شاره‌زایه‌كی بوارێ ژینگه‌هێ: بڕین و سوتنا دارستانی كارتێكرن ل سه‌ر ژیان و ساخله‌میا وه‌لاتیان هه‌یه
مه‌حمود نهێلی
ئه‌ندازیاره‌كی چاندنێ بو رۆژناما ئه‌ڤرۆ دیار كر، بڕینا داران و سۆتنا دارستانێ و پاوانا كاڕتێكڕنا زۆر لسه‌ر ژینگه‌هێ هه‌یه و دبیته ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا نه‌خوه‌شیان و ل پاشه‌رۆژێ دێ پتر كارتێكرنێن وێ دیار بن.
ئه‌ندازیار عه‌بدولستار خورشید شاره‌زا دبوارێ چاندنێ و ژینگه‌هێ دیار كر، بڕین و سوتنا دارستانێ دبیته ئه‌گه‌ڕ ئاڤا ژێر زه‌ڤی بهێته پیسكرن، چونكو دێ ب ساناهی نایتروجین د ئاخێ دا چیته خار و گۆت: دێ گه‌رم زیده‌بیت و دێ عه‌رد گه‌ڕمێ هه‌لگڕیت و دێ پاشی به‌فر زی حه‌لیێت و ئاڤا ژێر ئه‌ردی نامینیت.
ئاشكرا كر، گه‌له‌ك گیانه‌وه‌ر و زینده‌وه‌ڕ دێ قڕ بن و نامینن، ب تایبه‌ت ئه‌ڤێن ل سه‌ردارا دژین ئان د ئاخێ دا كو برێكا ڕهێن وان داراڤه خوه دحه‌وینن، هنده‌ك ژ وان زینه‌ده‌وه‌ران دێ مشه‌خت بن بۆ جهه‌كێ دی كو یێ گونجای بیت بو ژیانا وان، هنده‌ك ژی دێ مرن، چونكو نه‌شێن خوه بگونجینن ل جهه‌كێ دی.
ئه‌ندازیاری دیار كر، پیسبوونا هه‌وای دێ زێده‌تڕ بیت، چونكو دێ دووه‌م ئوكسیدا كاڕبون زێده‌بیت ئه‌ڤا د كه‌شی دا و دێ ئوكسجین كێم بیت، هه‌لبه‌ت كێمبوونا ئوكسجینێ و زێده‌بوونا دووا ئوكسید كاربون كومه‌كا زیانان یێن هه‌ین و گۆت: دیاردا بیابانێ دێ زێده‌تر لێ هێت، دار ده‌مێ نه‌مان باران و به‌فرێ ده‌مێ دهێن دێ وێ ئاخێ شون و دگه‌ل خوه به‌ن، چونكو ڕهێن دارا و دار وێ ئاخێ ڕادگڕیت و ده‌ما بارانا ئه‌و ئاخ بر پشتی چه‌ند سالا دێ گه‌هیته كه‌ڤری ئه‌ڤه وی ده‌می چاندنا داران دووباره دێ ب زه‌حمه‌ت كه‌ڤیت و دیمه‌نێن جوان و سه‌یرانا و كه‌یفێ و خوشیێ نامینن و گه‌ڕیان نامینن و زیانه‌كا مه‌زن دێ ل ئابورێ وه‌لاتی ده‌ت، دارێن وان بۆ چێكرنا پێدڤیێن مالێ وگه‌له‌ك پێتڤیێن دیتر یێن ژیانێ نامینن .
و زێده‌تر گۆت: دێ ئاخ ژار و بێ هێز بیت دێ گه‌ڵه‌ك توخمێن خارنێ و كیمیایی ژ ده‌ست ده‌ت، چونكو دێ به‌ره‌ف هشكاتیێ چیت.
ناڤهاتی خویاكر، گه‌له‌ك زیانێن دیتر هه‌نه كو یێن گرێدای نه ب مه‌سه‌لێن خوڤه‌شارتنێ ل به‌ڕ دوژمنا و زێده‌باری ژ ده‌ستدانا گه‌له‌ك جوڕێن ده‌ڕامه‌تێ خارنێ وه‌كی كه‌زان و گهیشك و گێرسك و هه‌ل هه‌لۆك و ڕه‌شوك و سماق.
