رێڤه‌به‌رێ گشتیێ رێك و پرا ل دهۆكێ: ئاخا چه‌پێن زریزه یا خاڤه و خوه ل به‌ر جاددێ ناگیرت
دیدار، نیوار محه‌مه‌دسه‌لیم:
ئه‌ندازیار، شێرزاد قادر مه‌حمود، رێڤه‌به‌رێ گشتی یێ رێك و پرا و ئاڤه‌ندانكرن و بنه‌جهكرنێ ل پارێزگه‌ها دهۆكێ د دیداره‌كێ دا بۆ رۆژناما ئه‌ڤرۆ دیاركر كو كو چه‌ندین پرۆژێن وان نها د قووناغێن دیزان و راگه‌هاندنێ دانه و بۆ وه‌زرێ زڤستانێ ژی كاره‌كێ باش هاتیه كرن و نها ده‌ست ب چێكرنا رێیێن گوندان ژی هاتیه كرن، به‌لێ هێژ كار ل دووڤ یا پێدڤی نه‌هاتیه كرن و ل ماوێ بهێت دێ كار باشتر یێ دیار بیت و گۆت: “ئاخا چه‌پێن زریزه یا خاڤه و خوه ناگریت باشترین چاره‌سه‌ری ئه‌وه رێیه‌كا پێگوهۆڕ بۆ بهێته چێكرن”.
ئه‌ڤرۆ: به‌رچاڤترین پرۆژێن هه‌وه یێن 2021ێ چ بوون؟
ئه‌ندازیار شێرزاد قادر: ل سالا 2021ێ رێڤه‌به‌ریا گشتی یا رێك و پرا ئاڤه‌دانكرن و بنه‌جهكرنێ ل پارێزگه‌ها دهۆكێ ب پشته‌ڤانیا كابینا نه‌هێ یا حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ چه‌ندین پرۆژێن رێیێن سه‌ره‌كی ب رێژاهیا 62.5كم و ب گۆژمێ 105 ملیار و 804 ملیۆن و 535 هزار دیناران پرۆژێن خزمه‌تگۆزاری ل سنورێ پارێزگه‌ها دهۆكێ بۆ وه‌لاتیان ئه‌نجام داینه ژ وان: چێكرنا رێیا ئاكرێ – قه‌ندیل ل گه‌ل سه‌خبێركرنا سایدێ كه‌ڤنێ قووناغا ئێكێ. چێكرنا رێیا ئاكرێ – قه‌ندیل ل گه‌ل سه‌خبێركرنا سایدێ كه‌ڤنێ قووناغا دویێ. چێكرنا رێیا ئیبراهیم خه‌لیل – دێره‌بوون – سحێلا. چێكرنا سایدێ دویێ یێ رێیا سه‌ره‌كی دهۆك – هه‌ولێر پارچا چره – رۆڤیا – به‌رده‌ره‌ش. هه‌روه‌سا پرۆژێ چێكرنا ئه‌نده‌رپاسا سێمێلێ. پرۆژێ چێكرنا ئه‌نده‌رپاسا نیوزاخۆ.
ژ لایه‌كێ دی ڤه رێڤه‌به‌را گشتی یا رێك و پرا و ئاڤه‌دانكرن و بنه‌جهكرنێ رێیێن چه‌ندین گوندا یێن لاوه‌كی ب درێژاهیا 192 كیلۆمه‌تران و ب گۆژمێ 45 ملیار و 708 ملیۆن و 176 هزار دیناران خزمه‌تێن جودا بۆ نێزیكی 83 گۆندان ئه‌نجام داینه.
