زكره‌شی ئاسته‌نگه ل به‌ر ده‌وله‌تا كوردی
رۆژهه‌لاتناس و گه‌شتیار ل سه‌ر ئه‌نجامه‌كی كۆكبووینه، كو ژ وان ژی مێجه‌ر سۆن ژی و هنده‌كێن دیتر یێن سه‌را كوردستانێ داین كو گه‌لێ كورد د سروشتێ خوه دا یێ ركۆ و سه‌ر ره‌قه و ئه‌و خرابیا لێ هاتیه كرن ژبیر ناكه‌ت و ب تایبه‌ت هه‌كه ژ لایێ نه‌ته‌وا وی ب خوه ڤه هاتبیته كرن، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ ژی هه‌ر وه‌كو لێكنێزیك نابن كو هه‌میان ئێك سه‌ركرده یان سه‌رۆك هه‌بیت، نه‌ك ژ به‌ر ئه‌گه‌ره‌كی ژ بلی زكره‌شیێ و حه‌سه‌دێ. دیرۆك بۆ مه چه‌ندین شكه‌ستان ڤه‌دگێریت كو ژ شۆره‌شێن كورد پێ رابووین ژ به‌ر وێ ده‌رزا ناڤخوه‌یی و تاگیریا هنده‌ك سه‌رانێن شۆره‌شێ بۆ هنده‌ك هێزێن ده‌وروبه‌ر و هه‌رێماتیك، چونكو عه‌شیره‌ت د ناڤخوه دا د ململانه‌كێ دا دژین كو ژیێ وان دگه‌هیته سه‌دان سالان و ململانا درێژ چو رامانان ناده‌ت ب تنێ كو هه‌ر دو لایه‌نێن ململانێ د شاشن.
پرتووكه‌ك ژ ده‌سته‌یا ئه‌بۆ زه‌بی یا ره‌وشه‌نبیری و كلتۆری ده‌رچوویه ل سالا 2010، یا زانا (مه‌حموود بایه‌زیدی) كو ل بایه‌زید بوویه سالا 1797 كو زمانێن عه‌ره‌بی و كوردی و فارسی و ئه‌رمه‌نی دزانین و ژ به‌ر زانینا خوه پۆسته‌ك ب ده‌ستخوه‌ڤه ئینابوو كو ده‌سهه‌لاتێن ئۆسمانی نه‌چار كربوون په‌نایێ ببه‌نه ده‌ف وی ژ بۆ ئه‌نجامدانا دانوستاندنان ل گه‌ل شۆره‌شگێرێ كورد به‌درخان به‌گ ل 1848 ب شانده‌ڤانیا والیێ وانێ مشیر پاشای، پاشی والیێ ئه‌رزه‌رۆمێ هنارتبوو بۆ سه‌ركوتكرنا شۆره‌شه‌كا دیتر یا كوردی كو نۆرللا به‌گ ل ویلایه‌تا هه‌كاری پێ رابوویه، ل ده‌مێ رۆسیێ كونسله‌كێ نوو هنارتیه ئه‌رزه‌رۆمێ ئه‌و ژی ئۆگست جابایه یێ راسپارده‌كری ب ئه‌ركێ كۆمكرنا كلتۆرێ كوردی، له‌ورا په‌نا بره مه‌حموودێ بایه‌زیدی كو هه‌ژماره‌كا پرتووك و نامه‌یان وه‌رگێراینه وه‌كو شه‌ره‌فنامه و نامه‌یا (نامه‌ك د دابونه‌ریتێن كوردان دا) هه‌ژمارا وان 1857 پرتووك بوون و دكتۆر ئه‌حمه‌د ئوسمان چار پشك ژ نامه‌یێ به‌لاڤكرن د رۆژناما ته‌ئاخی دا ل سالا 1972 و سوپاسیا جان دۆست كر كو نامه هاتیه وه‌رگێران ژ لایێ هه‌ردو ڤه‌كۆله‌ران سه‌عید دێره‌شی و فه‌رهاد شاكلی ڤه، كو دو دانه ژێ هنارتبوون پشتبه‌ستیا خوه