رێژەیا خواندەڤانان ل پارێزگەها دهۆكێ چەندە؟
سیبە‌ر حاجی محەمەد
خواندن دهێتە هژمارتن ئێك ژ گرنگترین ئەگەرێن ب هێزكرنا بیردانكێ ومفایێن زۆر هەنە بۆ مێشكی وەكی، بیرهاتن و ڤەزڤرین، ژ بەركرن وچالاككرنا مێشكی. هەروەسا دهێتە هژمارتن باشترین رێك بۆ زەنگینكرن و پتەوكرنا زمانی، گفتوگوكرنێ و باوەری بخۆ بوون؛ چونكی ب رێكا خواندنێ خواندەڤان گەلەك پەیڤ و پیزانینێن نوی بدەست خوڤە دئینیت.
لدیف بۆچوونا قوتابیێ زانكۆیا دهۆك، ئەگەرێ نەخواندنا پەرتووكان دناڤا قوتابیێن زانكۆیێ دا چ نە؟ «داود عەبدولسەلام» سەر ئەڤێ پرسێ بۆ مەدیاركر كو كێمبوونا خواندنا پەرتووكان دناڤ قوتابیێن زانكۆیێ دا بۆ چەندین ئەگەرێن جۆرا و جۆر دزڤریت ئێك ژ وان ئەگەران بكار نە ئینانا سوشیالمیدیایێ ب شێوەكێ دروست، ئانكو قوتابیێن زانكۆیێ رۆژانێن خۆ ب كێماسی بۆ ماوەیێ حەفت تاكو هەشت دەمژمێران ل سەر سوشیالمیدیایێ دبۆرینن، كو ئەڤەژی دەمەكێ گەلەك زۆرە، كو دڤان دەمژمێران دا دشێن گەلەك پەرتووكان بخوینن و خۆ پێشڤە ببەن، لێ سوشیالمیدیا وەل مەدكەت ڤیانا خواندنا پەرتووكان كێم دكەت ل دەف مە، ئەگەرێ دووێ ژی ئەوە كو هەبوونا جهێن كێم یێن پەرتووكان دناڤ زانكۆیێ دا تنێ هندەك جهێن كێم و بچویك هەنە و نەبوونا سمیناران و بەلاڤنەكرنا پێزانینان لسەر مفایێن خواندنا پەرتووكێ، كو ئەڤە دبنە ئەگەر خواندنا پەرتووكان كێم ببیت دناڤا قوتابیێن زانكۆیان دا.
لدویف بۆچوونا قوتابیەكا دی یا زانكۆیا دهۆك كو ئەو ژی «جیهان خالد» كو كێمبوونا خواندنا پەرتووكان دناڤ قوتابیان دا ڤەدگەرینیت بۆ هندەك ئەگەران ئێك ژوان ئەگەران ئەوە كو قوتابی حەزا خواندنا پەرتووكان نینە كو دناف مە بادینان دا ئاریشا كێمبوونا پەرتوكێن زارێ بادینینە، لەورا پتر ب زارێ سۆرانینە یان ب زمانێ ئنگلیزی و زمانێ عەرەبی نە پەرتووك و هەمی قوتابی ڤان زمانان نزانن و ئەڤەژی دبیتە ئەگەر كو قوتابی هند حەزا خواندنا پەرتووكێ ل دەف نەبیت، گەلەك قوتابیان ژی حەزا خواندنا پەرتووكان هەیە بەلێ پالپشتیەكا مەزن نینە كو قوتابی هانددەت بەرەف خواندنا پەرتووكێ، لەورا ئەم قوتابین زانكۆیێ بەرەف پەرتووكان ناچین ژبەر ڤان ئەگەران.
دكتور «سەلاح محەمەد» مامۆستایێ زانكۆیێ ل سەر ئەڤێ چەندێ بۆمە دیاركر كو كێمبوونا خواندنێ دناف قوتابیان دا راستی خواندنا دیژی یا كێم بووی، بۆ نمونە پروگرامێ خواندنێ ژی گەلەكێ كێم بووی، دزڤریت بۆ هندەك پاشخانان كو قوتابی هوسا فێر نەبوویە گرنگیا خواندنێ بزانیت ژ پەروەردێ دەمێ دچیتە قوتابخانێ، ئەو كلتوور بۆ پەیدا نەبوویە كو بزانیت خواندن یا گرنگە، خۆ نیاسین و ژیانە كادی و جیهانەكا دییە، ژبەرهندێ ئەڤە ئێكە ژوان ئەگەران، و نە ئەو ژینگەها بەری نوكە ئەو تێدا ژیای بوویە سەدەم كو گرنگیێ ب خواندنێ نەدەت، هندەك فاكتەرێن دیژی یێن هەین بۆ نموونە سەر و بەرێ ئابۆری ئەڤەژێ كارتێكرن ل سەر خەلكی كریە كو پەرتووكێ بدەست خوڤە نە ئینیت و بخوینن، هەر وەسا هندەك فاكتەرێن دی ژی یێن هەین وەك سوشیال میدیا یا پەیدا بووی و مژیل بوونا قوتابیان و هەبوونا گەلەك سایتان قوتابی گەلەك ب هندێ ڤە مژویلە، دگەل وێ چەندێ بارا پتر پەرتووك بووینە «پێدی ئێف» ئەڤە ژی هندەك جارا قوتابی بەرەف «پێدی ئێفێ» ڤە بچن نەهێنە پەرتووكێ، هەرچاوا بیت جڤاكێ مە نە جڤاكەكێ هوسایە كو گرنگیێ ب خواندنێ بدەت.
