سهرخۆبوونا كوردستانێ بێخنه ناڤ دلێ خوه، دێ كهڤیته سهرعهردێ وه
دكتۆر مهحموود زاید مامۆستایێ زانینگهها ئهزههر ل مسرێ ل پشكا دیرۆكێ و شارستانیهتێ، تایبهتمهند د وارێ “دیرۆكا نوو و سهردهم” دا و ڤهكۆلهر د كاروبارێن كوردى دا، چهندین بهرههم ل سهر دوۆا كوردى و مسر و فهلهستین و ئهمریكا و ئهورۆپا و جیهانا ئیسلامى ب گشتى، دبێژیت خۆشتڤیترین بهرههمێن من ئهون یێن من ل سهر كوردان نڤیسى. سهرهراى بهلاڤكرنا چهندین گۆتاران ل سهر دۆزا كوردى و كوردستانێ ل كۆڤار و رۆژنامێن كوردستانێ و یێن وهلاتێن عهرهبى. د دیدارهكا تایبهت دا بۆ رۆژناما ئهڤرۆ هاته ئاخفتن.
ل دۆر پرسهكا مه ل دهسپێكێ كا چاوا گهلێ كورد ناسكریه، فهرمۆت كو ئهڤێ چهندێ زۆر قووناغ برینه ل ئامادهیى ل دهمێ وانهیا جوگرافیێ مامۆستایى ل سهر دابهشكرنا ئاكنجیبوونێ ل چیایێن زاگرۆس دهست پێ دكهت، ل وى دهمى بۆ من بوویه مهرهق كوردان بناسم و ب ههول و ماندیبوونهكا زۆر تا گههشتیه ڤى رادهى. پاشى ل دۆر خواندن و شرۆڤهیێن وى بۆ رهوشا نهو یا ههرێما كوردستانێ تێدا دبۆریت گۆت، رهوشا نهو ههرێمێ نه ژ بهر كارڤهدانێن راپرسیا (52) ئیلۆنا بوورى بوون، بهلكى بۆ بهرێ دزڤریت دهمێ حوكمهتا مالكى ب برینا بۆدجه و مۆچه زۆردارى ل خهلكێ كوردستانێ كرى ئالۆزیێن سیاسى ل ڤێره و وێراهه دروست بوون. ههر چهنده وى دهمێ پێشمهرگهى ئهركهكێ قههرهمانانه بۆ پاراستنا دهڤهرێن عیراقێ ل هێرشێن تیرۆرستێن داعش دگێرا، ئهوێن لهشكرێ عیراقێ بهرامبهر وان ل سهر دهمێ مالكى ل مووسل و دهڤهرێن دى رهڤى، مالكى ههول دا ب دروستكرنا دوبهرهكى و ههڤركیان د ناڤبهرا پارتێن عیراقێ و ب تایبهت یێن ههرێمێ شكهستنێن خوه پهردهپۆش بكهت. ب مخابنیڤه ژ بۆى بهرژهوهندێن تهسكێن پارتایهتى هندهك لایهن ل گهل دهاریكار بوون كو كاریگهریهكا نهرێنى ل سهر بهرژهوهندیێن گهلێ كوردستانێ كر ل ناڤ خوه و دهرڤه. ئهڤ رهوشه بوویه فاكتهرهكێ هاریكار و حوكمهتا عهبادى زێدهتر وێرهكیێ بدهته خوه ژ لایێ دهستوورى و جوگرافى و جڤاكى زێدهتر زۆرداریێ ل ههرێما كوردستانێ بكهت پشتى راپرسیا (25) ئیلۆنێ، نابیت خوه ب سهردا ببهین كو بهرژهوهندیێن ههرێمى و پیلانێن نیڤدهولهتى ل گهل عهبادى بوون ل دژى ههرێمێ. لێ ئهز دبێژم: ههكه رهوشا ناڤخۆ یا ههرێمێ یا نهجهگیر نهبا، دا رێكێن دى ههبن كو كێمتر زیان گههشتبا گهلێ كورد و دۆزا وان. دكتۆر مهحموود زاید مامۆستایێ زانینگهها ئهزههرێ ل گۆر دیتنا خوه بۆ راپرسیا 25/9/2017 كانێ گاڤهكا ئاشتیانه و شهرعى و دهستوورى بوو یان نه، دبێژیت من ژى وهك خهلكهكێ دى نه رۆهنى د ههلویستێن نیڤ دهولهتى دا ددیت، لێ ئهوا ئهز تهكهزیێ ل سهر دكهم ناڤخوهیا كوردستانێ یه، ژ بهر وێ چهندێ من چاڤدێریا بزاڤێن سهرهتایى یێن رێزدار مهسعود بارزانى سهرۆكێ وى دهمى یێ ههرێمێ دكرن بۆ ئامادهكاریان، چ ههولێن وى بۆ ئێكرێزیا ناڤمالا كوردى د رێیا تهوافقهكا حزبى دا، دیسا رهزامهندى و شهرعیهتا پهرلهمانى دبن سێبهرا خهلكى و … هتد. ب ڤان بزاڤان و بن سیبهرا بهلگهنامێن نیڤدهولهتى و هندهك مادێن دهستوورێ عیراقێ، من ئهڤ گاڤا كوردستانیان بۆ بریاردان ل مافێ چارهنڤیسى ب شهرعى و دستوورى دیت، چونكى سهركردێن ههرێمێ یێن سیاسى ب ئاشكرایى دگۆت راپرسى نه رامانا جودابوونێ یه، بهلكى زانینا دیتنا جادێ یه، پاشاى وهك رێزگرتن ل دهنگێ خهلكێ كوردستانێ ب رێیا دیالۆگێ بگههینه رێكهكا گونجایى كۆ كاریگهری ل سهر رهوشا عیراقێ نهبیت.
ژبۆ نێزیك زانینا رهوشێ بهرى راپرسیێ ب دهه رۆژا ههتا پشتى راپرسیێ ئهز ل ههرێما كوردستانێ بووم و پشكدارى باژێر بۆ باژێر دچووم بۆ دیتنا كهرنهڤالان، ژ وانا ئامادهى كهرنهڤالا 20 ئیلۆنێ بووم ل سلێمانیێ ب ئامادهبوونا سهرۆك بارزانى، من ههستا بلندا نشتیمانی د ناڤ خهلكێ كوردستانێ دیت بهرهڤ بریاردانێ ل سهر مافێ چارهنڤیس و ل وێرێ چ پهیڤ بلندتر نینه ل مافێ ملهتهكى كو بنهمایێن مافێ چارهنڤیسى ههبن.
خواندنا دكتۆرێ ئهزههرێ ل دۆر ههلویستێن حوكمهتا عیراقێ یێن پشتى راپرسیێ بهرامبه ههرێمێ ب نهرێنى هاته ههلسهنگاندن و گۆت، ههلۆیستێن حوكمهتا عیراقێ بهرهڤ نهرێنى ڤه دچن ل دژى خهلكێ ههرێمێ، ب سهرپێچیێن هندهك مادێن دهستوورى و مفا وهرگرتن ژ نهروونا هندهك مادان، ههروهسا بكارئینانا هندهك كهسایهتیێن خودان بهرژهوهندیێن تایبهت د ناڤ ههرێمێ دا، ب وى رهنگى راگههاندن بهرچاڤ دكهت كو دوبهرهكیهكا تیژ ل ناڤ ههرێمێ ههیه. لهوما دانۆسكارێن كورد تووشى ئاستهنگێن دژوار دبن ل گهل بهغدا و پشتهڤانیا ههرێمى ههیه و هندهك بهرژهوهندێن نیڤ دهولهتى ژى پشتهڤانن.
