سیناریۆیێ پشت داخستنا سه‌فاره‌تا ئه‌مریكا ل عیراقێ
محه‌مه‌د چه‌لكى
ل ٢٦-٠٩-٢٠٢٠ وه‌زیرێ ده‌رڤه یێ ئه‌مریكا مارك پۆمپیۆ هۆشداریه‌كا توند ئاراسته‌ی حوكمه‌تا عیراقێ كر كو ئه‌گه‌ر هێرشێن تیرۆرستێن حشدا شه‌عبی یێن ب سه‌ر ئێرانێڤه بۆ سه‌ر سه‌فاره‌تا ئه‌مریكا و به‌رژه‌وه‌ندیێن وێ نه‌ڕاوه‌ستینن، دێ سه‌فاره‌تا وه‌ڵاتێ خوه ژ عێراقێ ڤه‌كێشن.كا پشتی ڤه‌كشانا سه‌فاره‌تێ ژ به‌غدا ئه‌مریكا چ پلان هه‌یه، دیارنه‌كر.
ڤێ پێنگاڤا ئه‌مریكا حوكمه‌ت و سه‌رانێن حشدا شه‌عبی و هه‌وادارێن ئیرانێ كو هه‌موو باسكێن لایه‌نێن شیعی ب خوه‌ڤه ڤه‌دگریت، ترسه‌كا مه‌زن خسته دلێ گشتان و بوویه په‌له‌قاژێیا وان و خوه ب هزاروئێك هێجه‌تا ژ وان كریاران تافیلكر و به‌ری هه‌میان سه‌دڕێ ته‌له‌دین و سه‌رانێن حشدا شه‌عبی ئه‌و كریار شه‌رمه‌زاركرن، ئه‌رێ ڕاست ئه‌ڤ پێنگاڤا حوكمه‌ت و به‌یان ده‌ركرنا پڕانیا لایه‌نێن شیعه دێ باوه‌ریێ بۆ حوكمه‌تا ئه‌مریكا دروست كه‌ن كو ژ بریارا خوه لێڤه‌بن؟ به‌ری به‌رسڤا ڤێ پرسیارێ بده‌م فه‌ره ل سیناریۆیێ ل پشت ڤێ بریارێ و ئه‌و ره‌وشا ل په‌ی خوه دروست دكه‌ت، شرۆڤه‌بكه‌ین.
د سیاسه‌تا ئه‌مریكا دا ئیران وه‌ك ده‌وله‌تا ژ رێ ده‌ركه‌فتی و پشته‌ڤانا ته‌رۆرا باسكێ ئیسلاما شیعی ل جیهانێ دكه‌ت و كریارێن ل ئه‌رجه‌نتین، شه‌هیدكرنا سه‌ركردێن ئوپۆزسیۆنا ئیرانێ ل ده‌رڤه‌ی ئێرانێ و ژبلی بوویه ئه‌گه‌را تێكدانا ئاساییش و ئارامیا ده‌ڤه‌رێ و بزاڤا وێ بۆ ئاڤاكرنا كڤانێ شیعی ژ عیراقێ هه‌تا دگه‌هیته سووریا و لبنانێ، یا گرنگتر ژى بزاڤێن ئیرانێ كو ببیته خودانا چه‌كێ ئه‌تۆمی و هه‌رده‌ما ئیران بوو خودانا چه‌كێ ئه‌تۆمی، هینگێ ده‌ڤه‌را رۆژهه‌ڵاتا ناڤین دێ كه‌ڤیته د قۆناغه‌كا مه‌ترسیدار دا و ئه‌جندا ئیرانێ بۆ دامه‌زراندنا كڤانێ شیعی دێ بیته ڕاستی و كه‌سه‌ك نه‌شێت ئیرانێ براوه‌ستینیت. حوكمه‌تا ئیرانێ بۆ گه‌هه‌شتنا ڤێ مه‌ره‌مێ هه‌موو شیانێن خوه دمه‌زێخیت ب تایبه‌ت ل عیراقێ و بۆ ڤێ چه‌ندێ ژی حشدا شه‌عبی و ته‌ڤایا باسكێن شیعه وه‌كو سه‌ربازێن شه‌ترنجێ دده‌ت خه‌بتاندن. بۆچی ئیرانێ عیراق كریه خالا ده‌ستپێكرنا ئاڤاكرنا كڤانێ شیعی! پێگه‌هێ شیعان ل عیراقێ یێ خورته و پتر ژ ٦٠٪ خه‌لكێ عیراقێ پێكدئینیت و هه‌ر ل دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا عیراقێ (١٩٢١) پێكهاتا شیعه ژ ده‌ستهه‌لاتێ هاتبوون به‌ركناركرن و گه‌له‌ك ده‌رده‌سه‌ری و نه‌خۆشی ژ ده‌ستێ ده‌ستهه‌ڵاتدارێن عیراقێ دیتینه و هه‌ستا تائیفه‌گه‌ریێ ل ده‌ف بهێزه ب تایبه‌ت ل سه‌رده‌مێ حوكمێ دیكتاتۆریا حزبا به‌عس و سه‌دامێ دیكتاتۆر گه‌هه‌شته گوپیتكێ (سه‌رهلدانا ١٩٩١ كو ب سه‌رهلدانا شه‌عبانیێ دهێته ناڤكرن ب هزران كه‌س كوشتن و دوجاری هند ئاواره‌ی سعودیێ و ئیرانێ بوون).
