سه‌ره‌ریكرنا دۆزا كوردی ل توركیا 2007 ـ 2009
رۆبه‌رت ئه‌لسۆن مامۆسایێ سیاسه‌ت و دیرۆكا ناڤجنی ل زانكۆیا كنتاكی بسپۆر دیرۆكا ئمبراتۆریا ئوسمانی و سیاسه‌تا هه‌ڤچه‌رخ ل رۆژهه‌لاتا ناڤین، ئه‌ندامێ تیما هه‌لسه‌نگاندنا ستراتیژی یا ئاژانسا هه‌والگێریا ناڤه‌ندی ده‌رباره‌ی توكیا و پرسگرێكا كوردی هه‌ر ژ سالا 2000، هه‌ر ژ ده‌مێ كو قوتابیێ دكتۆریێ بوو ل زانكۆیا ئه‌ندیانا 1965 ده‌مێ پرۆفیسۆر وه‌دیع جۆه‌یده‌ی گرنگی دایه دۆزا پرسا كوردی. تایتلێ سه‌ره‌كی یێ پرتووكێ (الدم والمعتقدات وأوراق الاقتراع: إداره القومیه الكردیه فی تركیا، 2007-2009) دكتوره سعاد محه‌مه‌د خچر وه‌رگێرا بوو (القچیه الكردیه والتعامل معها فی تركیا 2007- 2009) و هه‌ر وه‌سا ژ سازیا ژین ل هه‌ولێرێ هاتبوو وه‌شاندن. ئه‌ز د وێ شاشیێ ناگه‌هم یا تایتلێ ئێكێ دا هاتی! پرتووك وی ده‌می ب خوه ڤه‌دگریت یێ د ناڤبه‌را ده‌سته‌سه‌ركرنا ئۆجه‌لان ی ل شواتا 1999 و هه‌لبژاتنێن 2007 و پێشهاتێن سیاسی یێن ب سه‌ر دۆزا كوردی دا هاتی، ب رێیا بزاڤكرنا توركیا بۆ خورتكرنا تۆڤێ ده‌وله‌تا كوردی ل عیراقێ و به‌رسڤدانا نه‌ته‌وه‌خوازێن كورد ل توركیا بۆ ڤان بزاڤان، هه‌ر وه‌سا داخوازكرنا كوردێن ئیسلامی یێن ئه‌ندام د حزبا داد و گه‌شه‌پێدانێ دا ب ده‌ستكه‌فتێن پتر، كو وێ تۆمه‌تێ ژ وان دوور دئێخیت كو ئه‌و هه‌ما هنده‌ك به‌ركێن شه‌تره‌نجێنه تورك بكاردئینن بۆ سه‌پاندنا زێده‌تر زالبوونێ ل سه‌ر كوردان، د هه‌وا هه‌لبژارتنێن 29/3/2009 دا كو چانگیر چاندار ته‌په ب هێز و شاره‌زای هاڤێتیه د یاریگه‌ها حوكمه‌تێ و حزبێ دا، بۆچی توركیا كونسله‌ك ل هه‌ولێرێ نینه، نه‌خاسمه كو ل هه‌مبه‌ری ڤێ چه‌ندێ كونسلخانه‌كا مه‌زن و كونسله‌كێ گشتی و كاریگه‌ر ل مووسلێ هه‌یه؟ ل كوردستانێ هزار و دو سه‌د كۆمپانیێن كاركه‌ر هه‌نه و بازرگانیه‌ك ب ملیارێن دۆلاران. بۆچی ئیرانێ كونسلخانه‌ك ل هه‌ولێرێ نینه و ئێكا دیتر ل سلێمانیێ/ ل 220). ڤان پرسان حوكمه‌تا توركیا ل شه‌رمێ دابوو. ل 4/1/2009 ئیسلامیان خۆنشادانه‌كا مه‌زن ل دیاربه‌كرێ رێخستبوو بۆ پشته‌ڤانكرنا حه‌ماسێ، پارتا كرێكارێن كوردستانی نیگه‌رانیا وێ هاته ئاراندن ل هه‌مبه‌ر زێده‌بوونا ده‌سهه‌لاتا ئیسلامیان د ناڤا كوردان دا، ئه‌و به‌ڤلاتی هاته گوهارتن بۆ توندیه‌كا لێكگوهۆر د ناڤبه‌را نه‌ته‌وه‌خوازێن علمانی یێن كورد و ئیسلامیێن كورد. هه‌ر وه‌وسا ئۆلسن شێوازێن سیاسه‌تێ و حزبێن توركی دیار دكه‌ت د لێگه‌ریانا هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن ده‌سهه‌لاتێن دیتر دا، ئه‌و ژی ب كارئینانا مالی و گۆتارا هه‌ڤته‌ریب ل گه‌ل بیروباوه‌ر و به‌رژه‌وه‌ندیان و هیڤیان دا ب پشه‌رۆژه‌كا گه‌شتر، ئه‌وان چاره‌سه‌ریه‌ك دیاركربوو بۆ هه‌ستێن نه‌ته‌وا كوردی كو ب رێیا ئایینی بیت، هه‌ر وه‌سا سیاسه‌تا گوپالی و خه‌یزه‌رانی هێلابوو، ل گه‌ل ده‌ستڤه‌ئینانا باوه‌ریا وان ب به‌خشینا مافێن زمانی و ته‌رخانكرنا بودجه‌كێ بۆ خویندن وفێكرنێ ب زمانێ كوردی دێ پتر پشته‌ڤانیا وان كه‌ت د داخستنا باده‌كه‌كا مه‌زن دا ژ سه‌رپێچكرنا مافێن مرۆڤی و راوه‌ستاندنا شه‌رێ مه‌زاختنێ ل گه‌ل چاككرنا په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانا عیراقێ، لێ حزبا DTP د هه‌لبژارتنێن 2009 دا شیا پیچه‌كا به‌ڕكێ بكێشیت ژ بن پییان ئه‌وا حزبا دادوگه‌شه‌پێدانێ دانایی ب رێیا وێ هزركرنا وان یا هه‌لبژارتنێن مللی كو وه‌كو شه‌ره‌كێ پیرۆز و دێ بریارا چاره‌نڤیسا بزاڤا نه‌ته‌وا كوردی ده‌ت. ل ژێر ناڤونیشانه‌كێ هایدار ئۆلسن دبێژیت (باوه‌ریا من ئه‌وه كو كورد دێ ل نیڤا 1990 بنه یاریكه‌رێن سه‌ره‌كی ل رۆهه‌لاتا ناڤین و ل سه‌ر ئاستێ نێڤده‌ولی هاته بجهئینانان) سه‌ره‌رای هندێ كو من ده‌قێ ره‌سه‌ن نه‌دیتیه، لێ لۆژیك دبێژیت كو بڕگه‌یا ره‌سه‌ن ئه‌وه (په‌یامبه‌ریا من ئه‌وه كو كورد دێ ل نیڤا نۆتان دا بنه یاریكه‌رێن سه‌ره‌كی ل رۆژهه‌لاتا ناڤین و ل سه‌ر ئاستێ نێڤده‌ولی هاتیه بجهئینان) هه‌ر وه‌سا وه‌سا دبێژیت (توركیا ل سالا 1923 نه‌ته‌واتیا توركی ب زۆری و ب هێز سه‌پاندبوو و ل سالێن 1925 ـ 1930 و1937-1938 توركیا ته‌ڤلی شه‌ڕكی ببوو ل دژی كوردان.. د ناڤا حوكمێ ئه‌تاتۆركی دا 1925 ـ 1938 و پشتی وی عسمه‌ت ئینۆنۆ توركیا ببوو ده‌وله‌ته‌كا ب هێز و یا زال بده‌سهه‌لاتڤ، نه‌ته‌وا كوردی ژی هه‌ر ما ب ده‌رده‌سه‌ری/ل 15) (پارتا كرێكارێن كوردستانی PKK 1978 هاته دامه‌زارندن و ته‌ڤلی شه‌ره‌كی بوو ل دژی ئه‌نقه‌رێ و شه‌ڕی 1984- 1999 سێ یان چار هزار گوندێن بچووك خرابكرن.. ده‌وله‌تا نه‌ته‌وی یا توركی دوله‌ته‌كا گه‌له‌كا هه‌ڤدژه بو كوردان و ئه‌ڤ ره‌وشه به‌رده‌وام بوو هه‌تا وان هه‌لبژارتنێن حزبا داد و گه‌شپێدان ئینایه سه‌ر ده‌سهه‌لاتێ ل (2002 إلی الحكم/ص16) (د هه‌لبژارتنێن تیرمه‌ها 2007 حزبا دادوگه‌شه‌پێدان پێنجی كورسی بده‌ستڤه‌ئینان ل ده‌ڤه‌را كوردی لێ حزبا دیمۆكراتی یا جڤاكی