رۆژناما ئهڤرۆ خواست پرسهكێ ئاراستهى مامۆستایێ (ئهزههر) بكهت، كا ئهرێ سهركردایهتیا كوردى شیایه گهماروویا ئابوورى و دبلۆماسى بشكێنیت ئهوا ژلایێ حوكمهتا ناڤهندى ڤه ل سهر هاتیه سهپاندن یان نه، دبێژت: ئهوا من تێبینى كرى ل كارڤهدانێن راپرسیێ، سهركردایهتیا كوردى ههول ددهت ئهڤ چهندا بهغدا ل سهر سهپاندى بهۆژینیت، لێ ململانه نهیا ب ساناهى بوو، پێدڤى ب كارهكێ زۆر و بهردهوام ههیه ب ههولێن ئێكگرتى د ناڤ ههرێمێ دا، ئهوا ههرێم ژبهر دنالیت و نیمچه كوشتنهكه ل سهر ئاستێ حزبى و ل هندهك جهان ل سهر ئاستێ مللى. ل سهر ڤێ رهوشا دژوار، مه دیت سهركردایهتیا كوردستانى ب رهنگهكێ رێژهیى شیا كارڤهدان و گهفێن گهماروویا ئابوورى كێم بكهن بۆ سهرنهگرتنا وێ، ب تایبهت ههولێن
گرتنا دهرگههێن سنوورى یێن ههرێمێ ئانكو ههولێن كونترۆلكرنهكا گشتى بسهر، دێ شێین بێژین ئهو بخۆ بزاڤهكا دبلۆماسیا ههرێمى و نیڤدهولهتى بوو.
دكتۆر مهحموود خواندنا خوه دا بۆ سیاسهتا ئاشتى و میانرهوانهیا سهرۆكێ حوكمهتا ههرێما كوردستانێ چ د ڤان كاودانان دا وهسا خوهیاكر كو ئهڤ قووناغا حوكمهتا رێزدار نێیرڤان بارزانى پشتى بدووماهى هاتنا دهمێ سهرۆك مهسعود بارزانى دژوارترین و ب زهحمهتترین قووناغه، كو دهمێ چار سالانه ههرێم تووشى گرفتێن ئابوورى بووى ل گهل ناكۆكیێن حزبى و سیاسى، ههڤدهم دگهل خوه ل بهرڤهنانێن ههرێمى ژلایێ ئیران و توركیا و هندهكێن دى. سهرهراى مانا مهترسیێن تیرۆرێ ل دهڤهرێ، نه تنێ داعش بهلكى هندهك ههول ددهن شهرعیهتێ بدهنه بزاڤ و رێكخراوێن توندرهوتر، ههر چهنده ب مافێن هندهكان ل ڤێره و وێراههنێ هاتینه ههلوهشاندن.
لهوما دكتۆرێ ئهزهر دبێژیت: حوكمهتا نهو یا رێزدار نێچیرڤان بارزانى یا بێ شانسه و بهرپرسیاریهكا مهزن ل سهره و قهپخوازیێن مهزن ل بهرامبهر ههنه. شیانه هندهك ژ وێ بهستیى و جهمهدێ بوهژینیت و هندهك كاران برێڤهببهت، لێ هێشا زۆرێ ل پێش ماى. لێ بێ ئێكرێزیا ناڤخۆیى نهشێت سهركهفتنهكا زوو بدهستڤه بینیت، بهرژهوهندیێن بلندێن كوردستانیان بیننه بهرى ههر تشتهكى.
ته چ پێشنیار بۆ سهركردایهتیا كوردستانێ ههنه ..؟
ل دهسپێكێ پێدڤى یه ب ههر رێیهكا ههبیت ب لهز ب رهنگهكێ یاسایى و شهرعى بشێن مووچێ خهلكێ ههرێمێ دابین بكهن، دیسا و پێدڤى یه گرنگیێ بدهنه بنهمایێن دابینكرنا پێكهاتنا ناڤخوهیى و نهخشهرێكهكا بهرچاڤ و ئاشكرا بۆ خهلكى دیار بكهن دهربارهى ههلبژارتنێن پهرلهمانى و سهرۆكایهتیێ ل سهر بنهمایێ دهستوورهكێ تهوافقى بۆ ههمى كوردستانیان، پاشى ئاڤاكرنا ژێرخانهكا ئابوورى بۆ گهشهپێدانهكا كوردستانى و نشتیمانى كو یا گرێدایى بیت ب جیرانێن خوهڤه وهك توركیا و ئیرانێ یان هندهكێن دیتر. پێشنیار دكهم ئهو بهستیا د ناڤبهرا پێكهاتێن كوردى ل دهرڤهى ههرێمێ بهێته بوهژاندن، ب تایبهت دگهل رۆژئاڤا و باكۆرێ كوردستانێ. ئهگهر ههماههنگى ل گهل پارچێن دیتر یێن كوردستانێ ههبیت رهوش زۆر دێ هێته گوهۆرین. ل سهر ئاستێ نیڤدهولهتى ژى پێشنیار دكهم زێدهتر شیانان بۆ پشتهڤانیا مافێن كوردستانیان بكاربینن و لۆبیهكێ وهسا دروست بكهن كۆ كاریگهرى ل سهر رهئیا گشتى یا جیهانێ و درۆستكهرێن بریارێ ههبیت. ب زمانێ خهلكى ل گهل خهلكى باخڤن، خوه بۆ عهرهبان بدهنه نیاسین ب كهنالێن ئاسمانیێن زمانێ عهرهبى، مه دڤێت ب ڤان كهنالان دۆزا كوردى بناسین، نه د رێیا شۆفینیێن نهتهوێن دیتر.
