگیا خوە دیاردكر هەمبەر دەنگڤدانا ڤی ئێزگەی و هەتا وی ئاستی جارەكێ ل دانوستاندنێن ناڤبەرا سەركردایەتی یا شۆرەشا ئیلۆنێ و حوكمەتا ئیراقێ دا، حوكمەتا ئیراقێ خواست ئێزگێ كوردستانێ بهێتە راگرتن بەرامبەر حوكمەتا ئیراقێ دێ دەلیڤێ دەتە سەركردایەتی یا شۆرەشێ رۆژناما (التاخی) ل بەغدا بەلاڤ بكەن، ئەو بوو ل 29 نیسانا سالا 1967 رۆژناما (التاخی) زمان حال پارتی دیموكراتی كوردستان ل باژێرێ بەغدا ب زمانێ عەرەبی دەركەفت و بەلاڤ بوو، ئێزگێ دەنگێ كوردستانێ و راگەهاندنا پارتی بگشتی شیاین هەتا رادەكێ باش شیان دەنگێ شۆرەشێ بگەهینە جەماوەرێ كوردستانێ و نەبتنێ باشورێ كوردستانێ بەلكو شیان بگەهینە پارچێن دی ژی ل كوردستانێ، راستە ئارمانج و خەباتا ڤێ شۆرەشێ بتنێ بۆ باشورێ كوردستانێ بوو، بەلكو خەلكێ پارچێن دیێن كوردستانێ پشتەڤانیا ئەڤێ شۆرەشێ دكر ب هەر شێوەكێ هەبا و هزرا خودێ ژێ رازی (مەلا مستەفا بارزانی) ئەو بوو كو بتنێ خەبات ل باشورێ كوردستانێ بتنێ نەهێتەكرن بەلكو بەردەاومی ب خەباتا مللەتێ كورد بهێتەدان و ئەو بوو ل سەر فەرمانا خودێ ژێ رازی (مەلا مستەفا بارزانی) ل سالێت شێستان پارتەك ل باكورێ كوردستانێ هاتە ئاڤاكرن بناڤێ(پارتی دیموكراتی كوردستان) و پێشتر ل سالا 1959 پارتەكا دی بناڤێ(پارتی دیموكراتی كوردستان) بۆ رۆژئاڤایێ كوردستانێ ژی هاتبوو دامەزراندن، بڤی رەنگ و شێوازی سەركردە (مەلا مستەفا بارزانی) هزرا وێ چەندێ دكر كو بتنێ شورەش ل باشورێ كوردستانێ نەبیت بەلكو ل هەمی پشكان بیت و ببیتە شۆرەشەكا سەرانسەری.
ل دور پەیوەندیێن شۆرەشا ئیلۆنێ ژی هەمان مامۆستایێ زانكۆیێ گۆت: ب بوچوونا من (مەلا مستەفا بارزانی) دوێ چەندێ دگەهشت كو ماوێ شۆرەشێ گەلەكێ هەستیارە و دەمێ شەرێ سار دناڤبەرا ئێكەتیا سوڤێتی یا جاران و ئەمریكان دا و هەر دو وەلات دركەبەری و هەڤركیەكا بەردەوام دابوون، (مەلا مستەفا بارزانی) باش دهاوكێشێن ستراتیجیێن دناڤبەرا ئەڤان هەر دو وەلاتان دا دگەهشت و دزانی كوردستان و شۆرەشا ئیلۆن دخەلەكێن دووماهیێ دا دهێت پشتی بەرژوەندیێن خەلكێ كوردستانێ و سەرەرایی ڤێ چەندێ بزاڤكرن كو شۆرەشا خوە ژی بكەتە پشكەك ژڤێ هەڤركیێ و بزاڤا بكەت مفای ژ ئێكەتیا سوڤێتی یا جاران وەربگریت و ئەمریكا ژی ب هەمان شێوە و ل سالێت شێستان مفایەكێ باش ژ ئێكەتیا سوڤێتی دهاتە وەرگرتن چ ل سەر ئاستێ هاریكاریێن دارایی و چەكی و گەهاندنا دەنگێ شۆرەشێ بۆ جیهانێ و هەتا گەهاندنا دەنگێ شۆرەشێ نەتەوێن ئێكگرتی و ب رێكا كومارا (مەنگولی)یا لدیف داخازا ئێكەتیا سوفێتی و تایبەت دەمێ هێرشەكا سەرتاسەری ژلایێ سوریا و ئیراقێ ڤە لدژی كوردستانێ هاتیەكرن، وەلاتێ(مەنگولی)یا نەرازیبوونا خوە ل سەر ڤێ چەندێ دا و دیاركر، ل سالێت حەفتێیان (مەلامستەفا بارزانی) وێ چەندێ دگەهشت كو ئەمریكا بۆ شۆرەشا ئیلۆنێ و مللەتێ كورد گەلەك یا گرنگە و گەلەك بزاڤكرن ب رێكا ئیرانێ و شیا پشتەڤانیا ئەمریكا بۆ شۆرەشا كوردی بدەست ڤە بینت و وێ چەندێ گەهشت كو مللەتێ كورد ل خەلەكا دوماهیێ یا بەرژوەندیێن ئەڤان وەلاتان دهێن، 6ی ئادارا سالا 1975 رێككەفتن دروست بوو و بۆ ماوەكی شۆرەش هاتە راوستاندن.
