ساختهكاری (گرێیا بهزین د بازنهیهك ڤالا دا)
فهرهاد حاجى باڤى
بهراهیك:
ههكهر ئهم سهرنجهكا سهرپێ بدنه دیرۆكا كوردان دێ بۆ مه دیار بت كو ژیانا مه بهزین د بازنهیهك ڤالادا بوو و ههكه جامێرهك بزاڤا گۆهۆرینێ ژی كرى با مه ب ههموو هێزا خوه و ب ههر رێیا ههى پشتا وى ل ئاخێدا، و هێشتا پرۆژێ وى ژدایك نهبووى مه دكوژت و هیڤیێن خوه ژی مه دگهلدا دسۆتن، ژیانا مه كوردان بهزینه د بازنهك ڤالادا چاوا ؟ ئهم ب ئازادانه ل سهر ئهردێ خوه دژیان و ب دووڤ زك و بنزكێ خوه و ڤهرێژا وانڤه بوون، پاشى ژ ئهنجامێ سادهیى، بێگونههى و كێم ژیریا مه پیچه مللهتێن ههڤسوى ئهم داگێر دكرن و مه شهرێ مان و نهمانێ دكر، دا سهركهڤین هندهك سهركردان خیانهت و مللهتفرۆشى دكرن ئهم دشكهستن و بژاله دبوون، چیاى ئهم دحهواندن و جهنهرالێن شهرى ژ دایكدبوون و بهرخوهدان مه دكر، و بههرا پتر ژ كوردان د ناڤ باژێراندا گرێداى بریار و مهرجێن ژیانا دوژمنان بوون، ژیانا مه ب ڤى ئاوایى بوو و ئهم د بازنهك ڤالادا دبهزین، لهوا ژی هندهك ساخلهتێن نهجوان د ناڤ مهدا پهیدابوون و گهلهك بوون ههتا بووین گرێ د كهساتیا مهدا، بۆ نموونه دهما ئهم سهختهكاریان دكن و چ سهختهكارى !؟ خواندهڤانێن مه خوه دكنه نڤیسهر، نڤیسهرن خوه دكنه رهوشهنبیر، رهوشهنبیرن خوه دكنه سیاسهتمهدار، سیاسهتمهدارن خوه دكنه بازرگان، بازرگانن خوه دكنه مافیا، مافیانن خوه دكنه خێرخواز و خهمخۆر، ئهڤجا بهرههم دبته سهختهكاریهكا بهرفرهه دهولهتێ بهر ب نهمانێ ڤه دبت، و ئهڤه مژارا مه یه.
خواندهڤان= چالاكڤان، رۆژنامهڤان یان نڤیسهر (نیڤ رهوشهنبیر) بنێره خواندهڤانێن مه ب گشتى و یێن بابهتێن ئهدهبى و هزرى و فیلهسۆفى دخوینن ب تایبهتى وهكو رێژه ب خوه كێمن، چونكو وهكو رێژه مرۆڤێ خواندهڤان بت دڤیا ب كێمى سالێ 25 پرتووكان بخوینت، و هندهك مللهت وهكى ئیسرائیلى و ئورۆپیان سالێ پتر ژ 30 پرتووكان دخوینن، ههر چاوابت ئهو رێژا پێدڤیا ئاستێ زانین و رهوشهنبیریا جڤاكى بلند دكت كێمه و نه د ئاستێ قۆناغ و قهبانێدایه، لێ پشكهك ژ وان خواندهڤانان یێن خوه كرین چالاكڤان، رۆژنامهڤان، یان نڤیسهر، ههتا كو پۆست و پلهیهك وهرگرتین، و ژبهركو ب ساختهكاریان گههشتن وان پله و پۆستان ئهو جه ههرماندن و سهربۆرێن فاشل نیشاندان، ههموو رێكێن راست و شاش ژبۆ بهرژهوهندیا خوه یا كهسۆكى بكارئینان، وان ژبیر كرن كو خواندهڤانێ باش ژ چالاكڤان، رۆژنامهڤان یان نڤیسهرهك خراپ چێتره، چونكو خواندهڤانهك باش ب كهلهكبوونا زانینێ و تایبهتمهندییێ نڤیسهرهك باش بهرههم دئینت، ب رێكا پشتهڤانیا مهعنهوى و دراڤى و رهخنهكرنا بهرههمێ وى، ئانكو خواندهڤانێ باش دهستههلاتهكا ئهبستمولۆژى ل سهر بهرههمێ نڤیسهرى ههیه، تا وى رادهى هزرڤانێ ناڤدار رۆلان بارسى د سالا 1968 دا (مرنا نڤیسهرى) راگههاندن، لێ ههكهر زانى با دا ل ههرێما كوردستانێ (مرنا خواندهڤانى) راگههینت، ههژمارهكا خواندهڤانێن مه نزانن خواندن چالاكییهك عهقلى و هزرییه، لهوا دهقان كوور ناخوینن و خوهشییێ ژێ ناوهرگرن و ب تهنێ كۆپى ـ پێست دكن، داكو ببنه چالاكڤان، رۆژنامهڤان یان نڤیسهرێن سهخته (نیڤ رهوشهنبیر)، و بهرههمهك سهخته پێشكێش دكن پشتى بۆ خوه پهسهند ژ حزبهكێ ئیناین و ل هندهك دهزگههێن رهوشهنبیرى و راگههاندنا حزبا كار كرین.