ل سه‌ر وه‌رگێری دانابوو د وه‌رگێرانا خوه دا، هه‌ر وه‌سا چه‌ند كۆمێنت ل سه‌ر هه‌ر بڕگه‌كێ نیڤیسیبوون كو بایه‌زید دبێژیت (كورد گه‌له‌ك د پێگیرن بۆ ده‌سهه‌لاتدار و سه‌ركره و میرێن خوه، خوه هه‌كه ده‌سهه‌لاتدارێن وان د مه‌سیحی ژی بن، لێ ئه‌و هه‌ر پێگیریا وی دكه‌ن، لێ ئه‌و زكره‌شیێ ب كورێن نه‌ته‌وا خوه دبه‌ن هه‌كه بگه‌هنه نیڤا سه‌ركرداتیێ، له‌ورا پێگیریێ ب ده‌سهه‌لاتێ ناكه‌ن ژ كه‌سێ ژ خوه و گوهێ ناده‌نێ، لێ بزاڤێن ڤه‌بری دكه‌ن بۆ دارێتنا فتنه‌كێ و ئازراندنا وێ/ 63) دۆست یێ وه‌رگێر ب په‌سنین ڤه دبێژیت (د چیرۆكا مه‌موزین دا كو ئه‌حمه‌دێ خانی نڤیساندی دبێژیت هه‌ڤالێن عاشقی پشتی كو هاڤێتیه د زیندانێ دا: ماده‌م میری فه‌رمانا ڤێ چه‌ندێ دایه ئه‌م نه‌كارین به‌رهنگاریا حوكمێ وی بكه‌ین، هه‌ر د پرتووكا شه‌رفناما به‌دلیسی دا سولتانێ ئۆسمانی فه‌رمانێ دده‌ته هه‌ڤالێ خوه مه‌لا ئدریسێ به‌دلیسی ب دامه‌زراندنا حاكمه‌كی د نێڤبه‌را كوردان دا كو میرێ میرا ل ویلایه‌تا دیاربه‌كرێ بدامه‌زرینیت، به‌دلیسی دبێژیت: كورد ناهێته فه‌رمانكرن ژ لایێ ده‌سهه‌لاتدارێن خوه ب خوه، له‌ورا ده‌سهه‌لاتداره‌كێ بیانی د ناڤا خوه دا ددانان) بایه‌زیدی دبێژیت (پرانیا كوردان شه‌هیانان ل بوهارێ دگێرن/ل 43) هه‌ر وه‌سا جان دۆست یێ وه‌رگێر دبێژیت (ئه‌ڤ چه‌نده ل ده‌ف كوردێن كۆچه‌رات هه‌یه، لێ یێن شارستان و خه‌لكێ گوندان ژ ئه‌وێن ژیارا خوه دانایه سه‌ر چاندنێ، لێ پرانیا وان شه‌هیانێن وان ل پایزێ یه پشتی بدووماهیهاتنا وه‌رزێ دروونێ) هه‌ر دیسا بایه‌زیدی دبێژیت (ئه‌و د شه‌ڕان دا خه‌لكی تالان دكه‌ن، یان ل روودانێن رێكێ بێی كو ئه‌وان بكوژن یانژی وان ئازاد دكه‌ن/ل 47) دۆست یێ وه‌رگێر دیده‌ڤانیی دده‌ت كو (حه‌سه‌نێ ئه‌مین یێ ڤه‌كۆله‌ر نه‌فی دكه‌ت كو كورد رێگرن ب رامانا په‌یڤا تێگه‌هی، لێ ئه‌و داناناینه وه‌كو شۆره‌شگێر ل سه‌ر ده‌سهه‌لاتێ ل وێ رۆژێ) ئه‌وان وه‌سا دده‌ته سالۆخه‌تكرن كو ل دووڤ شۆپا شووونه‌روان دچن ل سه‌ر رێكان ل ناڤ به‌فرێ و تاریێ هه‌كه سه‌یێن وان ره‌وین ب شه‌ڤ ئه‌و مرۆڤ یان گیانه‌وه‌ر دیتینه.. گوهێن خوه ب ئه‌ردی ڤه‌دنن دزانن كو سووار دهێن یان نه، هه‌ر وه‌سا ئه‌و جهێ ئه‌و ژێ دهێن ل 60).
و: ئه‌ڤرۆ
