شـام شـەكـرە وەلات شرینترە
موسەدەق تۆڤی
د هەفتیێن چووییدا یێن ئەز تێدا مژوولی بەرهەڤییان بۆ چلرۆژییا نڤیسكار و هۆزانڤان و تێكۆشەڕا كورد (دیا جوان 1953 – 26/2/2025) ئەڤ گۆتنا مەزنان هاتە بیرا من، من هزر تێدا كر، چاوا هند كورد گەهشتنە شامێ و ل بەر وان شرین بوویە ب شەكر ناڤكر‌نە، د ئەنجامدا گەهشتمە وێ باوەرێ شام و چەند باژێرێن دی ژ نیڤا سەدسالییا نۆزدێ و درێژییا سەد سالییا بیستێ پایتەختێن وان وەلاتان بوون یێن دەستەلاتداری ل كوردستانێ یان پارچەكا كوردستانێ دكر. د ڤێ رەوشێدا كوردان بڤێت و نەڤێت، دەستەلاتداران بڤێت و نەڤێت ئەڤ باژێرە ئەگەر بۆ كوردان ژی نە ببەنە پایتەخت، لێ بۆ وان بووینە مەلبەندێن چالاكیێن رەوشەنبیری و هونەری و ئابۆری و بازرگانی. مەزنە مالباتێن كوردان ل وان باژێران خرڤەبووینە، زارۆك و خۆرتێن وان ل دبستانێن وان خواندینە و باوەرنامە وەرگرتینە و رەوشەنبیر بووینە، ب وێ رەوشەنبیری كەتینە د قادا بزاڤا نەتەوەیی دا. هەر بزاڤەكا رەوشەنبیری و نەتەوەیی دێ پێدڤی سەرمایە و ژێرخانەكا تەكنیكی و ئامرازێن وەك چاپخانە و كاغەز و بسپۆرێن ڤی واری بیت، سەرمایە و ژێرخانا تەكنیكی ل باژێران بدەستڤەدهێن، د وێ قۆناغێدا مە ل وەلاتێ خوە باژێر نەبووینە ئەڤ پێدڤییاتییە لێ هەبن. دەمێ كورد ب ئارەزویا خوە، یان ب كۆچپێكرنێ گەهشتینە ڤان باژێران، نوویاتیێن وان ل باژێران دیتین د شیرین و تام شەكر بوونە، بەلێ وەلاتێ وان شیرینتربوویە و ژ ئەنجامێ شرینتربوونا وەلاتی ل ڤان باژێران دەست ب خەباتێن رەوشەنبیری و سیاسیی سەخمەرات ئازادكرنا وەلاتی و بەختەوەرییا وەلاتیێن خوە كرییە.
ئەڤ باژێرە بووینە مەلبەندێن دەسپێكیێن بزاڤێن رەوشەنبیری و نەتەوەیێن كوردی، ئەڤ چەندە پتر ل باژێرێن ستەنبۆل، بەغدا، و شامێ د بەرچاڤە. ل ستەنبۆلێ یەكەمین كۆمەلە و رێكخراوێن كوردی هاتنەدامەزراندن، ل ڤی باژێرێ دوور ژ كوردستانێ بەلێ یێ پڕی كورد، كۆمەلەیا (عزمی قوی كوردستانی) سالا 1900، (كورد تعاون و ترقی جمعیتی) سالا 1908، كۆمەلەیا (هێڤی) سالا 1912، كۆمەلەیا (كورد ترقی جمعیتی) سالا 1918، (كورد تشكیلات جمعیتی) سالا 1919 و كۆمەلەیێن دن هاتنەدامەزراندن. یەكەمین خواندنگەهێن كوردان ل سالا 1909 و سالا 1919ێ ل ستەنبۆلێ هاتنەڤەكرن، دووەمین رۆژنامەیا كوردی (كورد تعاون ترقی غزتەسی) سالا 1909، خولا دووێ رۆژنامەیا (كوردستان) سالا 1909، كۆڤارا (رۆژی كورد) و (هەتاوی كورد) 1913، رۆژنامەیا (ژین) 1918 – 1920، رۆژنامەیا (كوردستان) خولا سیێ 1920 هاتنەبەلاڤكرن. ل ڤی باژێری یەكەمین پەرتووكێن كوردی هاتنە چاپكرن، ژ وانا (مەم و زین) خانی ئەوا ژ ئالیێ حەمزە بەگێ مۆكسی ل سالا 1919ێ و پەرتووكێن عەبدولرەحیمێ هەكاری و چەندێن دی، ل ڤی باژێری چەندین كەسایەتیێن پێشەنگێن بزاڤا رەوشەنبیری و رۆژنامەڤانی و سیاسییا كورد پێگەهشتن. فەرە ل ڤێرێ وەك تێبینی بێژین یەكەمین رۆژنامەیا كوردی ئەوا ل 22 نیسانا 1898 ژ ئالیێ میر میقداد مەدحەت بەدرخان ڤە ل قاهیرە دەركەتی، رۆژنامە و خوەدیێن وێ د دوورنەبوونە ژ باندۆرا ستەنبۆلێ ل سەر وان.
دێ هێینە بەغدا، یەكەمین كۆڤارا كوردی یا ئیراقێ ب ناڤێ (بانگی كورد) ل 8 شباتا 1914 ل بەغدا دەركەتییە، یەكەمین رۆژنامەیا كوردی ب ناڤێ (تێگەیشتی راستی) د ناڤبەرا 1918 – 1919 ل بەغدا دەركەتییە، و پشتی شەڕێ جیهانیێ ئێكێ هەرچەندە بزاڤا رەوشەنبیری و رۆژنامەڤانی ل باژێرێن باشوورێ كوردستانێ وەك سلێمانیێ، رەواندۆز و هەولێرێ گەشبوو، بەلێ هەتا داوییا سەدسالییا بیستێ بەغدا جهێ خوە وەك مەلبەندەكێ رەوشەنبیری و رۆژنامەڤانییا كوردی ژ دەست نەدا.