چالاكڤان، رۆژنامهڤان یان نڤیسهر (نیڤ رهوشهنبیر) = رهوشهنبیر. پشتى خواندهڤان بوین چالاكڤان، رۆژنامهڤان یان نڤیسهر (نیڤ رهوشهنبیر) و بوونه سهختهكار، ئهڤجا چالاكڤان، رۆژنامهڤان یان نڤیسهرێن راستهقینه داكو نانێ وان بمینت و نهمرن یان باشتره ههكهر بێژن بهرههمێ وان نهمرت خوه كرنه رهوشهنبیر، ناچار بوون خوه بكهنه رهوشهنبیر(یێن سهخته) و هندهكا حهز و هیڤى ژی ههبوون، وان ژبیر كر كو رهوشهنبیر مرۆڤهكه هزر دكت و پالپشتى ل سهر هزرێن رهوشهنبیرێن ژبهرى خوه دكت، و تشتهك ههبت زێده دكت ل سهر یا وان گۆتى و نڤیساى و شرۆڤهكرین، و وهكى سارتهرى گۆتى (خوه ل كێشهیێن گشتى دكته خۆدان دوورى بهرژهوهندیا خوه)، وان رهوشهنبیرێن سهخته ژبیر كرن كو رهوشهنبیر یێ بوى چالاكڤان ژ ئهنجامێ تهكنولۆژیا دیجیتال و ئینترنێتێ، ژبیر كرن كو رهوشهنبیرێ نها ئێدى نهما ب تهنێ پرسان بكت، بهلكو یێ گهلهك بهرسڤان ژی ددت وهكو چارهسهرى، وان رهوشهنبیرێن سهخته ژبیركرن كو رهوشهنبیرێ نها ئهو باگراوهند و كووراتیا هزرى ههیه كێم هزر و روودان ژ شرۆڤهیا وى یا جۆدا دهرباز دبن، لهوا ژی بنێره بهرههمێ ههژمارهكا رهوشهنبیرێن مه شرۆڤهیهك فاشل و ههڤدژیهكا نه لۆژیكى تێدا دیاره و ڤالایه ژ مهعریفێ، و ب هاریكاریا حزبێن كوردى و پاره و پلاتفۆرمێن وان رهوشهنبیرێ راستهقینه لادان، و تووشى برسێ یان ترسێ كرن ئهڤجا قادا رهوشهنبیرى ل خوه پیرۆز كرن و ههرماندن.
رهوشهنبیر= سیاسهتمهدار
رهوشهنبیرێن راستهقینه داكو خوه ژ یێن سهختهكار ب پارێزن و خوه رزگار كن ناچار بوون (و هندهكان حهز ههبوون) ببنه سیاسهتمهدار، وان ژی دنیایهك سهختهكاریان ئهنجامدان و شاشى كرنه رێك و رێباز د كارێ سیاسهتێدا، ههموو دهڤێن رهخنهیان و گازندا دكن (ب شرۆڤهیێن خوه یێن توندى دگهلدا) گرتن، رهوشهك وهسا بهرههمئینان ئێدى چو كهس نهوێرت خوه بكته ئۆپۆزسیۆن، لێ بۆچى رهوشهنبیر بوونه سیاسهتمهدار؟:
1ـ چونكو زانین هندهك سهختهكاران خوه كرنه رهوشهنبیر و بالادهست بوون.
