سایكۆلۆژیا یا تاكێ كوردستانا باشوور ل بن گڤاشتنێن ده‌ستهه‌لاتێ
ژ بلى فاكته‌رێن بۆ ماوه‌یى و زگماكى فاكته‌رێ ژینگه‌هێ ژى رۆله‌كێ مه‌زن د ده‌یناندنا به‌رێ شه‌نگستا كه‌ساتیا مرۆڤى دگێڕیتن. مه‌ره‌ما مه ل ڤێرێ ئه‌و نینه به‌حسێ ئه‌و ژینگه‌ها فیزیكى و سروشتى بكه‌ین، كو بێگۆمان وێ كاریگه‌رییه‌ك مه‌زن د ڤێ ڕاستیێ دا هه‌یه، لێ ئه‌وا پتر مه‌ره‌ما مه‌یه ژینگه‌ها مرۆڤى ـ جڤاكیه، كه خوه د گه‌له‌ك ڕوودانێن جڤاكى و سیاسى و كه‌لتووری دا دبینیت كو جه‌نگ ئێكه ژ وان هۆكاران و ئێكه ژ مه‌زنترین بناسێن كارتێكه‌ر د ئاڤاكرنا كه‌ساتیا تاكێ كوردى ل ڤێ پارچا كوردستانێ. پشكه‌كا مه‌زن ژ كاودانێن جه‌نگى ل كوردستانا باشوور بۆ وێ ململانێ و هه‌ڤڕكیا به‌رده‌وام د ناڤبه‌را كوردان و ده‌وله‌تێن بابل و سۆمه‌رى و ئاشوورى و كلدانیان بوویه كه نه‌ته‌وه‌یێن جوه دا نه و چ په‌یوه‌ندى ب عه‌ره‌بان ڤه نینه و تنێ ژ نه‌ژادێن سامینه، وه‌كى وان، و جودهیا وان نه‌وكى یا نه‌ته‌وه‌یێن جوداجودا یێن ئاریایه كو د گه‌له‌ك خالان دا هه‌ڤپشكن، به‌لكو جوداهیه‌كا بنه‌ڕه‌تى بوویه و ژینگه‌ه و كه‌لتوور و ئاینیێ وان هندى ئه‌رد و ئه‌سمانان ژ ئێكدووتر دوورن، هندى ئه‌ڤ ده‌وله‌ت و شارستانیه ب هێز بین مه‌زنترین ململانێ د ناڤبه‌را وان و كوردان ب گۆڕێ بى و وان هه‌مى جاران مه‌ترسیا ل سه‌ر كوردان هه‌بوویه، پشتى ژناڤچوونا وان ل سه‌ر ده‌ستێ هه‌ڤدو و پاشى میدیا و ل دووماهیێ ساسانیان، و به‌رى هینگێ هه‌تا ماوه‌یه‌كێ ژى هه‌خامه‌نشى (ئه‌خمینى) و ئه‌شكانیان و ده‌مه‌كى كورت ژى پاشمایێن ئه‌سكه‌نده‌رێ مه‌قه‌دوونیێ داگیركار ماوه‌یه‌كێ نێزیكى پێنچ سه‌ده‌یان كوردێن باشوور ب تایبه‌ت ل بن گه‌ڤێن نه‌ته‌وێن ئارى و نه‌خاسمه پارسان بوون. چ گومان تێدا نینه وه‌ك پشكه‌ك ژ وان فاكته‌رێن د دیرۆكێ دا كارتێكرن ل سه‌ر ئاڤابوونا كه‌ساتیا تاكێ كوردى و ب تایبه‌ت ژى ل سه‌ر وێ پشكا كه‌ساتیێ ئه‌وا كارۆل گۆستاڤ یۆنگ ناڤێ نه‌هایدار (نه‌ستێ) ب كۆمه‌ل (لاشعورى جمعى) بۆ هه‌لبژارتى، ل نك وى تاكى كرى، ئه‌ڤان قووناغێن دیرۆكى