مرۆڤ دكاریت بێژیت یێ خه‌ونا ئاڤاكرنا كڤانێ شیعی ل ده‌ف ئیرانی ڤه‌ژاندی داگیركرنا عیراقێ بوو ژلایێ ئه‌مریكا و ده‌وله‌تێن هه‌ڤپه‌یمانڤه (٢٠٠٣)، زێده‌باری ب هێزكرنا باسكێ شیعه ل عیراقێ دا به‌رسینگێ باسكێ سونێن توندڕه‌و و توركیا بگریت، ب ڤێ چه‌ندێ ئه‌مریكا پێگه‌هێ شیعان ل عیراقێ بهێزكر. ب چاڤنقاندنا ئه‌مریكا ل سه‌ره‌روویێن باسكێ شیعه و وان نه‌حه‌قیێن ل سونا كرین، ته‌ڤنێ وه‌ڵاتیبوون و نیشتمانیێ ل ده‌ف عیراقیان بێهزكر و ئاگرێ شه‌رێ تائیفی گه‌رم بوو.
ل گه‌رمه‌گه‌رما شه‌ڕێ ناڤخوه‌یێ عیراقێ، باسكێ شیعه هه‌موو گه‌هێن ده‌وله‌تێ داگیركرن وخستنه د به‌رژه‌وه‌ندیا لایه‌نێن شیعه و ئیرانێ دا، تایبه‌ت ل پرسا عه‌مبارگۆیا ل سه‌ر ئیرانێ، ئێدی گڤاشتنێن ل سه‌ر ئابوورێ ئیرانێ سستبوون و عیراق بوو مێرگه‌كا ئارام بۆ هه‌می بزاڤێن ئیرانێ بۆ كێمكرنا زیانێن عه‌مبارگۆیا ئابووری و سه‌رمایێ ئیرانێ ژ عیراقێ رێیا ڤه‌ژاندنێ دیت و ژبلی پاره‌شووشتنێ. داگیركرنا عیراقێ بۆ ئیرانێ بوویه سه‌ده‌م رهێن رژێما ئاخوندی كویر داهێلن و خوه لبه‌ر هه‌ر هڕه‌بایه‌كێ نه‌رازیێ ناڤخوه بگریت، چونكو ئابوورێ ئیرانێ به‌ری داگیركرنا عیراقێ ل سه‌ر هه‌رفتنێ بوو لێ پاشان شیایه خوه ل سه‌ر پیێن خوه بگریت و دربه‌كێ كوشنده ل هه‌موو بزاڤێن ئوپۆزسۆنێ بده‌ت و ژكاربێخیت.
بۆ ئه‌مریكا و هه‌ڤپه‌یمانێن وێ دیاربوویه، عه‌مبارگۆیا ئابووری و گڤاشتنێن سه‌ر رژێما ئیرانێ چ باندۆره‌كا وه‌سا مه‌زن نینه و نه‌بوویه سه‌ده‌م ئیران ژ سیاسه‌تا خوه یا توندڕه‌و و ئه‌نتی ئه‌مریكا و رۆژئاڤا پاشگه‌ز ببیت، چونكو ب رێیا حوكمه‌تا عیراقا تام شیعه عه‌مبارگۆ ژكاركه‌فتیه، ئه‌ڤجا ئه‌مریكا نه‌چاره ل رێیه‌كێ بگه‌رهیت ئیرانێ د ناڤ سنوورێ وێ دا قه‌فیس كه‌ت و ژئه‌جندایا كڤانێ شیعه پاشگه‌ز ببیت و ئێدی ده‌ست ل كاروبارێن وه‌ڵاتێن رۆژهه‌ڵاتا ناڤین نه‌ده‌ت وببیته ئه‌ندامه‌ك ب ڤه‌ژه‌ن د سیسته‌مێ رۆژهه‌لاتا ناڤین یا نوو دا، چونكو ئه‌مریكا ڤه‌كری دبێژیت:”ناخوازین حوكمه‌تا ئیرانێ بگوهۆڕین”. بۆ كورۆپه‌كرنا حه‌زێن ئیرانێ و سنوورداركرنا شیانێن وێ كو پێگیریێ ب هه‌موو رێككه‌فتنێن ئه‌تۆمی و ناڤده‌وله‌تی بكه‌ت، ژعیراقێ ده‌ستپێدكه‌ت، چونكو وه‌كو مه دیاركری عیراق مێرگه‌ك ئاراما هاتنوچوونا سه‌رمایێ ئیرانێیه وعه‌مبارگۆیێ ژكاردئێخیت. داكو عیراق ببیته ده‌وله‌ت ژحوكمه‌تا میلیشیاتان رزگار ببیت، پێنگاڤا ئێكێ یا دانانا كازمی بوو بۆ سه‌رۆكاتیا حوكمه‌تا عیراقێ، ب گۆتنا هه‌موو شرۆڤه‌كارێن بیانی و عیراقی بۆ هندێیه دا بالاده‌ستیا ئیرانێ ل عیراقێ كورۆپه بكه‌ت و پێنگاڤا ئێكێ كازمی هاڤێتی هوشداری بوو بۆ حه‌شدا شه‌عبی و ته‌ڤیا چه‌كدارێن ده‌رڤه‌ی سیهانه‌تا ده‌وله‌تێ.
