سایكۆلۆژیا كۆچكرنێ
كۆچكرن ژ جهه‌كی بۆ جهه‌كێ دی، دیرۆكه‌كا كه‌ڤناره یا د ژیانا مرۆڤاتیێ دا هه‌ی و ئاستێ وێ هنده‌ك جاران یا وه‌كی خه‌ون یان ئه‌فسانه‌یه‌كێ لێهاتی، و هنده‌ك جاران مرۆڤی خه‌ونا ب هه‌بوونا جهه‌كێ دی ڤه دیتی كو تێدا دێ ژ مرنێ قورتال بیت و ژییه‌كێ درێژ و هه‌تاهه‌تایی د ناڤ گۆل و ئاڤ و كانیا و خۆشیا دا دێ ژیت، ئه‌ڤه هه‌مان ئه‌و تشته كو ب سه‌رێ ئاده‌م و حه‌وایێ هاتی و یۆتۆپیا ژیانه‌كا هه‌تاهه‌تایی و به‌خته‌وه‌رانه و تژی خۆشی و تام و بێ ماندیبوون و بێ مرن پالدای كو وێ چه‌ندێ ب سه‌رێ خوه بینن یاكو ب سه‌رێ وان هاتی و ژ جهێ خوه بۆ سه‌ر ڕوویێ ئه‌ردی هاتینه دوورخستن. یۆتۆپیا وان هزر تێدا كری هزاران هزار سالان پشتی وان ژی بوویه مه‌شخه‌لێ ملیۆنه‌ها مرۆڤان ژ جهه‌كی بۆ جهه‌كێ دی كۆچ بكه‌ن. خه‌ون دیتن ب ڤی ڕه‌نگی و ب ڤی جهێ خه‌یالی و یۆتۆپیا ژیانه‌كا ل بن نه‌هاتی و بێ مرن یان ژی هیچ نه‌بیت جهه‌ك بیت كو گه‌له‌ك پێدڤیێن مرۆڤی تێدا بهێنه دابینكرن ب درێژاهییا دیرۆكێ نه‌هێلایه حه‌ویان ب مرۆڤایه‌تیێ بكه‌ڤیت، و ئاستێ ڤێ چه‌ندێ گه‌هشتیه هندێ كه كۆچكرن یا بوویه پشكه‌ك ژ دیرۆكا ته‌حلا مرۆڤاتیێ، چونكی كۆچكرنێ هه‌می ده‌مه‌كی هه‌می خه‌ونێن مرۆڤاتیێ بجه نه‌ئیناینه.
ئه‌و جهێ مرۆڤی ڤیای كۆچ بكه‌تێ هه‌می ده‌مه‌كی ژێده‌ره‌كێ ته‌ناهیێ نه‌بوویه، به‌لكو به‌رۆڤاژی گه‌له‌ك جاران مه‌زنترین ئاریشه بۆ وی دروست كرینه. ئایا ل ده‌ستپێكا سه‌ده‌یێن ناڤین ده‌مێ هۆله‌ندی و پۆرتۆگالی و به‌ریتانی و فره‌نسی و ئیسپانی و دانیماركی و نه‌ته‌وه‌یێن دی یێن ئورۆپی ب جیهانێ وه‌رهاتین و ده‌ست ب ڤه‌دیتنا وه‌لات و كیشوه‌رێن وه‌كی ئه‌فریقا و ئه‌مریكا و ئۆسترالیا و نیۆزلاند و جه‌مسه‌رێن باكوور و باشوور و. .. هتد، كرین، هه‌ما هوسا ب سانه‌هی گه‌هشتنه وان جهان؟ ئایا هندی یێ، سۆر و ڕه‌شپیستان و ئاكنجی یێن به‌راهیێ و ڕه‌سه‌نێن وان جهان چ ئاریشه بۆ وان دروست نه‌كرن؟ ئایا ئه‌ڤ نه‌ته‌وه هوسا ب سانه‌هی ئه‌و جه بده‌ست خوه‌ڤه ئینان و تێدا ئاكنجی بوون؟ ب درێژاهیا سه‌دان سالان د ناڤبه‌را ڤان وه‌لاتێن كۆلۆنیال و داگیركه‌ر و ئاكنجیێن ڕه‌سه‌نێن وان جهان ئاریشێن ئابووری، كه‌لتووری و فه‌رهه‌نگی، سیاسی و جڤاكی و سایكۆلۆژی ل گۆڕێ بوون و ئاسه‌وارێن وان هه‌تا نوكه ژی ل گه‌له‌ك ژ ڤان وه‌لاتان ب ئاشكرایی دهێته دیتن و هه‌ستپێكرن. ئه‌ڤه ئانكو چ؟ ئانكو سایكۆلۆژیا مرۆڤی وه‌سایه كو به‌رده‌وام بۆ تێركرنا پێدڤیێن خوه پێدڤی ب ژێده‌ر و جهێن نوویه، لێ وی ئه‌ڤ چه‌نده یا ژبیركری كه ئه‌و جهێ ئه‌و دچیته وێرێ هژماره‌كا دی یا مرۆڤان تێدا دژین و پێشی وی یێن ل وی جهی بووین و هه‌كه ئه‌و ڤێ قانوونێ ل به‌ر چاڤ نه‌گریت دێ تووشی ئاسته‌نگ و ئاریشێن جوداجودا بیت ل سه‌ر ده‌ستێ وان ئاكنجیێن ڕه‌سه‌ن.
