زانکۆ ژ بۆ جھێ زانینێ پەیڤەکا شاشە!
زانینگەھا ئەمریکی ل دھۆکێ ـ کوردستان ئەڤ دەمەکە ئامادەکاری یا وەرگرتنا رەفا ئێکێ ژ خویندنکاران دکت. د ئامادەکاری یێن ژ بۆ دامەزراندنا وێ زانینگەھێ دا ژی بانگەواز ئانکۆ رەکلاما ژبۆ زانینگەھێ ھەیە. بەری چەند رۆژان ھەڤالەکێ من کو مژوولی کارێ بانگەوازانە تشتەک ب من گۆت کو ئەز حەیراندم. وی گۆت کو د ھەوا رەکلامان دا وان گوھێ خوە دا یە شیرەتا ھندەک شەھرەزایێن “دھۆکی” ئوو جارێ ژبۆ وێ کو زانینگەھا ئەمریکی د ناڤ خەلکی دا بھێت نیاسین وان دەڤ ژ پەیڤا “زانینگەھـ”ێ بەردایە ئوو پەیڤا “زانکۆ”یێ ب کار دئینن. ژ بەر کو خەلک نزانیت “زانینگەھـ” چیە ئوو تووشی سەرشێویانێ دبن.
حەیرینا من د پێشیێ دا ژبەر وێ یە کو ئەز باوەر ناکم پەیڤا “زانینگەھـ” ھند نەبەرنیاس بت کو خەلک نەفەھمن. ژ بۆ ڤێ گلەیی یا من ژ ھەڤالێن منە کو دبیا خوە نەدابا دەستێ وان “شێورمەندان”. پاشی، حەیرینا من ژبەر وێ یە کا چاوا مەژی یێ کوردان تەڤلی ھەڤ بوویە کو پەیڤەکا شاش یا مینا “زانکۆ”یێ ژبۆ وان ژ پەیڤەکا درستتر یا مینا “زانینگەھـ”ێ درستتر بوویە.
پەیڤا “زانکۆ”یێ ژبۆ جھێ زانینێ شاشە، ژبەر ڤان سەدەمان:
١. د کوردیێ دا چەند پاشگرەک ھەنە کو پەیڤێن وەسا ئاڤا دکن کو پەیڤێن جھـ ئانکۆ ئەردانن، مینا: ـخانە، ـگەھـ، ـوار، ـستان، … تایبەتمەندی یا ھەری بەرچاڤ یا ڤان پاشگران ئەوە کو دکەڤن دووماھی یا “ناڤدێر” ئانکۆ “ناڤێن رێزمانی”. مینا: کتێب، گول، پانزین، خوارن، ھاڤین، وار، نەخوەش، شەرر، کورد، … ئوو ناڤێن رێزمانی یێن نوو یێن مینا ڤان پەیڤان ئاڤا دکن: کتێبخانە، گولخانە، گولستان، پانزینخانە، خوارنگەھـ، ھاڤینگەھـ، وارگەھـ، نەخوەشخانە، شەررگەھـ، کوردستان.