2ــ ئاستێ هزرى، رهوشهنبیریا سیاسی و دنیادیتنا سیاسهتمهداران كێم و لاواز بوو و كار و عهقلێ وان تهژى كێماسى و لهنگیه، و نێچیرهكا ب ساناهى بوون د دهستێ ههڤركاندا.
3ـ قهبارێ دهستكهڤت و سامانێ سیاسهتمهداران دههجاركى تهمهت یێ رهوشهنبیران بوو، و بێ زهحمهت و رهنج ژیانهكا پرى خوهشى بههرا سیاسهتمهداران بوو، و رهوشهنبیر ب نان و پیڤاژێ دژیا.
4ـ ئهو پێگههێ بلندێ جڤاكى و مللهتینى یێ سیاسهتمهدارى نائێته ههڤبهركرن دگهل پێگههێ نزمێ رهوشهنبیرى.
لهوا رهوشهنبیر ناچار بوون وژدانا خوه بفرۆشن حزبهك كوردى و تێر نانى بخۆن و ببنه ئایدلۆژى ههلگرێن وێ حزبێ ئهڤجا چ باوهرى پێ ههبت یان نه، هینگێ وان روومهتا خوه ژدهستدان ل سهر مێزێن قومارێ، و شهڤێن گولگولى و سیمینارێن بێ مهعنه، و ژبهركو سیاسهتكرن هونهرێ ب دهستڤهئینانا دهستكهڤتایه، كێمكرنا زیانایه و ڤهدیتن و چارهسهركرنا ئاریشایه، ئهڤجا چ ب رێیێن شهرعى یان نه، ب رێكێن ئهخلاقى یان نه، هینگێ رهوشهنبیرێ ب وى سیاسهتمهدار ناچار بوو دهستدا ژ دروشمێن خوه یێن دادپهروهرییێ و مرۆڤایهتییێ بهردت، و بهلكو جاران دژى وان كاركت درهو و فێلا و سهختهكاریان بكت داكو بهرژهوهندییا خوه و حزبا خوه ب پارێزت، و بهرژهوهندیا گشتى و یا مللهتى گورى خوه كر، چركهیا رهوشهنبیر بوى سیاسهتمهدار ئێدى سینگێ باوهشكرنا گازنده و هیڤیێن خهلكێ نهما، و مهرجێ سهرهكییێ هزرڤانێ ئیتالى گرامشى دیار كرى بۆ رهوشهنبیرێ ئهكتیڤ و كاڕا ئهو بوو (پێگیر بت ب پرسێن مللهتێ خوه و بهرهڤانیكرن ژ ههژاران)، و ئهو بنهمایێن ئهخلاقى د سیاسهتكرنێدا ڤان رهوشهنبیران لادان، پاشى ژی ما ههكهر رهوشهنبیر بوو سیاسهتمهدار مانه هینگێ ناما هشیاركرن و رهوشهنبیركرنا جڤاكێ فالنجى دبت؟ و ئێدى گۆهۆرینێن جۆراجۆر یێن رهوشهنبیر دكت بێ خۆدان دمینن، و پرۆسهیا راستڤهكرنا شاشیان دراوهستت یان ژی بهر ب ئاراستهیهك خراپ ڤه دچت.