ئه‌ڤرۆ: به‌رچاڤترین پلانێن هه‌وه یێن داهاتی چنه؟
ئه‌ندازیار شێرزاد قادر: نها چه‌ندین پرۆژه ل به‌ر ده‌ستێ مه هه‌نه وه‌كو دیزاین كار ل سه‌ر دكه‌ین بۆ جۆتسایدكرنا هنده‌ك رێیێن گرنگ ل ده‌ڤه‌رێ ب تایبه‌ت هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن گه‌شتیاری یێن هه‌ین و ل هنده‌ك ده‌مێن سالێ ل وان جهان گه‌له‌ك دبوو قه‌ره‌بالغ، هه‌ر چه‌نده د پلانێن پێشتر دا، بڕیار بوو هه‌موو رێیێن سه‌ره‌كی ببنه جۆتساید، به‌لێ ژ به‌ر شه‌رێ داعش و قه‌یرانا دارایی هاتنه راوه‌ستاندن. مه هنده‌ك دیزاین یێن داخواز كرین وه‌كو رێیا سوواره‌تووكا بۆ شێلادزێ ئه‌و یێ ڤه‌كۆلینا ل سه‌ر دكه‌ین ژ لایێ ئاخێ و باران و بایولۆژی و توبۆگرافی، گه‌له‌ك ئاریشه یێن د وێرێ دا هه‌ین وه‌كو باران و پر و رووبار.
ل زرێزه ئاریشه یا سالانه‌یه، ژ به‌ر كو رێیه‌كا له‌شكری بوو و ل سه‌ر ده‌مێ رژێمێ بۆ مه‌ره‌مێن له‌شكری هاتبوو چێكرن، سالانه دهێته نووژه‌نكرن و هه‌ر ژ ناڤ دچیته ڤه، مه ژی بۆ مه‌ره‌ما چاره‌سه‌ریا ڤێ كێشێ ب رێیا ڤه‌كۆلینه‌كێ هنده‌ك بژارده یێن داناینه به‌ر سینگێ وه‌زاره‌تا خوه، ئه‌و ژی ئه‌ون یان چاره‌سه‌ریا وێ رێ ب ره‌نگه‌كێ هه‌رده‌می بهێته كرن و هه‌تا كووراتیا 30 مه‌تران مه كوور كریه، به‌لێ ئاخا وێ نه‌یا بنه‌جهه و خوه ناگریت و مه وه‌زاره‌ت ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ ئاگه‌هدار ژی كریه. هه‌لبژارده‌كا دی ل به‌ر مه ئه‌وه كو رێیه‌كا پێگوهۆڕ دروست بكه‌ین و هنده‌ك گۆندێن دی ژی پێڤه گرێده‌ین كو پتر داخوازی ل سه‌ر ڤێ هه‌یه. دیسا هه‌لبژاردا تۆنێلێ ژی یا ل به‌ر ده‌ست و دبیت ئه‌و ژ هه‌موویان گۆنجیای تر بیت، به‌لێ تێچوویێ وێ گه‌له‌كه.
جادده‌كا گه‌له‌ك كه‌ڤن ژی یا ل دینارته هه‌یی و بزاڤ یێن دهێنه كرن ڤه‌كۆلینه‌ك ل سه‌ر وێ جاددێ ژی بهێته دروستكرن، ژ به‌ر كو ده‌ڤه‌ر یا به‌رفره‌ه بوویی و پێدڤی ب به‌رفره‌هكرنێ یه و رووبه‌رێ وێ حه‌فت كیلۆمه‌ترن.
ل ئالۆكا ژی بۆچوونه‌ك مه یا هه‌یی ژ به‌ر كو ناڤبه‌را وێ و فایدیێ رێژا وه‌لاتیان یا زێده بوویی، یان سایده‌كی زێده كه‌ین، یان ژی وێ بۆ خه‌لكێ وێ ده‌ڤه‌رێ بهێلین وه‌كو جادده‌كا خزمه‌تگۆزاری و جادده‌كا پێگوهۆڕ بۆ هاتنوچوونا گشتی دروست بكه‌ین.
ل زاویته ژی بۆچوونه‌ك یا هه‌یی كو تۆنێله‌ك بهێته دروستكرن كو پازده ملیار دینار دبیت تێچوویێ وێ بیت. ل به‌رده‌ره‌ش و كه‌له‌كچی ژ به‌ر كو رێیه‌كا نێڤده‌وله‌تی یه ئێدی جادده، خوه ل به‌ر وێ قه‌ره‌بالغێ ناگریت و مه پێشنیاز كریه جادده‌كا نوو بۆ هاتنوچوونێ بهێته چێكرن و ئه‌ڤێ پێشتر وه‌كو جادده‌كا خزمه‌تگۆزاری بۆ وه‌لاتیان بیت.
