سایكۆلۆژیایا پێڤه‌چوون ژ دوهى ل نك كوردى
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
دهێته‌گۆتن كه‌ر گیانه‌وه‌ره‌ك نه‌زانه، لێ ئه‌ڤ گیانه‌وه‌ره جاره‌كا دیتر ب سه‌ر وى جهێ ناكه‌ڤت یێ تێدا ب زه‌حمه‌ت بكه‌ڤت و ئێشه‌ك ژ كه‌س یان جه یان پره‌كێ دیتبت، چ جار ژبیرناكت.
د پرتووكا خوه یا ب ناڤێ “كوردێن عیراقێ” (the Kurds of Iraq) ئۆفرا بێنگیۆ (Ofra Bengio)، جاره‌كا دیتر بیرا مه ل هه‌مى وان ته‌حلى و زه‌حمه‌تا خه‌لكێ مه ل سه‌رده‌مێ رژێما سه‌دامێ گۆڕبگۆڕ دیتى، دئینت. سالێن هه‌شتێیان “جه‌هنه‌ما كوردان” دهێته هژمارتن.
وێ رژێمێ نه‌ك تنێ دوژمن، به‌لكو كوردێ خزمه‌تا وى ژى ب چاڤێ نه‌یار ددیت و ب سه‌دان ژ وان ل سێدارێ دان، و ژ وان ژى برایێ جه‌لال تاله‌بانى و گه‌له‌ك ژ ئه‌ندامێن پارتا وى، ل ده‌مه‌كى وان رۆژا هه‌ڤپه‌یمانى ل گه‌ل هه‌بى. ئه‌وێن ئه‌ڤرۆ پشتا خوه ب یێن ئه‌ڤرۆ ل به‌غدایێ گرێداین، نزانن ئه‌و هه‌ر ئه‌وێن دهێنه به‌س ناڤێت وان نه‌وه‌ك ئێكن، به‌لێ هزر و دیتنا وان بۆ مه كوردستانیان هه‌ر ئه‌وه یا به‌عسیان هه‌بى، و به‌لگه ژى ره‌فتارێن وانه ل گه‌ل مه.
ده‌مێ مرۆڤ ڤێ پرتووكێ دخوینت، یاكو پشتا خوه ب به‌لگه‌نامه‌یێن بده‌ست ئه‌مریكیان كه‌فتین گرێداى، تو دێ بێژى نه به‌رى 20 ـ 30 سالان، به‌لكو دوهى و پار و پێراره. كا چاوا بۆ شكاندنا كوردان، و تێكنه‌چوونا نه‌خشا “وه‌ته‌ن عه‌ره‌بى” وه‌لاتێن عه‌ره‌بى پشته‌ڤانى لێدكر، و كا چاوا توركیا هاریكاریا وێ دكر، و چاوا بناڤێ ئاینى ئه‌نفال دكرن و چاوا وان نه‌ك تنێ سه‌رباز (جێش) و ئیستخباراتێن خوه تێگه‌هاندین، به‌لكو (250 هزار) جه‌حشك یان “فه‌وجێن به‌رگریا نیشتمانى” ژى وه‌سا تێگه‌هاندبین كو ” پێشمه‌رگه كافرن و دڤیا وه‌ك كافر سه‌ره‌ده‌رى دگه‌ل دا بێته‌كرن و هه‌ر تشتێ وان، هه‌تاكو ژنێن وان بۆ وان حه‌لاله”.
هه‌تاكو نوكه و به‌رى چه‌ند هه‌یڤا ژى هه‌مان ئه‌و هه‌لسوكه‌فت ژ وان میلیشیایان هاته‌دیتن، چ داعش و چ ئه‌وێن پشتى وان، هێڕشى كوردستانێ كرین. د دیتنا وان دا كوردستانى كافرن و بزاڤا ڤه‌قه‌تاندنا خوه ژ ڤى “وه‌ته‌ن عه‌ره‌بیێ” پیرۆز دده‌ن و پێدڤیه جیهانا ئیسلامى ل دژى ڤێ چه‌ندێ بسه‌كنیت.
دوهى پێر كۆمكارا عه‌ره‌بى بۆ شه‌هیدبوونا چه‌ند كه‌س ژ گه‌نجێن بێتاوانێن نه‌ته‌وێ نه‌عه‌ره‌بى ل فه‌له‌ستینى ل سه‌ر ده‌ستێ سه‌ربازێن توندرۆیێن ئیسرائیلێ، وه‌كى سه‌دان جاران كۆمبووینه، لێ هه‌ر وێ كۆمكارا خودانا “ناڤه‌ك گران و هۆزه‌ك وێران”، نه سالێن هه‌شتیان و نه دوهى و نه ئه‌ڤرۆ، تنێ پێنج خوله‌كان ژى بۆ نه‌ته‌وێ كورد و سه‌دان هزار شه‌هیدێن ل سه‌ر ده‌ستێ وان هاتینه‌كوشتن، كۆمنه‌بین، و ئه‌ڤه چ دگه‌هینیت؟
ده‌مێ مرۆڤ ڤێ پرتووكێ دخوینیت دزانیت یێ پشتا خوه ب نه‌ته‌وه‌یێن “وه‌ته‌ن عه‌ربى” و هیڤى و قه‌نجیا وان گرێبدت، پالێ پویشییه، و ڤێجا نه‌خاسمه ئه‌وێن بزاڤا ئێكگرتنا ئێراقێ ددن. تاوان ژ هندێ مه‌زنتر هه‌یه تو وه‌سا هزر بكى ئێكگرتنا وه‌لاته‌كى هند پیرۆزه دا تو ب هزاران مرۆڤێن ناخوازن تێدا بژین بناڤێن ئایینى جینۆساید بكى و سه‌د و بیست مه‌لیۆن ژ وى نه‌ته‌وه‌ى و مه‌لیاره‌ك ژ وى ئایینى خوه ل وێ حه‌شامه‌تا كۆشتیان بێده‌نگ بكه‌ن.
پرتووك نیشادده‌ت كا سیاسه‌تا وان و ده‌مارگیرێن ناسیۆنالیستێن عه‌ره‌ب ل به‌غدایێ، هینگى و نوكه بۆ ڤێ هزرا خوه هه‌مى رێك و چه‌ك و هۆڤاتى ل كوردستانیان جه‌ڕباندین، و یا ژ هه‌میان سه‌یرتر كورده، یێ تێدا دلێ وى خوه‌شه د وه‌لاته‌كى دا دێژیتن و چاڤێ وى ل مووچێ وێ و قه‌نجیا وێ یه، به‌لێ هه‌ر به‌ر و داره‌كا ڤێ ئاخێ خوینا شه‌هیده‌كێ كوردستانێ ژ هه‌مى ئایین و نه‌ته‌وه‌كى یێ پێڤه و رحا وان شه‌هیدان ل ئه‌سمانى ژ وان سله ئه‌وێن ژ بلى ئازادیێ و سه‌رخوه‌بوونێ خه‌یاله‌كا دیتر دكن، یاكو خاڤه و خودانێ وێ هزرێ تنێ ” پالێ پویشى” یه.
سه‌رچاوه: بینیغو، أوفرا (2014): كُرد العراق: بنا‌و دوله داخل دوله، گ.1، دار الساقی مع دار ێراس للنشر، أربیل: اقلیم كوردستان العراق، 432 ص.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ سایكۆلۆژییا په‌روه‌رده‌یى/ زانینگه‌ها زاخۆ