٢. ئەڤ پاشگر چ جاران ژبۆ ڤان مەرەمان ب داوی یا رھێن ئانکۆ رەگێن لێکەران ئوو فعلان ڤە نانووسن. ژبۆ میناک تو دکاری ژ بۆ جھێ خوارنا نانی ببێژی “خوارنگەھـ” (ھەر وەکی کو ئەم دبێژن ژی)، لێ تو نکاری ببێژی *”خوارگەھـ”. ھنگی *”خوارگەھـ” د گوھێ ھەمی کوردێن رەسەن دا دێ وەکی دەرەکێ بت کو تەنێ تشتێن خوەھر ئانکۆ مرۆڤێن نەراست لێ ھەنە. *خوارگەھـ نابت جھێ خوارنێ. دبت کو ھندەک رەخنەیێ ل “نڤیسا” من بگرن ئوو ببێژن کو پەیڤێن مینا فرۆشگەھێ ھەنە کو د وان دا پاشگرا “ـگەھـ”ێ کەڤتیە پشت رھا دەما نھا یا کارێ فرۆ(ش)تنێ. لێ، دبت کو فرۆشگەھـ ژی مینا “ئیزگەە”ێ مە ژ فارسی وەرگرتبت. د فارسیێ دا، ئوو ھەر وەسا ھندەک جاران د کوردیێ دا ژی، رھا لێکەران وەکی ناڤدێر ئانکۆ ناڤێ رێزمانی دھێت خەبتاندن. ژبۆ میناک فارس دبێژن “امسال فروش خوبی داشتیم. ئانکۆ مە ئەڤسالە فرۆتنەکا باش ھەبوو. ئان دبێژن فرۆشا مە یا کێم بووی. د ڤان دەران دا، فرۆش وەکی ناڤێ کارێ فرۆتنێ یە. کو د کوردیێ دا ژی دبت فرۆش ژبۆ ڤێ مەرەمێ یا بێ ئارێشە بت. لێ “خوار” ژبۆ ناڤێ خوارنێ گەلەک ب ئارێشە یە، ھەر وەسا یە “زان” ژبۆ ناڤێ “زانین”ێ.
٣. لێ د نموونەیا “زانکۆ”یێ دا ب درستی ئەڤ شاشی چێ بوویە. “زان” کو رھا لێکەر ئانکۆ فعلا زانینێ بت، ھنگی دێ وەکی “خوار”ێ ژ “خوارنێ” بت. چاوا کو “خوارگەھـ” نابت “خوارنگەھـ” وەسا ژی “زانگەھــ” ئان ھوون ببێژن “زانکۆ” نابت جھێ زانینێ. زانکۆ دبت جھێ “زان”ێ ئانکۆ زارۆکبوونێ.
٤. من جارەکێ دگەل ھندەک ھەڤالێن “سۆرا” ژی ئەڤ گەنگەشەیە کر. وان شەکرشکاند ئوو ئەمر کر کو “ـکۆ” یا زانکۆیێ ژ بەر پەیڤا ئەرەبی یا “جامیعە”یێ ھاتیە داتراشین کو ب مەعنایا کۆم ئانکۆ “کۆ”یا ھەمی زانستانە. وی چاخی ژی، ئەو عوزر ژ قەبەحەتا دەستپێکێ مەزنترە. ژبەر کۆ، ئێک، باندۆرا ئەرەبیێ تێدا خورتتر نیشا ددت. دو، زانکۆ دیسا ژی دبت کۆما “زان”ێ نە یا “زانین”ێ. دیسا ئەم ھەوارا خوە بۆ “خوارن”ێ ببین: خوارکۆ دێ ببت کۆما خواران نە کۆما خوارنان. نە وەسا یە؟
٥. ھەڤالەکێ من یێ زانا کو خەلکێ رۆژھلاتێ کوردستانێ یە دگۆت کو ئەو “کۆ” یا پەیڤا زانکۆیێ ژ “کۆ”یا فارسی ھاتیە. د فارسیێ دا پەیڤا “کۆ”یێ وەکی پەیڤا “کۆلان” ئا کوردیێ یە ئوو ل ڤان سالێن دووماھیێ وەکی تاخ ئوو رەندەک ژی دھێت ب کار ئینان. ژبۆ نموونە ل شوونا “کامپۆس”ئا زانینگەھان دبێژن “کوویێ دانشگاە”. کو وەسا بت وەکی وی ھەڤالێ من یێ رۆژھلاتی دگۆت ژی، دیسا “زانکۆ” شاشە ئوو دبت “کۆلان ئانکۆ تاخا زانێ” نە یا زانینێ.
ھیڤیدارم ئەڤ نڤیسینا من یا کورت پچەکێ مەژی یێ جەمدی یێ ھندەکان لڤاندبت.