ئه‌ڤرۆكه ده‌ڤه‌را مه ب كاودانه‌كێ دژوار و زه‌حمه‌ت دا ده‌رباز دبیت و هژماره‌ك ژ وان پێدڤیێن سه‌ره‌كی و گرنگ وه‌كی خوارن و ڤه‌خوارن و ته‌ناهی و ئاسایشا مرۆڤان یا كه‌فتییه د بن گه‌فێن مه‌ترسیێن ده‌ره‌كی دا، وه‌كی ڕێكخراوا ده‌وله‌تا ئیسلامییا داعشێ و.. هتد. ئه‌ڤرۆكه شه‌ڕه‌كێ گران سیبه‌را ڕه‌شا خوه یا ب سه‌ر ده‌ڤه‌رێ دا كێشای و ڤی كاودانێ سه‌قایه‌كێ وه‌سا یێ دروستكری كو ڕێژا خوه ل به‌رگرتنێ ل نك هنده‌ك كه‌سان یا كێم بووی و وان نه‌چار دكه‌ت ل دووڤ خه‌ونا یۆتۆپیایێ بگه‌ڕن، ئه‌و یۆتۆپیا هنده‌ك كه‌سان و فه‌یله‌سۆفان تۆڤێ وێ چاندی، لێ ڤان مرۆڤان، ئانكو ئه‌وێن كۆچ دكه‌ن، یا ژبیر كری، هه‌كه ل ده‌ڤه‌را مه هژماره‌كا ئاریشه و كێم و كاسییان هه‌بن، ڕامانا وێ ئه‌و نینه جیهان ب دووماهیك هاتیه و ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره یا ژ نه‌خوارن بووی، به‌لكو گه‌له‌ك لایه‌نێن ژیانێ یێن هه‌ین كو پێدڤیێن سایكۆلۆژیك و جڤاكی و بایۆلۆژی یێن مرۆڤی تێدا تێر دبن، و به‌رۆڤاژی هه‌كه “ده‌نگێ ده‌هۆلێ ژ دوور ڤه خۆشه” و مه خه‌ونه‌كا خۆش یا ژ ئورۆپایێ و وی كیشوه‌رێ زه‌نگین ل نك دلێ خوه چێ كربیت، لێ هه‌ر ل ڤان وه‌لاتان گه‌له‌ك ئاریشه و ئاسته‌نگێن مرۆڤی و جڤاكی و سایكۆلۆژی تووشی مرۆڤی دبن كو مه‌له‌ڤانیكرن د ده‌ریا وان دا كارێ هه‌ر كه‌سه‌كێ نینه.
ئورۆپا، د ڤێ قووناغا دیرۆكی، یا د كاودانه‌كێ هه‌ستیار دا ده‌رباز دبیت. ئاریشێن ئابووری و مرۆڤی و سیاسی ل ڤان وه‌لاتان خوه د گرانبوونا ئاستێ ژیارێ، زێده‌بوونا ڕێژه‌یا بێكاریێ، مه‌ترسی و گه‌فێن ناسیۆنالیستێن ئورۆپی، مه‌ترسی ژ فۆبیا ئیسلاما سیاسی و سه‌دان ئاریشێن دی پشكه‌كن ژ هه‌می وان ئاریشێن كو ئورۆپا تووشبوویێ و كار یێ گه‌هشتیه هندێ هنده‌ك ژ وان قانوونێن گه‌له‌ك دژوار بۆ ڕێگریكرن ژ هاتنا كۆچبه‌ران ل په‌رله‌مانێن خوه، دده‌ینن و ئه‌و سه‌ره‌ده‌ریا مرۆڤایانه یاكو نوكه دگه‌ل كۆچبه‌ران و ئاواره‌یان دا دهێته‌كرن تشته‌كێ كاتیه و ل پیلانێن دومدرێژ ڤان وه‌لاتان گه‌له‌ك ژ ڤان كۆچبه‌ران دێ نه‌چار بن وی جهێ یۆتۆپیایی بجه بهێلن و بزڤڕنه جه و وارێن خوه، به‌لێ پشتی چ؟ پشتی كو گه‌له‌ك زیانێن ئابووری و مرۆڤی و جڤاكی و سایكۆلۆژی گه‌هاندینه خوه و خێزان و كه‌س و كارێن خوه.
* بسپۆرێ پێداگۆگی و سایكۆلۆژیایێ/ زانینگه‌ها زاخۆ
مانشێت: سایكۆلۆژیا مرۆڤی وه‌سایه كو به‌رده‌وام بۆ تێركرنا پێدڤیێن خوه پێدڤی ب ژێده‌ر و جهێن نوویه