مامۆستا «هاریوان یوسڤ» مامۆستایێ زانكۆیا نەورۆز ل سەر كێمبوونا ریژەیا خواندنا پەرتووكان بۆ مە گۆت، دڤی دەمی دا دیاردا نەخویندەواریێ نە دناڤا قوتابیان بتنێ دایە، بەلكو دناف جڤاكی هەمیێ دایە، جڤاكێ مە بوویە جڤاكەكێ نەخویندەوار ئەگەر توبێ سەحكەیێ د دیرۆكا جڤاكی ژی دا تایبەت ئەم دێ بەحسێ جڤاكێ دهۆكێ كەین ددیرۆكا كەڤن ژی دا رێژا خواندەڤانا گەلەكا كێم بوویە، ئەم كو بێن بەلگەكێ ل سەر نە خواندنا ڤی جڤاكی دێ هین سەحكەینە ئەدەبیاتێن دهۆكێ، تو دێ سحكەیێ چ هۆزانڤان چ رۆماننڤیس هژمارا وان دناڤ دهۆكێ دا گەلەك یا كێمە و كێمیا وان دزڤریت بۆ وێ سیاسەتا عێراقێ كو سەردەمێن كەڤن دا هند گرنگی نەدایە خواندنێ ل دەڤەرێن كوردی ب تایبەتی ل پارێزگەها دهۆكێ، ئەگەر تو بهێ لێنێرینەكێ ل سەر قوتابخانێن دهۆكێ بكەی، گەلەك هژمارەكا كێم بوون، ڤەبوونا قوتابخانا و زانستی دناڤا دهۆكێ دا كەنگی بوویە دیاردەكا گرنگ و یا بهێز، پشتی سالا نوت و ئێكێ ئانكو پشتی سەرهلدانێ و دامەزراندنا هەرێما كوردستانا عێراقێ بوویە دیاردەك كو دڤێت حوكمەت كار سەر وێ چەندێ بكەت، ناڤبری ئەو چەندە ژی دازانین كو مەنهەجیەتەكا رێك و پێك بهێتە دروستكرن، دویف هزرا وی جڤاكی بیت ئەوا جڤاك شێت سەرە دەریێ دگەل بكەت، بۆ نموونە سالا نوت و ئێكێ دەمێ كوردیبوون ئانكو بابەت هاتینە كوردی كرن چ زمان دیالێكتا سۆرانی ئەف دیالێكتا سۆرانی ببوو جهێ ئاستەنگێ كو قوتابی فێر نەبن، ژێدەرێن وەرگێرای نینن قوتابێ دهێتە زانكویێ وەك سوپرایزەك بۆ پەیدا دبیت وی كوردی یا خاندی ڤێجا چ بادینی بیت چ سۆرانی هەردو دیالێكتا دزانیت دهێتە زانكۆیێ ژێدەر عەرەبی و ئنگلیزی نە و نەشێت بچیت پەرتووكان بخوینیت.
مە بۆچوونا «سالح جاسم « وەرگرت سەرۆك بەشی زمانان ل پەرتووكخانا زانكۆیا دهۆك، بۆ مە دیار كركو ژمارا قوتابیێن زانكۆیا دهۆك ژ ٢٣٠٠٠پترن ب گشتی، رۆژێ ٤٥٠تا ٥٠٠قوتابی سەرەدانا پەرتووكخانا زانكۆیێ دكەن.
«مەسعود خالد حەسەن» رێڤەبەرێ پەرتوكخانێن گشتی ل پارێزگەها دهۆكێ د راگەهاندنەكێ دا دیاركر كو درێژییا سالا 2023ێ ل رێڤەبەرییا پەرتووكخانەیێن گشتی ل پارێزگەها دهۆكێ و هۆبێن وێ ل ئیدارا سەربەخۆیا (زاخۆ) و هەرسێ قەزایێن (ئامێدی، ئاكرێ و شێخان) پێشوازی ل 14193 هێژایان هاتەكرن كو بۆ مەرەمێن كاروبارێن گرێدایی ب پەرتووكان ڤە سەرەدانا وان كربوون، 556 هژمارێن سپاردنێ یێن هاتینە داین ب نڤیسەر و وەرگێران ڤە، 3439 پەرتووك بۆ خواندنێ ب ئەمانەت (خواستن/ استعارە) یێن داینە خواندەڤان، قوتابی و ڤەكۆلەران.