ناهێت مانده‌لكرن كو ته‌ڤیا باسكێن حه‌شدا شه‌عبی ب فیتا ئیرانێ هاتینه دامه‌زراندن وهه‌ر ژ ٢٠٠٦ هێرڤه به‌رێ تڤه‌نگێن خوه ددانه ئه‌مریكا وئه‌مریكا ب هێزه‌كا داگیركه‌ر دنیاسن و هه‌ر ژبه‌ر دربێن حشدا شه‌عبی بوو ئه‌مریكا هێزێن خوه ژ عیراقێ ڤه‌كشان (٢١/١٠/٢٠١١) ومالكی سه‌رۆكوه‌زیرێ هینگى، ب رۆژه‌ك دیرۆكی هه‌ژمارت! ئه‌مریكا هینگێ ده‌ینه‌كر و نه‌گۆت حه‌شدا شه‌عبی تیرۆرسته، لێ ئه‌ڤرۆ ب تیرۆرست دهه‌ژمێریت، چونكو ل به‌رچاڤێن ئه‌مریكا عیراق یا دبیته پشكه‌ك ژ هێزكرنا ئیرانێ و عه‌مبارگۆیێ بێ باندۆر دهێلیت و ب گۆتنا شاره‌زایێن چه‌كێ ئه‌تۆمی ئیران گه‌له‌كا نێزیكى چێكرنا چه‌كێ ئه‌تۆمی بووى، له‌وا هۆسا ئه‌مریكا ب رژدی هاتیه سه‌رهێل وناهێلیت ب چ ره‌نگا ئیران ببیته خودان چه‌كێ ئه‌تۆمی، بۆ لێدانا ئیرانێ و پویچكرنا پرۆژێ وێ یێ كڤانێ شێعی و چه‌كێ ئه‌تۆمی خالا ده‌ستپێكێ دێ عیراق بیت. هه‌لبه‌ت باسكێ شیعه باش دزانیت هه‌رده‌ما ئه‌مریكا پشتا خوه دا حوكمه‌تا عیراقێ، ئێدی پشته‌ڤانیا عیراقێ هه‌یی ل سه‌ر ئاستێ ناڤنه‌ته‌وی نامینیت، ژبلی عیراقا د كێشه‌كا ئابووری یا كه‌مه‌ر شكێن دا دبووریت وكێشا قه‌رزان وئاڤه‌دانكرنێ هه‌ر به‌حس نه‌كه. سیناریۆیا داخستنا بالیۆزخانا ئه‌مریكا بۆ حوكمه‌تا عیراقێ ژ بۆ لێدانا باسكێ شیعه‌یه ب تایبه‌ت حشدا شه‌عبی ولایه‌نگرێن ئیرانێ. د نابه‌ینا بزمارا ئه‌مریكا و سندانێ ئیرانێ دا حوكمه‌تا عیراقێ نه‌چاره ئێكێ بهه‌لبژێریت و یا دیاره دێ ئه‌مریكا هه‌لبژێریت، چونكو ته‌خا سیاسی ل عیراقێ تایبه‌ت شیعه باش دزانن هه‌رده‌ما ئه‌مریكا پشتا خوه دایێ نه‌شێن چه‌ند رۆژه‌كان ل ده‌ڤه‌را كه‌سك بمینن. ل رۆژێن پێشیا مه حوكمه‌تا عیراقێ دێ كه‌وفركانێ ب حشدا شه‌عبی و لایه‌نگرێن ئیرانێ كه‌ت و به‌لكی سه‌رپشكێن وێ بگه‌هن كوردستانێ ژی، چونكو ئه‌ڤه شه‌ره‌كه ل گه‌ل هه‌موو باسكێن ئیرانێ ل ده‌ڤه‌رێ.