مه وهك ئهڤرۆ خواست خواندنا ڤى دكتۆرێ ئهزههرێ بزانین ل دۆر رۆلێ ئیرانێ و كاریگهریا وێ ل سهر حوكمهتا عیراقێ، دكتۆرى ژى ئهڤ رۆله ل عیراقێ خۆیاكر مو نه یێ نوویه و نه سوپرایزه (رۆلێ ئیرانێ)، زۆرێ كهڤنه ئانكۆ هاتیهڤ نووكرن، ئیرانێ زۆر بهرژهوهندیێن خوه ب ڤێ رهوشێ دابین دكهن، ئهڤێ ژى دووریێن دیرۆكى و جوگرافى و مهزههبى و ئابوورى ههنه، بهلگهنامه و سهرهدهریێن ئیرانێ ل سهر ڤێ چهندێ دیدهڤانن و سهركردایهتیا كوردستانێ باش ڤێ چهندێ دزانیت، سهرهراى رهوشا رۆژههلاتا كوردستانێ، رۆلێ بهرچاڤ و كاریگهرێ ئیرانێ ل سهر بریارا سیاسى یا عیراقا عهرهبى ناهێته وندا كرن و رێكهفتنه بۆ بهرفرههبوونا كارگهریا خوه ل سهر وهلاتێن دیتر یێن عهرهبى، ژ بهر ڤێ چهندێ تشتهكێ ئاسیى یه ماف و دیتنێن كوردان ههڤدژ بن ل گهل ئیرانێ.
خالهكا گرنگ مه ڤیا بكهینه پرسهك و بهرسڤا ناڤبرى بزانین، كا بۆچى پرانیا وهلاتێن عهرهبى ل بهرامبهر كارێن دوژمنانه یێن حوكمهتا عیراقێ ل دژى كوردان ب تایبهت ل كهركووكێ بێ دهنگ مان؟! دكتۆر هات دهنگ و گۆت: ئهڤێ زۆر هۆكار ههنه، ژ وانا سنوورداریا زانیاریێن عهرهبان ل سهر كوردان دهربارهى مافێن كوردستانیان ل كهركووكێ و نهپێرابوونا لایهنێ كوردى دیاركرنا ڤێ چهندێ بۆ رهئیا گشتى یا عهرهبى، سهرهراى شۆفینیهتا هندهك دژى كوردستانیبوونا كهركووكێ و دهڤهرێن دیتر یێن كوردستانێ یێن دهرڤهى ههرێمێ، كو دبێژنێ دهڤهرێن كێشه ل سهر.
ل دۆر خیانهتا ناڤخۆیى ئهم پرسین كانێ ئهگهرێ كهفتنا كوركووكێ و دهڤهرێن دیتر بوو، ژبۆ بن دهسههلاتا حوكمهتا ناڤهندى یان نه؟ دكتۆرێ مه گۆت، روونشتنا ههمى لایهنێن كوردستانێ ل سهر مێزا دیالۆگا ئاشتیانه ئهركهكێ پێدڤى یه، داكو ههمى نشتیمان پهروهر وهكههڤ و بكاریگهریهكا ئهكتیڤ ههست ب دهسههلاتداریێ و رێڤهبرنێ دا بكهن د چارچوڤهكێ دیمۆكراسی و ل ههڤ هاتنێ. وى دهمێ خیانهتكارى و پهیڤێن دى نههێنه بكارئینان، لێ یێن بچووك بهرى یێن مهزن ههڤركریێ ل سهر پاراستنا ئاخ و دهسكهفتێن خوه.