سیاسهتمهدار= بازرگان
ههكهر بازرگان بوونه سیاسهتمدار خراپیا وێ چهندێ كێمتره ژ گاڤا سیاسهتمهدار ببنه بازرگان د رهوشا ئێكێدا بازرگان ب دراڤ و سامانێ خوه كارێ سیاسهتێ دكت، و ژ رهوانگهها مفاوهرگرتنێ ل پرسان دنێرت ئهڤه ژی قانوونهك بازرگانییه، لێ د رهوشا دوێدا سیاسهتمهدار دهما دبته بازرگان دهستا ژ ههموو پیرۆزیێن خوه دبهردت ههمبهر گرێبهستهكا 10 هزار دۆلارى، و ب ڤى ئاوایێ سیاسهتمهدار بهرههڤ دبت هاریكارییێ دگهل دوژمنێ خوه بكت ههمبهر مفاوهرگرتنێ، و دژى ههموو دروشم و پیرۆزیێن خوه دراوهستت و بهرههڤ دبت ههموو دهستكهڤتێن خوه یێن شۆرشڤانى ب دۆلارهكى بفرۆشت، و ههموو دههمهنپیسیا سیاسى بره ناڤ جیهانا بازرگانییێ. گاڤا رهوشهنبیر بووى سیاسهتمهدار، یێن راستهقینه كو د كۆكا خوهدا خهباتكهر بوون بریار دان كارێ بازرگانى ل سهر ئاستهك سنۆردار بكن و پاشى ببنه بازرگان، و ئهو خراپیا سیاسهتمهداران كرن چو بازرگانان نهكرى بوو، چونكو وان هێزا سیاسى ههبوو ههڤبهندیێن باش دگهل یێن ژ خوه بلندتر ههبوون و قانوون ژی دچهماندن و بنپێ دكر، و ب ساناهیترین ئهركێ دیرۆكى و وهلاتپهروهرى وان سیاستمهداران نهكارین ئهنجام بدن ئهو ژی دروستكرنا بازرگانێن وهلاتپارێز و نهتهوهپهروهر، وان وهلات بهرهف سهرگیفكان هاژۆتن و كوردایهتى رهش و نهجوان كرن، ئهڤجا چ ب مهبهست یان بێ مهبهست، ئێكهم تشت هاتى فرۆتن دهما سیاسهتمهدار بووین بازرگان وهلات فرۆتن ل شوونا بكنه د رهشرهشكا چاڤێن خوه دا، هینگێ سیاستهمدارێن مه روویێ خوه یێ كرێت نیشاندان دهما بووین بازرگان، و ڤێجا بازرگان كییه؟ ههكهر بكارت دێ ههوایێ ههناسهدانێ فرۆشت خهلكێ، و خیانهتێ ب ساناهى دكت و كێم كهس تێبینى دكن، سیاسهتمهدار گاڤا بوین بازرگان وهلات تالان كرن تا وى رادهى ئهردێ ب خوینێ هاتى ئاڤدان ب چهند دۆلاران فرۆتن، و ههموو تشت كرنه بازرگانى ههتا سلاڤ و سهردان و بههى و شادى ژی بازرگانیهك مفادار و بارگرانى بۆ ههڤوهلاتیان. وهكو ڤهگێرانهك دیرۆكى گرنگه ئهم دیار بكن كو سیاسهتمهدارێن مه د خهباتا رزگاریخوازیێدا دونیایهك نهخوهشیان دیتن، و بێ بههر بوون ژ پێدڤیێن سهرهكیێن ژیانهكا ب خوهشى لێ توره بوون گاڤا پشتى سهرهلدانا سالا 1991 هاتین ناڤ مللهتێ، و ههر مفادارێن كهڤن ژ دوژمنى وهكى چهته و خوهفرۆشان دژیانهكا خوهش دا بوون، هینگێ سیاسهتمهدارێن مه ناچار بوون مفاى ژ رهوشا كوردستانا رزگاركرى وهرگرن، و پرسیارهكا لۆژیكى ژ خوه كرن: ئهرێ ما چ عاقلى تێدا ههیه پشتى رزگاركرنێ تو جارهكا دى ب نهخوهشى بژى وهكى هۆزانڤانێ رۆسى مایكوڤسكى؟ و ههڤكارێن دومنان ب خوهشى بژین، لهوا سیاسهتمهدارێن مه ل دهستپێكێ سامانهك بۆ خوه كۆم كرن و پاشى بریارا ئێكلاكهر دان بوونه بازرگان ژی، و رهوشا كوردستانێ هاریكار بوو چونكو د قۆناغا ڤهگوهازتنكار دا بوو، و ژ تایبهتمهندیێن وێ قۆناغێ تهخهكا كهدخوهدا دروست دبت ب رێكێن نهشهرعى و مفا ژ پله و پۆستێن خوه دوهرگرن.
بازرگان=مافیا
د كۆكا خوهدا هندهك بازرگان مافیانه یان دگهل وان ههڤكارییێ دكن و ب ههر حالێ ههى بازرگانێن راستهقینه ناچار بوون ببنه مافیا و مافیا و بۆ ئێكهمین جار دهما دروست بووین ل ئیتالیا دژى كهدخوهدایان و سیاسهتمدار و دهستههلاتداران دروست بوون، و بهلكو سهربۆرا روبن هودى كرى بن بنسترا كارێ خوه، دراڤ و خوارن ژ دهستههلاتێ و كهدخوهدایان ددزین و ل سهر ههژاران پارڤه دكرن، لێ گاڤا بازرگانێن مه بووین مافیا باشوورێ كوردستانێ تهژى كوكایین و تریاك و حهشیش كرن، چ رهوشتهك نهجوان ئینان كوردستانێ، بوونه دهستهكێن برسیكرن و ترساندنێ و مفا ژ هێزا خوه یا سیاسى و تێكهلبوونێ دگهل سیاسهتێ وهرگرتن، دهستێ خوه دهینان ل سهر ههموو گههێن بازرگانییێ بازرگانیا ناڤخۆیى، دهرهكى، شهرعى و نهشهرعى و یا ڤهشارتى و دیار… وهتد، ئهڤجا كهڤنه بازرگان ناچار بوون بهرژهوهندیێن خوه ب پارێزن، سهرمایێ خوه ب پارێزن، گیانێ خوه بپارێزن، بازرگانیا خوه ب پارێزن، لهوا بوونه ههڤالێن مافیا پاشى ههما بوونه مافیێن ههڤت نمره داكو سیاستمهدارێن بووین بازرگان دوورى خوه بكن، هۆسا تۆرا مافیان ژی بهرفرهه بوو و ئێدى مینا گیانهوهرێ ئاڤى (ههشتپێ) خوه داهێلان ناڤ ژیانا بازرگانى.
مافیا= خێرخواز و خهمخۆر
پشتى كهڤنه بازرگان بووین مافیا هۆڤاتییهكا بێ سینۆر نیشاندان و ههمبهر وێ چهندێ كهڤنه مافیان هندهك بزاڤ كرن، داكو هۆڤاتیا مافیێن نوو ب راوهستینن و چهندهكێ ژ دلۆڤانییێ نیشانى وان بدن هێدى ـ هێدى مافیا نێزیكى كارێ خێرخوازى بوون و بوونه خهمخۆرێن خهلكێ، كهڤنه مافیا ژبلى كوژتنێ، بازرگانیا حهشیشى، كارێ دههمهنپیسییێ، شووشتنا دراڤى، بازرگانیا مهیێ و قومارێ …وهتد دهستدان:
1 ـ زڤراندنا دراڤ و كهلوپهلێن ژ خهلكێ و بازرگانان هاتى دزین.
2 ـ پشتهڤانیكرنا كهسانێن زۆرى ل وان هاتى كرن ب تایبهتى ل سهر ئاستێ جڤاكى.
3 ـ بوونه دادوهر د شهر و ههڤركیا مافیاندا ل سهر كونترولكرنا دهڤهران و بازرگانییێ، بۆ زانین ل دووماهیا چهرخێ نوزدێ مافیایێن ئیتالى بالا دهست بوون د ناڤ دهزگههێن دادوهرییێدا.
4 ـ جاران بازرگانیا حهشیشى دراوهستاندن ب تایبهتى ل دهڤهرێن خوه.
5 ـ باج ژ بازرگان و فرۆشیارێن چینى یێن كهلوپهلێن كێم كوالهتى و سهخته وهرگرتن وهكو سزا.
6ـ دهما قاچاخیا مرۆڤان دكرن راسته كارهك نهیاسایى بوو بهلێ ژیانا گهلهك مرۆڤان خوهشتر و ئارامتر دكرن گاڤا دگههاندین ئورۆپا.
7ـ د سهردهمێ كورونایێدا ل زۆنێن خوه پێرابوونێن ساخلهمى ل سهر خهلكێ دسهپاندن، قهدهغهیا هاتنوچوونێ راگههاندن، گهلهك كهس ل نك خوه دامهزراندن پشتى كارێن خوه ژدهستداین، خوارن و هاریكارى پێشكێشى خهلكێ خوه دكرن، و جاران باج ژ وان بازرگانان وهرنهگرتن یێن بازرگانیا وان راوهستاى. هۆسا جامێرێن مافیا ژی ناچار بوون ببنه خێرخواز و خهمخۆر، ئهڤجا خێرخواز و چ خهمخۆر!؟ و بهردهوام ئهم كورد د ڤى بازنێ ڤالادا دزڤرن خالهك كێم خالهك زێده، رهوشهك نهشاز، رێژهیهك كێم و زێده، ئهو نهئاریشهیه، ئاریشه ئهوه ئهم ڤان سهختهكاریان بهێلن و ببنه مللهتهك زیندى و خوه ژ ڤێ گرێیا بێ مهعنا رزگار كن.