یێن دژوار و سه‌خت ڕه‌نگڤه‌دانا خوه ل سه‌ر كه‌ساتیا تاكێ كوردى باشوور هه‌بوویه. پشتى ڤێ قووناغى و ل دووماهیا زنجیرا شارستانیا ساسانیان پێله‌كا نوو یا جه‌نگ و ململانێ ب سه‌ر كوردێ ڤى پارچه‌ى دا هات. ئه‌ڤ پێله د بنه‌ڕه‌ت دا بۆ وێ بزاڤێ دزڤڕیتن كه عه‌ره‌بێن سامى و ژ ئه‌گه‌رێ وێ هشكه سالى و ب بیابانبوونا (تصحر) دووڕگه‌یا عه‌ره‌بى و گوهۆڕینێن سه‌قایێ ده‌ڤه‌را وان یا نه‌خۆش، دڤیان خوه ژ كارتێكرنا زیانێن ڤێ دیارده‌یا سروشتى دوور بگرن. ئه‌ڤ بزاڤه ل وى سه‌رده‌مى و د قووناغێن جوداجودا یێن وه‌كى مه‌لك سلێمان پاشایێ یه‌مه‌نێ(سلێمان پێغه‌مبه‌ر) ژى ب گۆڕێ دابووینه، هه‌ر چه‌نده سنوورێ ڤێ كارتێكرنێ نه دگه‌هشته سنوورێن كوردستانا باشوور لێ قووناغێن ل دووڤدا ئه‌ڤ قووناغه ژى ده‌ربازكرن. هاتنا ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ و ئه‌و بۆهایێن مرۆڤدۆستانه‌یێن تیدا هه‌ین پێلێن ڕه‌ڤینا عه‌ره‌بان و بزاڤكرن بۆ گرتنا ده‌ڤه‌رێن دیترێن ده‌وروبه‌رى خوه بوویه ده‌لیڤیه‌ك به‌هانه‌ك بۆ وان خۆشتر ببیت و نه‌خاسمه ئه‌وێن هه‌ست ب ڕه‌وشا دژوارا گوهۆرینێن سروشتى دكرن و وێ ب مه‌ترسیه‌ك بۆ سه‌ر بارێ سایكۆلۆژیایا خۆراكى یا خوه دزانى. بوهایێن پاقژ و مرۆڤدۆستانه‌یێن ئایینێ پیرۆزێ ئیسلامێ زوو جهێ خوه د دلێ خه‌لكێ نێزیك دا ڤه‌كر و ئاسته‌نگێن مه‌زن نه‌كه‌فتنه به‌ر سینگێ عه‌ره‌بان ل وان جهان. ئه‌ڤ كاودانه به‌رده‌وام بى هه‌تا جه‌نگێ عه‌ره‌بان گه‌هشته سنوورێ كوردستانا باشوور كه ل وى ده‌مى دا ل بن ده‌ستهه‌لاتا پاشایێن ساسانى دژیان و ساسانى وى سه‌رده‌مى ب ئێك ژ زلهێزێن جیهانێ و ده‌ڤه‌رێ دهاتنه هژمارتن. ڤێ ده‌وله‌تا زلهێز وه‌كى پێدڤى خوه ل به‌ر پێلا هێڕشبه‌رێن عه‌ره‌ب نه‌گرت و كوردستانا باشوور ژ وان جهان بوویێن زوویكا جه‌نگاوه‌رێن عه‌ره‌ب ده‌ست بسه‌رداگرت (نێزیكى 636ز.). ب ڤى ڕه‌نگى هێدى هه‌ڤسێیێن كوردستانا باشوور نه سۆمه‌رى و نه بابلى و ئاشوورى و كلدانى(ئه‌كه‌دى) و ساسانى بوون، به‌لكۆ بوونه عه‌ره‌ب و ڤێ قووناغێ ماوه‌یه‌كێ پترتر ژ هزار