سالرۆژا رۆژنامه‌ڤانیا كوردی بلا هه‌لسه‌نگاندنه‌گا گشتی بیت
محه‌مه‌د ئیبراهیم ئامێدی
رۆژنامه‌ڤانیا كوردی وه‌ك به‌رێ بنیاتی یێ هاتیه دانان به‌ری 121 سالان، ل سه‌ر ده‌ستێ مالباتا به‌درخانیان ل رۆژا22 نیسانا سالا1898، ب ده‌رچوونا ئێكه‌مین ژماره ژ رۆژناما كوردستان ل پایته‌ختێ مسرێ قاهیره ژلایێ میقداد مدحه‌ت به‌درخان و د ماوێ چار سالان دا 1898 ـ 1902 (31) ژماره ل قاهیره، له‌نده‌ن، جنێف، فۆلكسن هاتنه ده‌رئێخستن. رێبازا رۆژنامه‌ڤانیێ د ڤان قووناغان دا یا ده‌ربازبووی كو یێن پر بزاڤ و چالاكی و سه‌ركه‌فتن و ده‌سكه‌فتیانه، زێده‌باری رۆژێن سه‌خت دژوار و هه‌ستیار، قووناغا ئێكێ 1989 ـ 1921 یا دووێ 1921ـ 1958 یا سیێ 1958 ـ 1975 یا چارێ 1975 ـ 1991 یا پێنجێ ژ 1991 هه‌تا ئه‌ڤرۆ. هه‌لسه‌نگاندن نه‌كاره‌كێ ئاسانه پێدڤی گه‌له‌ك كار و به‌لگه‌نامانه، لێ ل دووڤ وان قووناغێن دیار ل سه‌ری دگه‌ل بیروبۆچوونا، كارێ هه‌لسه‌نگاندنێ ساناهی دكه‌ت، كو هه‌ر ژ رۆژبوونا رۆژناما كوردی ل قووناغا ئێكێ 22 نیسانێ هه‌تا قووناغا پێنجێ سالا 1991 ئانكو به‌ری سه‌رهه‌لدانا پیرۆز. رۆژنامه‌ڤانی سه‌ره‌رایێ یا ب بزاڤ و چالاكی بۆ كو ژماره‌كا مه‌زن یا رۆژناما و كۆڤارا دهاتنه ده‌رئێخستن ل كوردستانێ و هنده‌ك ده‌وله‌تێن دی، ل ژێر بارۆدوخێن ده‌ڤه‌رێ و بێهنا باریتێ و شه‌رگه‌ها ده‌هان شۆره‌ش و داستان و سه‌هه‌لدانان ب پێنڤیسێ دلسۆز و په‌یڤا خه‌مخۆر بۆ بزاڤا رزگاریخوازا كوردی، هه‌ول و بزاڤ دهاتنه‌دان په‌یام و ناما گه‌لێ كوردستانێ راگه‌هینن كو هه‌تا نوكه جهێن تبلێن سه‌دان رۆژنامه‌نڤیسێن مه‌زن و دێرین یێن ل به‌رپه‌رێن وان رۆژناما و كۆڤاران كو جهێ رێز و سه‌رفه‌رازیا مه‌نه، لێ نه‌عله‌ت ل په‌یمانا لۆزان 1923 بن یاره‌ش ئه‌وا كوردستان كریه چارپارچه و هه‌ر پارچه‌ك رژێمه‌كه و نه‌ته‌وایه‌كه یا دوور ژ ره‌وشه‌نبیر و كلتوور و ره‌وشت و زمانێ كوردان، زێده‌باری ته‌په‌سه‌ریێ و سیته‌كاریا رژێمێ و كارتێكرنه‌كا ئێكسه‌ر ل سه‌ر ئازادیا گه‌لێ مه تاراده‌كێ ئاخفتن ب زمانێ خوه هه‌تا جلوبه‌رگێن كوردی قه‌ده‌غه‌بوو. رۆژنامه‌ڤانیێ وه‌كو یا داخوازكری د بیاڤێ هوشه‌مه‌ندیا نه‌ته‌وایه‌تی و نیشتیمانی دا و په‌یام و ناما ملله‌تێ كورد یا مافێ ره‌وا نه‌شیا راگه‌هینیت و بگه‌هینیته خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ، ل گه‌ل هه‌بوونا جوداهیا ل ده‌ڤه‌رێ بۆ ده‌ڤه‌رێ، بۆ نموونه كیمیا بارانكرنا حه‌له‌پچا شه‌هید ل 16/3/1988 و گرێدانا كۆنفرانسێ پاریس یێ سه‌ر ب ڤێ تاوانا مه‌زن ڤه، رۆژنامه‌ڤانیا كوردی ب ئه‌رك و رۆلی پێدڤی نه‌رابوو، ئانكو نه‌شیا، رژێما عیراقێ یا گۆربه‌گۆر و ره‌شه‌ك و دۆستێن رژێمێ ل جیهانێ سه‌نسۆره‌كا تاریه‌كا راگه‌هاندنێ دانا سه‌ر به‌لاڤه‌كرنێ و دووڤچوونێ، پێخه‌مه‌ت به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه و یێن وان هه‌ڤبه‌ندا، لێ سه‌ره‌رایی ڤێ هه‌می چه‌ندێ قووناغێن به‌ری سه‌رهه‌لدانا ئادارا سالا 1991 جانفیدایی و پاراستن و به‌رگری و خه‌بات و مه‌ترسی و شه‌هیدبوون بوون. كو ب ده‌هان شه‌هیدێن ریبازا رۆژنامه‌ڤانیا كوردی نه وه‌ك شه‌هید سالح یۆسڤی و دارا ته‌وفیق و مه‌لا ئه‌نوه‌ر مایی… هتد، زێده‌باری قه‌تلازی و نه‌بوونا ئامیركایا راگه‌هاندنێ و رۆژنامه‌ڤانیێ، بۆ نموونه ل وان ده‌مان دا ل پارێزگه‌ها دهۆكێ ب تنێ ئێك كامیرا ته‌له‌فزیۆنی هه‌بوو یا راگه‌هاندنا كارگێریا پارێزگه‌هێ بوو، قه‌ده‌غه بۆ وێنه‌گر ل گه‌ل خوه ببه‌ته مالاخوه فه‌رمان ئه‌و بۆ كو چ ده‌م بیت دێ به‌ته فه‌رمانگه‌هێ و چ جهێن دی نابیت. ئه‌ڤرۆ پشتی سه‌رهه‌لدانێ ئانكو د قووناغا پێنجێ دا شۆره‌شه‌كا رۆژنامه‌ڤانیێ و راگه‌هاندنێ هه‌لدا وه‌ك ڤۆلكانه‌كێ په‌قی، چه‌كێ وێ پێنڤیسێ ئازاد و په‌یڤا ره‌سه‌ن، ب ژماره‌كا مه‌زن ژ رۆژنامه‌نڤیسا و میدیكارا ن و نڤیسه‌ر و ره‌وشه‌نبیران و په‌یامنێر و بێژه‌ر و وێنه‌گران، و ڤه‌كرن و دامه‌زراندنا سه‌دان كه‌نالێن ئه‌سمانی و لۆكال یێن تی ڤی و ده‌هان ئێزگه‌هێن رادیۆیان و ده‌هان نڤیسیگه‌ه و په‌یامنێر ل گه‌له‌ك ده‌وله‌تێن جیهانێ، ل گه‌ل هه‌موو ئامیرێن پێشكه‌فتی ژ كۆمپیوته‌ر و ئه‌نترنێتێ و فاكس و مۆبایل و ڤایبه‌ر هه‌تا مایك و ڤه‌گوهاستنا ئێكسه‌ر، ده‌رچوونا سه‌دان رۆژناما و كۆڤارا وچاپه‌مه‌نیان، حه‌تا راده‌كی پرانیا وه‌زاره‌ت و رێڤه‌به‌ریێن گشتی و سه‌ندیكا و ئێكه‌تیا و رێكخراوان، كۆڤارێن خوه یێن تایبه‌ت یێن هه‌ین ب هه‌بوونا ده‌هان چاپخانێن سه‌رده‌م ل كوردستانێ، هه‌ژی ئاماژێ یه كو تێلفزیۆنا وار یاخه‌باتگه‌ر ل ئیڤاریا رۆژا 12/5/2015 د به‌رنامه‌كی دا دیاركر، ل هه‌رێما كوردستانێ پێتر ژ 1000 كه‌نال و ئێزگه‌ه و ئالاڤێن راگه‌هاندنێ یێن هه‌مه‌جۆر ب داموده‌زگه‌هاڤه یێن هه‌ین، ب نموونه 209 كه‌نالێن تی ڤی و 212 ئێزگێن رادیۆیان، هه‌روه‌سا 712 رۆژنامه و