دیزانه‌ك ژی هاتیه راگه‌هاندن كو ل دووریانا شێخان هه‌تا رۆڤیا كو سایده‌ك یێ دروسته و چو ئاریشه نینن، به‌لێ سایدێ دی پێدڤی به‌رفره‌هكرنێ یه چونكو ب سه‌خبێریێ چاره نابیت و هندی دهێته سه‌خبێركرن هه‌ر وه‌كو به‌رێ لێ دهێته ڤه. ئه‌ڤه د قووناغا راگه‌هاندنێ دایه، به‌لێ یێن پێشتر هه‌موو هێشتا یێ د قووناغا دیزاینێ دا.
ئه‌ڤرۆ: پێشتر دهاته گۆتن كو دێ رێیه‌كا ب له‌ز رێیا ناڤبه‌را دهۆك و هه‌ولێر گه‌له‌ك كورت كه‌ت، ئه‌ڤ بابه‌ته گه‌هشته كیڤه؟
ئه‌ندازیار شێرزاد قادر: ئه‌ڤ پرۆژه یێ سالا 2012ێ بوو، نه‌خشه‌یێ وێ یێ هاتیه وه‌رگرتن و ل جڤاتا وه‌زیرانه و چو ئاریشه ل سه‌ر نینه و جهێ وی ژی یێ دروسته، به‌لێ پلانا حوكمه‌تێ یه جارێ مه دڤێت ئه‌و رێیێن مه هه‌ین باشتر لێ بكه‌ین و ئه‌ڤێن نه‌بووینه دو ساید بكه‌ینه دو ساید ژنوو ده‌ست ب چێكرنا جاددا ب له‌ز بهێته كرن.
ئه‌ڤرۆ: هوون پێشبینی دكه‌ین هه‌تا كه‌نگی جاددێن دهۆكێ هه‌موو ببنه جوتساید؟
ئه‌ندازیار شێرزاد قادر: هه‌كه بودجه هه‌بیت، دبیت د چار هه‌تا پێنج سالان دا، هه‌موو جادده ببنه جوتساید، به‌لێ هه‌كه ب ڤێ ره‌وشێ بیت چو تشتێ پشت راست نینه.
ئه‌ڤرۆ: ئه‌م یێ به‌ر ب وه‌رزێ زڤستانێ دچین، به‌فر و باران و ب تایبه‌ت ژی به‌فر گه‌له‌ك جاران رێیان دگریت، هه‌وه كو رێڤه‌به‌ریا گشتی یا رێك و پرا چو پلان هه‌نه وه‌كو ئاماده‌كاری بۆ ڤێ ره‌وشێ؟
ئه‌ندازیار شێرزاد قادر: مه رێڤه‌به‌ریا سه‌خبێركرنا رێك و پرا ئاگه‌هدار كرینه و وان ب خوه ژی به‌رهه‌ڤی كرینه و به‌رده‌وام ژی د كاری دا، نها رێیا پاقژ دكه‌ن و سه‌ر رێیان و وان هه‌موو ئه‌گه‌رێن دبنه ئه‌گه‌رێ له‌هیان. وه‌كو ملێن رێ و جوك و سولینان.
ئه‌ڤرۆ: بۆ وه‌رزێ زڤستانێ ئامیرێن پێدڤی هه‌نه؟
ئه‌ندازیار شێرزاد قادر: هندی جادده زێده دبن، پێدڤیا مه ب ئامیران زێده‌تر لێ دهێت، هه‌تا راده‌كی ئامیر یێن هه‌ین، به‌لێ بۆ ده‌ڤه‌را ئامێدیێ و رامالینا به‌فرێ مه هنده‌ك ئامیره داخواز كرینه. گه‌شتیار ژی هنده‌ك جاران گازندان بۆ مه دروست دكه‌ن كو به‌ری تیمێن مه بگه‌هنه وێرێ ئه‌و دچنه وێرێ.