و چارسه‌د سالان ڤه‌كێشا و هێدى كوردستانا باشوور ڤان هه‌مى سالێن دوور و درێژ ما ل بن هه‌ژموونا نه‌ته‌وێ عه‌ره‌بى، یێ ب ناڤێ ئیسلاما پیرۆز حۆكم ل كوردستانییان دكر. دیرۆك ڤه‌ناشێریتن ل سه‌ر ده‌مێ خه‌لیفێن ئه‌مه‌وى و عه‌باسى و چ پشتى هنگێ ل هنده‌ك قووناغا و ل هنده‌ك كاودانان كوردستانى ته‌نا و ئاسووده و پاراستى بووینه و دبیت هنده‌ك جاران ل هنده‌ك جهان ده‌ستهه‌لاته‌كا خۆجهى ژى هه‌بیت، به‌لێ هه‌ر ئه‌ڤ نه‌ته‌وه‌یه ل گه‌له‌ك قووناغان دا ژى مه‌زنترین زۆردارى لێهاتیه‌كرن و نه‌خاسمه ل ڤان دو سێ سه‌ده‌یێن دووماهیێ زۆرداریه‌ك مه‌زن ل ڤێ كوردستانێ هاتیه‌كرن ب ڕه‌نگه‌كى كو كارتێكرێن گه‌له‌ك نه‌رینى و خراب ل سه‌ر ڕه‌وشا ده‌روونى و بارێ سایكۆلۆژیا كه‌ساتیا كوردستانیان دروستكر. ئه‌ڤا د قووناغێن دژوارێن دیرۆكى بنیاته‌كێ سایكۆلۆژیێ وه‌سا هه‌ڕفتى ل نك كه‌ساتیا كوردستانیان دروستكریه كه هێدى بهایێ باوه‌ریێ و برایه‌تیێ و باوه‌رى بخۆبوونێ جهه‌ك و پێگه‌هه‌ك ب هێز تێدا نه‌مایه. تاكێ كوردستانى وه‌كى كۆتره‌كێ یه د قه‌فه‌سه‌كێ دا كه هه‌مى ده‌مه‌كى ل هیڤیا ڤه‌بینا ده‌رگه‌هێ وێ قه‌فه‌سێ چاڤێن وى ل ڕۆژه‌كیێه ئه‌و ده‌رگه‌ه ڤه‌بیتن و ئه‌و بشێتن ژ وێ قه‌فه‌سا ئاسنین و دژوار و ته‌نگ و تارى بڕه‌ڤیت. ئه‌و گڤاشتن هه‌مى ڤان سالێن درێژ ده‌ستێن خوه د حه‌فكا كوردستانیان وه‌راندین و هنده‌ك جاران و ڕۆژان و تنێ ژ ته‌نگاڤى یان بۆ سیاسه‌تێ نه‌بیتن ناهێته سست كرن. ڤان گڤاشتنان مرۆڤێ كوردستانێ یێ د جیهانه‌كا گرێ یێن ده‌روونى دا ئاسێ كرین و یێ بێ هێزكرى، لێ ئه‌ڤ نه ئانكۆ هێدى یێ كه‌فتنى و ناڕابیتن. به‌لكۆ به‌رۆڤاژى ڕۆژه‌ك ژ ڕۆژان هه‌ر ئه‌ڤ گڤاشتنه دێ بنه مه‌زنترین پالده‌رێن وى بۆ گه‌هشتن ب ئارمانجێن مه‌زن و ئه‌و ژى ئازادییه ژ ده‌ستێن زۆردار و داگیركه‌ران، وه‌ك هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك دیتر ل جیهانێ. لێ ئه‌ڤێ ئازادیێ بهایه‌كێ هه‌ى و ئه‌و ژى خۆڕاگرى و قۆربانیدان و ئێكگرتنه. *بسپۆرى پێداگۆگى و سایكۆلۆژیایێ/ زانـــینگـــه‌ها زاخۆ