كۆڤار و هنده‌ك چاپه‌نیێ دی و د به‌راورده‌كێ دا هاته‌دیاركرن ئاكنجیێن كوردستانێ شه‌ش ملیۆنن ئه‌لمانیا 80 ملیۆنن 50 كه‌نال و ده‌زگه‌زهێن راگه‌هاندنێ یێن هه‌یین. سوپاس بۆ خودایێ مه‌زن دلۆڤان سه‌ركه‌فتنه‌كا باش مه ده‌ستخوه‌ڤه ئینا ل سه‌ر ئاستێ ناڤخوه‌یی و ده‌رڤه‌ی كوردستانێ د گه‌له‌ك بیاڤان دا ب تایبه‌تی گه‌هاندنا ده‌نگێ كوردان، كو د شه‌رێ داعش دا رۆژنامه‌نڤیس و په‌یامنێر و وێنه‌گر، پێشمه‌رگێ دوویێ بوون ل به‌رۆكێن شه‌ڕان، هه‌ر چه‌نده هنده‌ك شاشێن راگه‌هاندنێ هه‌بوون ب مخابنی ڤه بوونه ئه‌گه‌رێ چه‌ند روودانێن دلته‌زین، و ئه‌ڤه‌ژی دزڤریته خه‌مساریا لایه‌نێ شۆله‌ژێ و په‌یوه‌ندیدار، خولێن تایبه‌ت ل سه‌ر تایبه‌تمه‌ندیا راگه‌هاندنا شه‌ر و جه‌نگان نه‌هاتنه ڤه‌كرن بۆ وه‌رگرتنا مه‌رج و پێزانینا و سیسته‌مێ كاری. هه‌روه‌سا د ڤێ قووناغێ دا رۆژنامه‌ڤانیێ ب ته‌مامی په‌یاما گه‌لێ كورد نه دهاته گه‌هاندن بۆ جیهانا ده‌رڤه ل دووڤ حه‌زێن نه‌ته‌وایه‌تی و كارێ پێدڤی د هنده‌ك بیاڤاندان، ب نموونه ریفراندۆما 25/9/2017 رۆژنامه‌ڤانیێ چ پێنگاڤێن پراكتیكی نه‌هاڤێشتن بۆ تێگه‌هاندن و زانینا خه‌لكێ جیهانێ مافێ كوردان یێ ره‌وا، كو یا فه‌ربوو هه‌می كه‌نالێن تی ڤی 1تا2 ده‌مژمێر ته‌رخانكربوون بۆ شلۆڤه‌كرنا هه‌می بابه‌تێن سه‌ر كوردان هه‌ر ژ كورد كینه هه‌تا شارستانی و مێژوو و هه‌ر بابه‌ته‌كێ دی ب زمانێن بیانی ژ عه‌ره‌بی و فارسی و توركی و ئنگلیزی و هه‌ر زمانه‌كێ دی، ب شێوازه‌كێ به‌رده‌وام ماوێ 30 رۆژان هه‌تا دووماهی رۆژا ریفراندۆمێ. هه‌روه‌سا هنده‌ك به‌رپه‌رێن كۆڤار و رۆژناما ب تایبه‌تی یێ ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی. لێ مخابن ئه‌ڤه نه‌هاته ئه‌نجامدان، لێ رۆژنامه‌ڤانی دێ هه‌ر مینیت ئه‌و خودیكا به‌رفره‌ه تێدا هه‌موو كاروبارێن سیاسی و جڤاكی و كۆمه‌لایه‌تی و ره‌وشه‌نبیری و كلتوری وگشتی دهێنه دیتن، دهێت وه‌ك سیمایێ زانینێ وره‌وشه‌نبیریێ یێ هه‌ر ملله‌ته‌كی، پێدڤی چاڤدێریی و پیته‌پێدانێ و دووڤچوونێ یه دا رۆلێ خوه یێ گرنك وه‌ربگریت وه‌ك ده‌ستهه‌لاتا چارێ، پیرۆزبیت بیره‌وه‌ریا 121 سال یادا رۆژا رۆژنامه‌ڤانیا كوردی ل هه‌موو رۆژنامه‌نڤیسێن مه و هه‌رسال ب خوشی وشادی بیت و ده‌ستكه‌فتیێن مه‌زن بۆ سه‌ندیكا رۆژنامه‌نڤیسێن كوردستانێ و به‌ر ب گرێدانا كۆنگرێ چارێ ڤه بچین پشتی بۆرینا هه‌شت سالان ل سه‌ر كۆنگرێ سیێ.