د. فەرهاد محەمەد ئەحمەد، مامۆستایێ كولیژا زانستێن مرۆڤایەتی ل زانكۆیا دهۆكێ گۆت: خالەكا دی یا هێزێ كو دشورەشا ئیلۆنێ دا هەبوو و ل شۆرەشێن دی دا نەبوو، شۆرەشا ئیلۆنێ هەر دەڤەرەكا كەفتا بن دەستهەلاتا وێ دامودەزگەهێن كارگێری دگەهاندنێ و كارگێری یا دەڤەرێ دهاتەكرن و لەوما دێ بینی شۆرەشێ بزاڤ و دەزگەهێن خوەیێن پەروەردێ و دادوەری و لەشكری و نەخوشخانە و پزیشكی هەبووینە و ژ هەمی روویەكی ڤە و دشێن بێژم شۆرەشەكا دەزگەهی بوو و شۆرەشەك بوو ب پلان و ستراتیجیەت دهاتەكرن، یا ژ هەمیێ گرنكتر ژ دەستكەفتێن مەزنێن مللەتێ كورد بدەست ڤە ئینان، حوكمێ ئەتونومی بوو بۆ مللەتێ كورد ل 11ی ئادارا سالا 1970ێ و ئارمانجا سەرەكی یا شۆرەشێ بخوە دانای و ئەڤە بوو ب دەست ڤە هات و دناڤبەرا سالێن 1970 هەتا 1974 ڤێ شۆرەشێ شیا ڤی دەسكەفتی بۆ مللەتێ كورد بدەست ڤە بینت و پێشتر چ شۆرەشێن كوردی ئەڤە نەبوویە و بدەست خوە ڤە نەئینابوو و ل سەر بنیاتێ ڤی دەست كەفتی رەنگڤەدانەك دا بزاڤا رزگاری خوازا مللەتێ كورد یا شۆرەشگێری و دەنگڤەدانەكا بەرچاف و دیاربوو و هەتا وی ئاستی ئەڤ دەسكەفتێن ئەڤرۆ ل سەر وی بنەمایی هاتینەداین بۆ مللەتێ كورد چونكە قوناغا بۆ قوناغێ بزاڤا رزگاری خوازا مللەتێ كورد دپێشڤەچوونێ دا بوو و ئەگەر ل سالا 1970ێ ئەم رازی ببین ب ب حوكمێ ئوتونومی، نە ل سالا 1991 ژبلی فدرالیەتێ مە چ تشتێ دی نەڤیت و دبیت پشتی چەند سالەكێن دی ئەم كورد بێژین ئەم ب فدرالیەتێ رازی نابین و مە كونفدرالیەت دڤێت و ب ڤی شێوەی پێنگاڤا ئێكێ شۆرەشا ئیلۆنێ دانا و پێنگاڤێن دووڤ دا ل سەر ڤی بنیاتی هاتنە هاڤێتن و ئاڤاكرن و ئەڤە بۆ شۆرەشا ئیلۆنێ دزڤریت.
