سیسته‌مێ ئیراقێ نه‌فیدرالی یه به‌لكو حزبی و مه‌زهه‌بی یه
نزار بنیامێن رێكانی
بێگومان هه‌ر ده‌وله‌ته‌كا بهێته دامه‌زراندن پێدڤیه ب رازه مه‌ندیا وه‌لاتیێن وێ بن، نه‌خاسمه ئه‌گه‌ر پێكهاته‌یا وێ ده‌وله‌تێ یا فره‌نه‌ته‌وه و ئایین و مه‌زهه‌ب بیت، داكو ئه‌و ده‌وله‌ت یاسه‌ركه‌فتی بیت، پشتی شه‌ڕێ جیهانی یێ ئێكێ ب دوماهی هاتی و ده‌وله‌تێن سه‌ركه‌فتی د شه‌ڕی دا ده‌ڤه‌ر لێكڤه‌كرین و دیسا ئیمبراتوریه‌تا ئوسمانی ب دوماهی هاتی، كو پتری پێنچ سه‌د سالان ده‌ڤه‌ر ب گشتی و ئیراق ب تایبه‌تی ل بن كونترۆلا وێ بوو، ده‌وله‌تا ئیراقێ و چه‌ندین ده‌وله‌تێن دی هاتنه ئاڤاكرن و دامه‌زراندن و ل سالا ١٩٢١ ده‌وله‌تا ئیراقێ هاته دامه‌زراندن بێ كو ره‌ئیا گه‌لێ كوردستانێ وه‌ربگرن، به‌لكو ب زوری و پشكه‌ك ژ كوردێن كوردستانا مه‌ن دانه دگه‌ل ئیراقێ و یێن دیتر دانه دگه‌ل ده‌وله‌تێن (ئیران، سووریا، توركیا)، ئانكو ئه‌م دشێن بێژین كوردستانا مه‌زن هاته دابه‌شكرن و بۆ چارپارچه، هۆسا گه‌لێ كورد بوو نێچیرا وی شه‌ڕی و وان ده‌وله‌تان، ئانكو بوو قوربانی ده‌وله‌تێن به‌رژه‌وه‌ندخواز و ئه‌ڤه چه‌نده ژی ڤه‌دگه‌ریته ڤه بۆ چه‌ند ئه‌گه‌ره‌كان و ب دیتنا من ئه‌گه‌رێ سه‌ره‌كی ژی نه‌ئێكرێزیا گه‌لێ مه‌یه، ئه‌ڤه‌ژی نه‌خۆشیه‌كا كه‌ڤن و به‌رده‌وامه، له‌ورا دوژمنێن مه ژی ب ساناهی كونترۆلێ لسه‌ر مه‌دكه‌ن، هندی ئه‌م دهۆسابین ئه‌م چ جاران نابینه خودان كیانه‌كێ سه‌ربه‌خوه، ئه‌و سیاسه‌ت و حوكمرانیا ل ئیراقێ دهێته جێبه‌جێكرن نه‌ك سیسته‌مێن جیهانی یه به‌لكو سیسته‌مێ به‌رژه‌وه‌ندیێن وانه دهێته په‌یره‌وكرن، هه‌ر چه‌ندێ رژێما ده‌وله‌تێ یێ هاتیه دیاركرن د دستوورێ ده‌وله‌تێ دا لێ كار پێ ناهێته‌كرن ژبه‌ركو دێ هه‌می پێكهاته‌یێن وه‌لاتی گه‌هنه مافێن خوه و ئه‌ڤ چه‌نده‌ژی دبه‌رژه‌وه‌ندیا وان دا نینه، له‌ورا ئه‌و به‌رده‌وام پێگیریێ ب ده‌ستووری ناكه‌ن، نموونه پشتی كو رژێما ئیراقێ ژناڤچووی ل سالا ٢٠٠٣ و سیسته‌مێ فیدرالی هاتیه په‌سه‌ندكرن د ده‌ستوورێ ئیراقێ دا ب رازه‌مه‌ندیا هه‌می پێكهاته‌یێن نه‌ته‌وه‌یی و ئایینی و مه‌زهه‌بی یێن ئیراقێ كو بۆ وێ قۆناغێ باشترین چاره‌سه‌ری بوو، لێ مخابن پێگیری پێ نه‌هاته‌كرن بتنێ ل وی ده‌می پێگیری پێ دهاته‌كرن ده‌ما ده‌وله‌ت یا لاواز ژلایێ له‌شكری و سیاسی و جڤاكی ڤه لێ به‌روڤاژی ڤێ چه‌ندێ نوكه هیچ كار ب ده‌ستووری ناهێته‌كرن و هه‌می ئه‌و مافێن هاتینه دیاركرن بۆ گه‌لێن ئیراقێ ناهێنه‌دان، نه‌خاسمه بۆ گه‌لێ مه‌یێ كورد و نوكه سیسته‌مێ ده‌وله‌تێ سیسته‌مێ حزبی و مه‌زهه‌بی یه و ئه‌ڤه‌ژی مه‌ترسی یه لسه‌ر پاشه‌رۆژا ده‌وله‌تێ و چ ده‌وله‌ت بیێ قانوون و ده‌ستوور پێش ناكه‌ڤن.