خالهكا دیتر یا گرنگ مه كره پرسیار و هاڤێته بهر دكتۆرێ ئهزههرێ، كو ئهرێ عهببادى یێ رژده ل سهر چارهكرنا ناكۆكیێان ل گهل كوردان ل سهر بنهمایێ دهستوورىـ گۆت كو ههتا ناڤمالا كوردستانى د ناڤخوهدا دناكۆك بن، ههر حوكمهتهكا عیراقى بێت یا رژد نابیت ل سهر چارهكرنا ڤان پرسان، ڤێجا: تهپه ل گۆرهپانا ههرێمێ یه بهرى ئهوێن دى. كۆمێنتا ڤى دكتۆرى ل دۆر هێرشێن حهشدا شهعبى دهمێ ب پشكدارى و رێنمایێن پاسدارێن ئیرانى بۆ سهر ههرێما كوردستانێ پشتى راپرسیێ بێ دهنگ ماین، گۆتى ئهوا ل سهر وهلاتێن عهرهبى ل سهر ڤان ژى بجه دهێت، یا جودا ئهوه وهلاتێن رۆژئاڤا ب چاڤێ دابونهریت و پرهنسیپان بهرێ خوه نادهنه بوویهرێن دهڤهرا رۆژههتا ناڤین، بهلكى تنێ د گۆشهیا بهرژهوهندیان دا. ڤێجا نابیت سهركردایهتیا كوردستانى زۆر پشتا خوه پێ گهرم نهكهت، مه مسڕیان سهرهاتیهكا ههى دبێژیت: “ئهوێ رۆژئاڤا بۆ خوه بكهته سهیوان، یێ رویسه”، دێ چاوا چاڤهرێ پشتهڤانیا نیڤدهولهتى بن و هوون دناڤخوهدا د رێككهفتى نهبن؟!.
دكتۆێ مسڕى حهزژێكرنا خوه بۆ هێزێن پێشمهرگێ كوردستانێ نهڤهشارت و رۆلێ وى بۆ شكاندا تیرۆرستێن داعش، گۆت شرۆڤهیێن من ل دۆر پێشمهرگهى بۆ شكاندنا داعشێ وهك شرۆڤه و دیتنێن ههمى راستگۆیێن جیهانێ یه، كو دهمهكێ نهیێ كورته ل جهێ جیهانێ شهرێ تیرۆرێ دكهت و ل سهر ڤێ چهندى من زۆر ل سهر نڤیسى یه ل گۆتار و ڤهكۆلینا، نیشا قوتابیێن خوه ل زانكۆ یێ ل مسڕێ داینه. ژ بلى ڤێ چهندێ من رۆلێ پێشمهرگه ژناڤبرنا داعشێ پشتى رهڤینا لهشكرێ كربوو پسیارا دووماهى یا سالێ و ب دیتنا من وى دهمى رهئیا گشتى یا كوردستانێ دیڤچوون بۆ كر و ئازراندن.
بهرێ خوهدانا وى بۆ پرۆسا دیمۆكراسیا ل ههرێما كوردستانێ ههیى، ناڤهشێریت كو د ناڤبهرا 2005 ههتا دهسپێكا كو هندهك دبێژنێ بوهارا عهرهبى كو ئهوان د كۆڕ و سمینارێن خوهدا پهسنا پرۆسا دیمۆكراسیا كوردستانێ دكر ب رهنگهكێ گشتى، چ ل سهر ئاستێ حزبى یان پهرلهمانى یان ژى كار و سهرهدهریێن حكومى، گۆت كو ئهوان ههمیان ب دهنگهكێ بلند داخواز دكر پێدڤى یه ئهزمۆنا دیمۆكراسیا ههرێما كوردستانێ بهێته شرۆڤهكرن و ههول بهێتهدان ئهرێنیا وێ ل مسرێ بهێته پراكتیزهكرن. لێ پشتى پێشكهفتنێن نهرینیا ب ناڤێ بوهارا عهرهبى رهوشا كوردستانێ ژى هێدى هێدى بهر ب خرابیێ ڤه چوو .. بهلگه ل سهر ڤێ چهندێ شكهستن و دوژمنیا هندهك حزبێن ههرێمێ نهو ل سهر دچن و گونههباركرنێن ئێره و وێرا ههنێ.