یا كوردی DTP بیست و ئێك كورسی بده‌ستڤه‌ئینان/ل 17) ( هه‌ر وه‌سا ئه‌ڤ چه‌نده ئاماژێ دده‌تێ وێ چه‌ندێ كو گۆتارا حزبا دادو گه‌شپێدان یا ئایینی پتر بها و بیروباوه‌رێن گه‌لێ كوردی نێزیككرن ژ یێن حزبا DTP/ ل18)(دووڤچوونێن ده‌وله‌تێ ل 2008 و2009 په‌یوه‌ندیێن كوور دیار كرن ل دۆر كه‌سێن پلانرێژ ل گه‌ل جه‌نه‌رالێن خانه‌نشین و جه‌ندرمه و ده‌سته‌كێن هه‌والێگری و ئه‌كادیمی و رۆژنامه‌نڤیسان و دادوه‌ران و په‌رله‌مانتاران و تاوانباران ژ مافیایێ.. تاوانێن وان ژ مێشكه‌كێ تێكچوویی بوو، چونكو كورد كوشتن و هاڤێتبوونه د بیرێن كۆمیانیێن پترۆلا توركی یا پڕ دا ب كه‌ره‌ستێ ترشاتیێ دا كو چو گرۆڤه نه‌مینن/ل 19). هێشتا ژی ئه‌و په‌یوه‌ندی یێن د ته‌قه‌له‌قێ دانه، رۆژناما الگرف ل 4/10/2008 نووچه‌یه‌ك به‌لاڤكربوو ل دۆر (په‌قاندنا بۆمبه‌كێ چو كوشتی ل پاش خوه نه‌هێلابوو، ل سه‌ر خۆنیشاده‌رێن كورد ل ئیسته‌نبولێ وه‌كو په‌سنینا مانگگرتنا دیاربه‌كرێ ل هه‌ر پێنج رۆژێن ئێكێ ژ چریا ئێكێ ل 2008 له‌ورا ئه‌ردوگانی د دیداره‌كا رۆژنامه‌ڤانی دا گۆتبوو كو ئه‌و یێ ب دلۆڤانه ل گه‌ل ئه‌و كه‌سێ بومب په‌قاندی/ 141) ئێدێ خۆنیشادان زۆر بوون و هه‌ر وه‌كو هه‌ر جار ئه‌ردوگانی خوه ب هه‌لویستێن خوه ڤه گرتن ب هێز و گۆت (ئه‌ز شیرتێ ل وه‌لاتیێ خوه دكه‌م كو خوه هۆشدار بكه‌ت، من به‌ر ب وه‌ی راده‌یی ببه‌ت كو بگه‌هێته سه‌بڕ كێشانێ، له‌ورا هه‌كه كه‌سه‌كێ هه‌ست كر كو ژیانا وی یا گه‌فلێكریه و ئه‌وی ئازادیا ره‌فتاركرنێ هه‌بوو، له‌ورا دێ خوه لڤینیت ژ بۆ به‌رگریكرنێ ژ خوه، له‌ورا ئه‌حمه‌د تورك به‌رسڤ دابوو د رۆژناما هۆریه‌ت دا ل 4/11/2008:سه‌رۆك وه‌زیردبێژیت كو بڕینا تبلان ل گۆر شه‌رعه‌تی نا ئێشت. هه‌ر دیسا ده‌نیز بایكال سه‌رۆك حزبا گه‌ل كۆماری یا به‌رهنگار نڤیسه د هه‌ژمارا وێ رۆژنامێ دا دبێژیت: هه‌كه وه‌لاتیێن تورك بكارن خوه ب چه‌كی بپارێزن، باشه مفایێ ئه‌ردوگانی چیه؟/ل 142). به‌ری هینگی ژی رۆژناما نیۆز یا توركی گۆتاره‌كا ئه‌ردۆگان به‌لاڤكربوو ل 30/10/2008 (وه‌رزشڤانێن ره‌ش یێن ئه‌مریكی هه‌ژمارا پیڤانێ شكاندبوو و خه‌لاتێن خوه وه‌رگرتبوون و له‌شێن وان د پێچایی ب ئالایێن ئه‌مریكری ئه‌رێ هوون كوردێن توركیا دكارن ێ چه‌ندێ بكه‌ن؟ هوون.. ئه‌ی نوونه‌رێن حزبا دیمۆكراتی یا كوردی ل په‌رله‌مانێ توركی، هوون قه‌بوول دكه‌ن ل ڤێره روونن و ئالایێ توه‌ركی ل سه‌ر ملێن هه‌وه؟/ل 139).
و: ئه‌ڤرۆ
