سیسته‌ما بێ سیسته‌م
ل هه‌ر هه‌رێم ئه‌یه‌له‌ت ئانكۆ ده‌وله‌ته‌ك سیته‌ما برێڤه‌برنا ده‌وله‌تێ و دستوورا بنگه‌هین هه‌یه و ئه‌و ده‌ستوور و سیسته‌م رویێ وه‌لات د وارێن جڤاكى، سیاسى و ئابوورى دا نیشادده‌ت و هه‌ر وه‌لات ئانكۆ هه‌رێمه‌ك ناڤه‌ك ل سیسته‌ما خوه دكه‌ت. ل هه‌رێما كوردستانێ ژى سیسته‌مه‌ك ڤه‌شارتى هه‌یه لێ سیته‌ما هه‌رێمێ بێ ناڤه و تو ب كیژان ئالڤه بكشینى به‌ر ب وى ئالڤه دچیت و مرۆڤ دشێت ناڤێ سیسته‌ما به‌نیشت لێ بكه‌ت، یان ژى سیسته‌ما كێفی. هه‌ر كه‌س دزانیت كو كوردستان ژ چ كاره‌ساتێن مه‌زن جینۆساید و ئه‌نفالان ده‌رباز بوویه و نێزیكى سه‌د ساله‌كى به‌رده‌وام تێكۆشین هاتیه كرن و ب ده‌ه هزاران قوربانى هاتیه دان، ئه‌ڤرۆ مافێ ڤى مله‌تیه كو خوه‌دان ده‌وله‌ت و سیسته‌مه‌كا سه‌ربخوه بیت و ئه‌ركێ برێڤه‌برن كوردستانێیه كۆ ئه‌ڤرۆ د وارێ ژیانێ دا به‌رسڤا خه‌لكێ بده‌ن. سیسته‌ما هه‌رى خراب ژى ژ بێ سیسته‌مى باشتره و ده‌ستوورێ هه‌رى خراب ژ بێ ده‌ستوورى باشتره و حوكمه‌ت و په‌رله‌مانێ هه‌رى خراب ژ بێ حوكمه‌تى و په‌رله‌مانى باشتره، ئه‌ڤجا دڤێت رێڤه‌به‌ر و پارتێن كورد بێ مه‌رج بهێنه گه‌ل هه‌ڤ و چاره‌كا گونجاى ژ ره‌وشا نها را په‌یدا بكه‌ن و به‌ریا هه‌ر تشتى خوه ئێك ئالى بكه‌ن و سیسته‌مه‌كا برێڤه‌برنێ بهه‌لبژێرن و چ دبیت بلا ببیت گرێداى سیسته‌مێ بمینن. نها ئه‌م بنێرن ل كوردستانێ ژ جڤاكێ بگره حه‌تا خوه‌ندنگه‌هان ژ په‌رله‌مانێ بگره حه‌تا حوكمه‌تێ، ژ سپۆره بگره حه‌تا په‌یوه‌ندیێن ده‌رڤه ژ بازرگانیێ بگره حه‌تا ماشێ كارمه‌ندان چ تشته‌ك نه دیاره و خشتا كارى شێلییه. ئه‌ڤ شێلیبوون وه‌سا دكه‌ت كو هه‌ر ئالیه‌ك ل دووڤ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه ب وه‌لاتێن ده‌رڤه‌را بكه‌ڤیته د ناڤ په‌یوه‌ندیان را و د ناڤخوه دا دوور ژ سیاسه‌ته‌كا نه‌ته‌وى كار بكه‌ت و گه‌له‌ك هێسان ل گه‌ل داگركه‌ران گۆڤه‌ندێ بگه‌رینیت. یانى مه به‌ریا هه‌رى تشتان ل گه‌ل ده‌ستوور و سیسته‌م پێدڤیه كو ئه‌ڤ سیسته‌م هێلێن خوه یێن سۆر هه‌بن و هێلێن سۆر گه‌ل، وه‌لات و بنه‌مایێن هه‌رێمێ بپارێزیت. نها ئه‌م هه‌رێمه‌كا چاوانن نه دیاره، چه‌ند هه‌رێم د ناڤا هه‌رێمه‌كى دا هه‌نه ئه‌و ژى نه دیاره و دیسا د وارێن هه‌والگیرى، ئاسایش، ئارتێش و په‌یوه‌ندیێن ده‌رڤه ڤه ئه‌م چه‌ند پشكن ئه‌و ژى نه دیاره. ئه‌و پارچه‌بوونێن د ناڤا هه‌رێمێ دا چ هێلێن سۆر ناهێلن و هه‌ر ئالیه‌ك ئانكۆ هه‌ر هه‌رێمه‌ك د ناڤا هه‌رێمێ دا هێلێن سۆر ل دووڤ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه دروستكرنه كو دووره ژ به‌رژه‌وه‌ندیێن نه‌ته‌وى و ئه‌ڤ یه‌ك ل هه‌مبه‌ر ئێرشێن ده‌رڤه مه گه‌له‌ك لاواز دكه‌ت و د دپلۆماسیا ده‌رڤه دا چ جددییه‌ت