ل دۆر مهبهستا تركیا ژ هێرشكرنا عهفرینێ چیه، دبێژیت عهفرینا بریندار دیاره دهنگڤهدانهكا نموونهیى یه ژ بهرهڤانیێ ژ ئاخ و ئازادى و ئیراده و روومهتێ دژى دوژمنكاریا تركیا و میلیشیایێن پشتهڤانیێ لێ وهردگرن ل پاشمایێن داعش و نوسره و هندهكێن دى. تركیا دڤێت بێژیته كوردێن رۆژئاڤا ئهم دێ دووماهیێ ب حهزێن وه یێ كوردایهتى ئینین، پشتى مه پرۆژێ راپرسیا سهرخوهبوونا ههرێما كوردستانێ ههلوهشاندى. تركیا دڤێت بێژیت ئهم دێ ب داگیركرنا پشكهكا ئهردێ رۆژئاڤا دێ (ههسهدێ) پاداشت كهین پشتى رۆلهكێ بهرچاڤ گێراى ل ناڤبرنا داعشێ. ههر وهكى دژایهتیا پێشمهرگهى كری پشتى وى رۆلێ بهرچاڤ گێراى ل ناڤبرنا داعشێ ل عیراقێ، ل دژایهتیا راپرسیا 25 ێ ئیلونێ. ژبلى كو تركیا دڤێت ئهمریكا و رۆسیا و ئیرانێ پشكدار بكهت ل دهسكهفت و دهسههلاتداریێ ل سووریا.
دكتۆر مهحموود و وژدان بۆچوونا خوه ل سهر مافێ سهرخۆبوونا كوردستانى َ ئاشكرا دكهت و دبێژیت: ههردهم ئهزێ ل گهل دۆزێن راست و دۆزێن گهلێن بندهست و مافێ بریاردانێ ل سهر چارهنڤیسێ وان، ملهتێ كوردستانێ ژى ئێكه ل ڤان ملهتان. لێ ناهێته ماندهلكرن كو هندهك ژ كوردان بهرپرسیاریا پشكهكا ئاستهنگێن ڤێ زۆرداریێ ههلدگرن، رهوشا نهو باشترین بهلگهیه ل سهر ڤێ چهندێ.
مامۆستایێ مسڕى دیتنا خوه ل دۆر پهیوهندیێن كوردستانى ـ عهرهبى و كانێ چ گرنگى ههیه، دبێژیت: پهیوهندیێن خورت د ناڤبهرا ههر ملهتهكى و ئێكێ دى دا زۆر دفهرن و پتر خۆشیێ و تهناهیێ دابین دكهت، چونكى چ ملهت نهشێن ب تنێ بژین، هێزا دهولهتان، ل دووڤ موكومیا پهیوهندیا یه، ههردو گهلێن عهرهبى و كوردى ژى د ڤى چارچووڤهى دانه، ب تایبهت كۆ زۆر خالێن ههڤپشك ههنه، وهك جیرانى، ئایین، دیروكا ههڤپشك ل دهسپێكا ئیسلامێ، شاۆستانیهت و پهیوهندیێن جڤاكى و زانستى. د ڤێره دا دیاردبیت پهیوهندیێن عهرهبى ـ كوردى بۆ ههردو ملهتان وهك ئێك گرنگیهكا مهزن ههیه. لێ رهوشا نهو ڤێ چهندێ ناچهسپینیت، ژبهر شۆفینیهت و نهتهوهپهرست و خوه ل سهر ئێك بلندركرنێ، كۆ ژلایێ زۆر رژێمێ عهرهبى بهرامبهر كوردستانیان كار پێ هاتیه كرن. مخابن ئهڤ تیۆره ههتا نهو ژى ل دهڤ هندهكا یا ماى.
دووماهى پهیڤا خوه دكتۆرى دیاركر بۆ گهلێ كورد و سهركردایهتیا وان گۆتى، دبێژمێ : “سهرخۆبوونا كوردستانێ بێخنه ناڤ دلێ خوه، دێ كهڤیته سهرعهردێ وه.