ژ بەغدا بچینە شامێ (دیمەشقێ)، بوونا كوردان ل ڤی باژێری دیرۆكەك كەڤنە، ب سەدان سالان بەری دامەزراندنا دەولەتا سووریێ هزاران خێزانێن كورد ل شامێ نیشتەجێبوونه، تاخەكێ مەزنێ شامێ ب (تاخێ كوردان) هاتییەناڤكرن، كەسایەتیێن دیرۆكی یێن كورد وەك میر بەدرخان پاشا و مەلانا خالدێ نەقشەبەندی ل ڤی باژێری هاتینەڤەشارتن و گۆرستانا تاخێ ب ناڤێ شێخ خالدێ نەقشەبەندی ناڤكرینە. كوردێن شامێ رۆلەك گرنگ د وارین ئابووری، سیاسی، كارگێری و رەوشەنبیریێن سووریێدا گێرایەنە. هندی پەیوەندی ب رەوشەنبیری و بزاڤا نەتەوەییا كوردیڤە هەی، 20 – 30 سالان پشتی ستەنبۆلێ و بەغدا بزاڤا رەوشەنبیرییا نەتەوەییا كوردی ل ڤی واری دەسپێكرییە، تایبەت پشتی دامەزراندنا كۆمەلەیا (خۆیبوون) ل سالا 1927ێ. كۆمەلە ل باژێركێ (بحمدون)ێ لبنانێ هاتەپێكئینان بەلێ ژ ئەنجامێ نێزیكترییا سووریێ ژ پارچەیێن كوردستانێ و هژمارا مەزنا كوردان ل سووریێ، مەیدانا دروستا خەباتا كۆمەلەیا ناڤبری جوگرافیا سووریێ بوو، پشتی ڤێ دیرۆكێ سەر ئاستێ سیاسی و رەوشەنبیری چالاكیێن باش د بەرژەوەندییا دۆزا كوردیدا ل شامێ هاتنەئەنجامدان، ژ هەمووان گرنگتر یا هەتا نها ژی كاریگەرییا خوە هەی بەلاڤكرنا پیتێن لاتینی یێن كوردی و كۆڤارا (هاوار HAWAR) بوو ل 15 گولانا 1932. د ڤێ رۆژێدا میر جەلادەت بەدرخان ب هاریكارییا برایێ خوە كامیران بەدرخان و هژمارەكا رەوشەنبیرێن كورد یەكەمین هژمارا كۆڤارا (هاوار HAWAR) ل شامێ بەلاڤكر و هەتا سالا 1943ێ (57) هژمار ژ ڤێ كۆڤارێ هاتنەبەلاڤكرن.
ب بەراورد دگەل د هەردو دەسپێكێن بزاڤا رەوشەنبیری و رۆژنامەڤانییا كوردی ل ستەنبۆلێ و بەغدا، دەسپێكا ڤێ بزاڤێ ل شامێ دەسپێكەك نوو بوو، دەسپێكا شۆرشەكا نوو بۆ د قادا بزاڤا رەوشەنبیری و چاپ و رۆژنامەڤانییا كوردیدا، د ڤێ دەسپێكێدا بۆ یەكەمین جار پیتێن لاتینی یێن كوردی كەتنە د وارێ خواندن و نڤیسین و چاپ و رۆژنامەڤانییا كوردیدا و د دەمەك كورتدا جهێ خوە ل سەرانسەری كوردستانێ كر و نها بووینە پێتێن رەسمیێن خواندن و چاپ و بەلاڤكرنا كوردی ل پرانییا هەرەمەزنا كوردستانێ و رەڤەند و ناڤەندێن رەوشەنبیریێن كوردی ل دەرڤەی وەلاتی و دەڤەرێن مایی ژی رەنگە ئاشنابوونەك و مفا ژێوەرگرتنەك دگەل ڤان پیتان هەیە یێن ب پیتێن لاتینی یێن میر جەلادەت بەدرخانی دهێنەناڤكرن.
بەرهەمێ ڤێ بزاڤا رەوشەنبیری ژی چەندین كۆڤار و رۆژنامە و ب هزاران پەرتووكێن كوردی یە زێدەباری سەدان ساید و مالپەرێن ئەلكترۆنی. ژ 15 گولانا 1932ێڤە ڤێ بزاڤێ ب سەدان نڤیسكارێن مەزن پێگەهاندینە. نە تنێ مێرێن كورد بەلكی ژنا كورد ژی جهێ خوە د ڤێ مەیدانێدا كرییە، هەژییە ئاماژە ب (رەوشەن بەدرخان)ا هەڤژین و هەڤچەپەرا میر جەلادەت بەدرخانی بكەین و ئاماژە ب هۆزانڤان و نڤیسكار و تێكۆشەڕا مەزن (دیا جوان) بكەین یا ل 26 شباتا چوویی خاترا خوە ژ مە خواستی و ل هەشتێ ڤێ مەهێ مە رێورسمێن چلرۆژییا وەغەرا وێ یا داویێ ل دهۆكێ ئەنجامداین و هزرا ڤێ نڤیسینێ ژی بۆ من د بەرهەڤییاندا بۆ وان رێورەسمان یا هاتی.
ئەنجام: ب كورتی و شام و باژێرێن دن ب تاما شەكرێ بوون لێ ژ بۆ یێن ل وان باژێران ژیاین وەلات شیرینتر بوو، لەوما ژی هەیی و نەیێن خوە بۆ وەلاتی دكرنە قوربانی.
