سایكس-پیكۆ و نه‌سایكس-پیكۆ
سایكس-پیكۆ (Sykes-Picot agreement) ئه‌و په‌یه‌ماننامه‌یه یاكۆ نوێنه‌رێن هه‌ر دوو زلهێزێن سه‌رده‌مێ جه‌نگێ جیهانیێ ئێكه‌م، ئانكۆ ” سێر مایك سایكس ” ژ ئالیێ به‌ریتانیانڤه، و ” ژۆرژ پیكۆ ” ژ لایه‌نێ فره‌نسیاڤه ماوه‌یه‌ك به‌ری بدووماهیك هاتنا جه‌نگی واژوویا خوه ل سه‌ر كری و ئه‌و په‌یمان گرێدای و ل دووڤ بنه‌مایێن وێ ئاخا وه‌لاتێ ئۆسمانیان ل ده‌ڤه‌را ڕۆژهه‌لاتا ناڤین ل سه‌ر هه‌ر دوو ڤان وه‌لاتان پارڤه‌كری و پاشی ژی هنده‌ك پێشكه‌شی روسیایا جاران كری و سه‌رباری گه‌له‌ك ده‌نگێن نه‌ڕازیبوونێ كه‌فته د بوارێ جێبه‌جێكرنێدا و د بیاڤێ كریاری ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره ب سه‌ر ڤان سێ وه‌لاتێن زلهێزێن وی ده‌می هاته‌پارڤه‌كرن و دگه‌ل هندێ ژی بوونه برینه‌ك نه‌ده‌رمانكری، كو به‌رهه‌م و ئه‌نجاما وێ هژماره‌كا وه‌لات و ده‌وله‌تێن ژبه‌رئێكچووی و پڕئاریشه و تێر ئاسته‌نگ ل بن سیبه‌را دیكتاتۆران و سه‌رهلدانا چه‌نده‌ها كۆده‌تایێن له‌شكه‌ری و سیاسی و دگه‌لدا ژی چه‌نده‌ها جه‌نگێن خویناوی بووینه كو ئاگرێ وان هه‌تانۆكه ژی به‌رده‌وامه و دێ یێ به‌رده‌وام ژی بیتن هه‌تا هنگی ده‌مێ په‌یمانناما “سایكس-پیكۆ” ببیته په‌یماننامه‌یه‌ك بناڤێ “نه‌سایكس-پیكۆ”.
ئه‌ڤرۆكه ئه‌و وه‌لاتێن له په‌یمانا سایكس-پیكۆ دا هاتینه دروستكرن یان ب شێوه‌یه‌كێ ئاشكرا هه‌لوه‌شیاینه یان ژی وه‌كی لبنان و فه‌له‌ستینێ و. .. هتد، د قه‌یرانێن دۆمدرێژ دا دژین یان ژی وه‌كی كوردستانێ یێن كه‌فتینه سه‌ر به‌ختێ تاكێ كوردی و سه‌ركرداتیا وێ. ئه‌ز نزانم په‌یمانا ” سایكس-پیكۆ ” دێ ل كیژ ده‌مژمێر یان ڕۆژێ ژ ئه‌ڤ ساله‌دا هێته هه‌لوه‌شاندن، لێ ئه‌وا ئه‌ز دزانم شه‌قامێ ئه‌ورۆپی و ئه‌مریكا و روسیا ژی یێ د ڤێ ڕاستیێ گه‌هشتی كو ده‌وله‌تێن ب پنی و په‌رۆكا هاتینه دورین و ئاڤاكرن نه‌شیاینه جێگیریا سیاسی و كه‌لتووری و فه‌رهه‌نگی و مرۆڤی بۆ تاكێ وه‌لاتێن ده‌ڤه‌رێ مسۆگه‌ر بكه‌ن و ئه‌ڤ چه‌نده دخوازیتن ئه‌لترناتیڤه‌ك بۆ وان ده‌وله‌تان بهێته‌ده‌یناندن. و ئه‌وا گرنگه فه‌ره ئه‌م بزانین پشتی هه‌ر توَفانه‌كێ ئارامی ته‌ناهی ب سه‌ر ده‌ریایدا دگریتن و جاره‌ك دیتر ئاكنجیێن وان وه‌لاتان پێدڤی ب ڕێكخستنا مالا خوه دكه‌ن. به‌لێ یا ژ هه‌موویا فه‌رتر ئه‌وه بهێته زانین د نه‌خشه‌یێ نویێ ده‌ڤه‌رێ دا و ئه‌لترناتیڤێ جیۆپۆلێتیكێ ده‌ڤه‌رێ جهه‌ك هه‌یه بناڤێ ” كوردستان”، به‌لێ ئه‌ڤ جهه هۆسا بسانه‌هی و هه‌وانته نه‌هاتیه و ناهێتن و گه‌له‌ك قۆربانی دڤێتن. ئێكه‌م و بچووكترین ئاسته‌نگ ژی خوه د حوكمه‌تا ناوه‌ندیدا دبینیتن كو ب هه‌ر ڕێكه‌كێ و بێبه‌ختیه‌كێ بزاڤێ دكه‌تن شكستێ پێبهینیتن و نموونا هه‌ره بچووك ژی داخۆیانیێن سه‌رۆكوه‌زیرێن حوكمه‌تا ناوه‌ندییه ل كۆمبوونا ئاسایشێ ل وه‌لاتێ ئه‌لمانیا دا بوون كو ب ئاشكرایی دهاته گۆتن” ئه‌زموونا ڕاپرسیا هه‌رێمێ سه‌رناگریتن یان سه‌ركه‌فتی نابیتن ” و. .. هتد. ئایا ئه‌ڤه نه جۆره‌ك جه‌نگێ سایكۆلۆژیكه كاربده‌ستێن ڤی وه‌لاتی دگه‌ل مه بڕێڤه دبه‌ن؟ ئه‌ڤ داخویانی و گه‌له‌ك تشتێن هاوشێوه ڕاستیه‌كا ته‌حل نیشانی مه دده‌ن و بیرا مه دهینن و ئه‌و ژی ئه‌وه ڕۆژا هندێ یا هاتی تاكێ كوردی ب مێنتالیته‌یه‌كێ هزر بكه‌تن و دناڤبه‌را مان و ژیانا بنده‌ستی و كۆله‌داری و تێر كۆشتن و بڕین و ئه‌نفال و كیمیابارانكرن و جینۆسایدێ و. .. هتد، و هه‌روه‌سا ژیانا ئازاد و سه‌ربلند ئێكێ هه‌لبژێریتن، هه‌ر چه‌نده ئه‌ڤ ژیانه یا بزه‌حمه‌ته به‌لێ به‌ردكه‌ڤیتن. ئه‌ڤرۆكه ئه‌ڤ بڕیاره یا كه‌فتیه سه‌ر ملێن تاكێ كوردی. تاكێ كوردستانی بڕیارێ دده‌تن و حوكمه‌تا هه‌رێمێ و سه‌ركرداتیا كوردستانێ وێ جێبه‌جێدكه‌تن. قه‌یران، بێ پاره‌یی، كریزا سیاسی و ئابووری، جه‌نگێ ل به‌ر ته‌واوبوونا داعشێ و. .. هتد، هه‌موو ئه‌و ئاسته‌نگن یێن ل به‌ر سینگێ تاكێ كوردستانی، لێ وه‌ك سه‌ركردێ ناڤدارێ جێهانێ، ناپلیۆن بۆناپارت د جه‌نگێن خوه دا هه‌موو جاران دگۆته سه‌ربازێن خوه “. .. ل به‌ر سینگێ مه دوژمنه و ل پشتا مه ژی ده‌ریایه. .. “، لێ هوون بڕیار بده‌ن دێ جه‌نگن و یان د ده‌ریایدا خه‌ندقن و ئه‌ڤه بوو ئێك ژ كلیلێن سه‌ركه‌فتنا ناپلیۆنی كو ل وی سه‌رده‌می فره‌نسا مه‌زنترین هێزا له‌شكه‌ر و ئابووری ل ئه‌ورۆپایێ و به‌لكو ژی ل هه‌موو جیهانێ بوو.
گه‌لێ كوردستانێ دێ بڕیارێ ل سه‌ر ئاییندا خوه و نه‌ڤی و نڤشێ ئایینده ده‌تن و ئه‌ڤ بڕیاره تشته‌ك بسانه‌هی نینه و به‌رپرسیاره‌تیه‌كا دیرۆكیه، و مه‌زنترین و ناسكترین قۆناغا وێ ژی چاكسازی و ڕیفۆرمه‌كا ڕاسته‌قینه و جه‌نگه‌كێ دژواره دگه‌ل گه‌نده‌لیێ و گه‌نده‌لكاران ب هه‌موو جورێن خوه‌ڤه.
*مامۆستایێ ئه‌كادیمی/بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگی و سایكۆلۆژی/زانینگه‌ها زاخۆ