بۆ مه ناهێلیت. ئه‌م دیسا بزڤرن سه‌ر هێلێن سۆر یێن نه‌ته‌وى، به‌لكى ژى بنگه‌ها دانینا سیسته‌مێ دێ ب دیاركرنا هێلێن سۆر بهێته دانین و ب دانینا ده‌ستوورێ ژى سیسته‌مێ برێڤه‌برنێ ده‌ركه‌ڤیته هۆلێ و ئه‌ڤ یه‌ك ناڤێ ده‌وله‌تا مه ئانكۆ هه‌رێما دیار بكه‌ت كا ئه‌م ده‌وله‌ته‌كا كۆمارینه، دیمۆكراتیكن، سۆسیالیست یان ئاشیره‌تگه‌رى نه. یانى وه‌ك مه ده‌ستپێكێ دیاركر سیسته‌ما هه‌رى خراب ژ بێ سیسته‌مى باشتره و هیچ نه‌بیت دێ ئاوایێ برێڤه برنێ و ده‌ستووره‌كا وێ یا بنگه‌هین هه‌بیت. گه‌له‌ك هه‌رێم هه‌نه به‌ریا بریارا ده‌وله‌تبوونێ بده‌ن بۆ خوه ده‌ستووره‌كا گشتى و سیسته‌مه‌كا برێڤه‌برنێ دیار دكه‌ن و ده‌ما دبه‌ن ده‌وله‌ت هه‌موو بنه‌مایێن وێ یێن سیاسى، ئابوورى، جڤاكى، سه‌رباز، په‌روه‌رده‌هى، ته‌ندورستى ئاماده‌نه، وه‌ك نموونه هه‌رێما كاتالۆنیا، هه‌رێما باسك، كۆسۆڤۆ، شانسته‌یله‌ر و سۆدانا باشور و هتد. لێ ئه‌م ژ سالا ١٩٩١ ڤه وه‌ك هه‌رێم حه‌تا وه‌ك ده‌وله‌ته‌ك ب سه‌رێ خوه‌نه لێ ئه‌م ژ بلى دروستكرنا خالێن سه‌رى یێن هه‌رێمبوون و ده‌وله‌تبوونێ ئه‌م ب هه‌موو كاران را مژیلبوونه و بۆ ڤێ یه‌كێ ژى مه د درێژیا ٢٥ سالێن بوورى دا تشته‌كا ل به‌ر ده‌ست نینه. ها ته‌مام ئه‌م تێگهیشتن ژ ١٩٩٢ حه‌تا ١٩٩٨ ئه‌م ب شه‌رێ براكوژى ئانكۆ خوه‌كوژى را مژوول بوون. لێ پشتى سالا ٢٠٠٣ ڤه و نه‌مانا رژیما سه‌دام حه‌تا نها ئه‌ڤ ١٣ سالن ب سه‌ر ده‌ربازبوونه و د ناڤا ڤان ١٣ سالان دا ژى دیسا مه تشته‌كى خومالى چێنه‌كریه و د ره‌وشا نها یا كو ئه‌م دبێژن ئه‌مێ ده‌وله‌تا خوه راگه‌هینن ژى تشته‌ك ل به‌ر ده‌ستێ مه نینه كو ئه‌م ل سه‌ر وێ برێڤه بچن. ب سایا سیسته‌ما مه یا به‌نیشت ئانكۆ سیسته‌ما بێ سیسته‌م حه‌تا نها ژى ئه‌م نه‌شێن یه‌ك به‌رهه‌مێن خومالى دروست بكه‌ن و خوه‌ندنا مه حه‌تا نها ژى بێ سه‌روبه‌ره و دو ئیداره‌ى نه ب فه‌رمى بیت ژى به‌رده‌وام دكه‌ت و ئیدارا سوله‌یمانیێ ژى د ناڤا خوه دا بوویه دو ئیدارێن دى و هێشتا هزرا عیراقیبوون زاله، ئه‌ڤجا ب ڤى حالێ خوه گه‌لۆ دێ كى پشته‌ڤانى ل ده‌وله‌تبوونا مه بكه‌ت؟ گه‌لۆ حه‌تا نها ژى د په‌یوه‌ندیێن ده‌رڤه دا بنه‌ما سیاسه‌تا مه چیه كى دزانیت؟ ها هه‌كه هزرا مه ئه‌و بیت كۆ ده‌وله‌تا هه‌رى خراب ژى ژ بێ ده‌وله‌تبونێ باشتره وێ ده‌مێ ئه‌و تشته‌كى دییه و حسابه‌كا دییه. د قۆناغا نها دا ده‌ستپێكرنا دیالۆگان ل گه‌ل هه‌موو پارت و ئالیێن سیاسى ژ ئالیێ پارتا دیمۆكراتا كوردستانێ ڤه پێنگاڤه‌كا گه‌له‌ك ئه‌ره‌نیه و ئه‌نجاما باش یا ڤان هه‌ڤدیتنان دێ باندۆره‌كا گه‌له‌ك باش ل پاشه‌رۆژا هه‌رێما كوردستانێ ژى بكه‌ت. وه‌سا كو دێ مه ل به‌رچاڤێن جیهانا ده‌رڤه به‌رزتر بكه‌ت و هنده‌كى دى داخوازێن مه ب رژدى وه‌ربگرن.