ئه‌ڤرۆ: بۆ تۆنێلان هه‌وه چ پلان ل به‌ر هه‌نه؟
ئه‌ندازیار شێرزاد قادر: دیزاینا تۆنێلا مه‌تین یا دپلانێ دا و ئێك ژ تۆنێلێن گه‌له‌ك گرنگه بۆ ده‌رگه‌هێ سنوری یێ سه‌رزێری كو رێیا بامه‌رنێ و سه‌رزێری پێكڤه گرێدده‌ت، به‌لێ ژ به‌ر كو تێچوویێ وێ گه‌له‌ك نها كار ل سه‌ر ناهێته كرن. دیسا ل چیایێ پیرسی ژی بۆچوونه‌ك هه‌یه كو تۆنێله‌ك ل وێرێ بهێته چێكرن، به‌لێ هێژ چو بڕیار نینن ژ به‌ر تێچوویێ وان یێ زۆر. ئه‌م وه‌كو رێڤه‌به‌ریا رێك و پرا پتر گرنگیێ دده‌ینه تۆنێلا چیایێ مه‌تینی هه‌ر بۆ گه‌شتوگۆزارێ و نێزیكیا رێ و رزگاربوون ژ به‌فرا چیایێ مه‌تینی و گه‌له‌ك ئاریشێن دی، دێ یا باش بیت.
ئه‌ڤرۆ: ئه‌و چو فاكته‌رن كارتێكرنێ ل خراب بوونا جاددان دكه‌ت؟
ئه‌ندازیار شێرزاد قادر: ب ره‌نگه‌كێ گشتی جاددێن مه خوه ل به‌ر وێ رێژا زۆر یا هاتنوچوونا ترۆمبێلان ل سه‌ر ناگرن، مه وه‌كو خه‌لكێ هه‌رێما كوردستانێ ب گشتی ژی چو رێیێن هاتنوچوونا پێگوهۆڕ نینن، بۆ نمۆنه هه‌كه ل دهۆكێ یان ژی هه‌رێما كوردستانێ ژێده‌ره‌كێ دی یێ هاتنوچوونێ ژبلی ترۆمبێلێ هه‌بایه دبیت ره‌وشا جاددا باشتر بایه، ل گه‌ل هندێ ژی پێشبینی دكه‌ین هه‌كه هێلا شه‌مه‌نده‌فرێ بهێته چێكرن، قه‌ره‌بالغ هه‌تا راده‌كی ل سه‌ر جاددان كێم ببیت.
ئه‌ڤ ئاریشه ل پارێزگه‌ها دهۆكێ گه‌له‌ك به‌رچاڤتر دهێته دیتن ژ به‌ر كو ده‌رگه‌هێ ئیبراهیم خه‌لیل یێ نێڤده‌وله‌تی و گرنگ ل گه‌ل توركیا یێ لێ، ترۆمبێل ژ دهۆكێ دچنه هه‌موو عیراقێ و جاره‌كا دژی ژ هه‌موو عیراقێ هه‌ر دهێن و ل دهۆكێ ده‌رباز دبن.
ئه‌ڤرۆ: هه‌كه ل دووماهیێ ته بڤێت تشته‌كی بێژی؟
ئه‌ندازیار شێرزاد قادر: ئه‌ڤ ساله مه گه‌له‌ك بزاڤ كرن رێیا سه‌خبێر كه‌ین و ته‌سان نه‌هێلین، رێیێن گوندان ژی چێكه‌ین، به‌لێ كارێ مه هێش گه‌له‌ك به‌رچاڤ نه‌بوویه و ل دووڤ داخوازیا وان نینه، چونكو چه‌ندین سال بوو كار یێ راوه‌ستیایی، ژ نوو مه دووباره یێ ده‌ست پێ كری و دێ د به‌رده‌وام بین و ب ئانه‌یا خودێ دێ د ماوێ بهێت دا كارێن باشتر هێنه كرن.
