شكاندنا هێمایان

خۆزیك شێڤا كه‌‌سێن بێ به‌‌رهه‌‌م و هزر نه‌‌زۆكه‌، گازنده‌‌ و له‌‌كه‌‌یێن بێ بزاڤ بۆ گوهۆرینێ بێده‌‌را كه‌‌سێن بێ شیان و ده‌‌ستهه‌‌لاته‌، ئه‌‌گه‌‌ر ئه‌‌ڤه‌‌ بۆ تاكه‌‌ كه‌‌سان یا دروست بیت، بۆ جڤاكان ژى دبیت‌، چنكو جڤاك ژ كۆمه‌‌كا تاكه‌‌ كه‌‌سان پێكدهێت، كو ب ملله‌‌تێن پاشڤه‌‌ماى دهێنه‌‌ نیاسین، ئه‌‌م كورد ژى پشكه‌‌كین ژ ڤان ملله‌‌تان كو گه‌‌له‌‌ك دئاخفین و كێم كار و هزر دكه‌‌ین، ل ده‌‌مێ به‌‌رفرهه‌یێ هه‌‌ر تشتى بۆ زانین و شاره‌‌زایا خوه‌ ڤه‌‌دگه‌ڕینین و ئه‌‌گه‌‌ر بۆ به‌‌رته‌‌نگى ڤیابیت بزماره‌‌ك هه‌‌بیت، چانتكێ داكه‌‌فتن و بێده‌‌ستهه‌‌لاتیا خوه‌ پێڤه‌‌ بهه‌‌لاویسین و داره‌‌كا خه‌‌مان هه‌‌بیت ل ژێر ب به‌‌دبه‌‌ختیا خوه‌ بێژین و ڤه‌‌گێرین.
بزمار ژى یا فه‌‌ره‌‌ بۆ هه‌‌ر تاك و ملله‌‌ته‌‌كى وه‌‌ك ره‌‌ڤین ژ به‌‌رپرسیاریێ‌، لێ یا مه‌‌ كوردان جودایه‌‌ ژ یا ملله‌‌تێن دى، ئه‌‌و جیاواز و سه‌‌یرتره‌‌، ئه‌‌و ژى ستۆیێن دیارترین كه‌‌ساتیێن خوه‌ مه‌‌ كرینه‌‌ ئه‌‌و بزمار، و شكه‌‌ستنێن خوه‌ مه‌‌ كرینه‌ ‌تۆكا ‌ نه‌‌فره‌‌تێ و پێڤه‌‌ هه‌‌لاویستینه‌‌، و ل ژێر دارا خه‌‌مان د نفرین لێكرنا وان دا زێده‌‌روویێ دكه‌‌ینه‌‌ تا د گه‌هینینه‌‌ راددێ خه‌‌به‌‌ر و په‌‌یڤێن كرێت و نه‌‌شایسته‌‌.
ئه‌‌ڤ ناوازه‌‌ ره‌‌فتاره‌‌ دهێنه‌‌ دیتن تایبه‌‌ت ل روونشتنێن به‌هیداریان، هینگێ ده‌‌رگهه‌ـ ڤه‌‌دبیت بۆ سه‌‌رێكزێده‌‌كرنا دینى، عه‌‌شیره‌‌تى و حزبى…، هه‌‌كو مه‌‌یڤه‌‌خۆر دبیته‌‌ ئیمام و فه‌‌تواچى، ته‌‌شقه‌‌لچى دبیته‌‌ بانگخواز و دۆنه‌‌مێن بهه‌‌شتێ و تیمێن حۆریان لێكڤه‌‌دكه‌‌ن، گه‌‌نده‌‌لچى دبیته‌‌ قاره‌‌مانه‌‌ك نه‌‌ته‌‌وه‌‌یى… ل ڤێره‌‌ سوحبه‌‌ت ده‌‌ستپێدكه‌‌ت ب تاوانباركرنا جڤاكێ نێڤده‌‌وله‌‌تى وه‌‌كو پیلانگێر دژى مه‌‌، ئه‌‌مێن باوه‌‌ردار، مێرچاك و زانا .. و ژووردا به‌‌ر ب ژێر و لیسته‌‌ یا درێژه‌‌: یه‌‌زدان شێرى شۆره‌‌شا به‌‌درخانى و مه‌‌لا یێ خه‌‌تى و مه‌‌لا یه‌‌حیای میرگه‌هێن ره‌‌واندز و بادینان ژناڤبرن، شێخ مه‌‌حموودى بۆ سلاڤكرنا كابتنێ ئینگلیزى له‌‌وندى د ده‌‌ستێ خوه‌ پێچا.
لێ ئه‌‌ڤه‌‌ (لێ لێ) نه‌‌ و (لۆلۆ) مانه‌‌، هه‌‌لبه‌‌ت (لۆلۆ) ژى، به‌‌حسی وى كوردییه‌‌ یێ بیانى رێزێ لێ دگرن و عه‌‌ره‌‌ب سۆتن و خوه‌ كرنه‌‌ لێبۆك كو مۆهره‌‌كا قۆره‌‌یشى ل كه‌‌ڤه‌‌ره‌‌ ئه‌‌نیا وى بده‌‌ن، تركێن تۆرانى بۆ شكاندن و شێواندنا ناڤ و گه‌‌شه‌‌ مێژوویا وى خوه‌ هاڤێته‌‌ هه‌‌لاكه‌‌تێ، فورس هه‌‌ر چننه‌‌ ل گه‌‌ل ناڤئینانا ناڤێ وى بێنڤێژ دبن و د دوژمنیا شیعاتیێ دا ل گه‌‌ل عومه‌‌رى و موعاوییه‌‌ى ددانن، و یا ئه‌‌ڤ سێ پێكۆجكا سته‌‌م و نه‌‌زانین و پاشڤه‌‌مان دكه‌‌ن، مخابن ئه‌‌م كورد توتیكانه‌ ‌ڤه‌‌دگێرێن و ل به‌‌ر سه‌‌مایێ دكه‌‌ین.
بێی بپرسین: ئه‌‌رێ بۆچى خه‌‌لكێ بیانێ رێزێ لێ دگریت و ب سولتانێ جوامێر (السلگان النبیل) ناڤدكه‌‌ن، د ئه‌‌دبیاتا مرۆڤینیێ دا ل رێزا سه‌‌ركرده‌‌یێن پێشیێ دهێت.
بۆچى هه‌‌ر جاره‌‌كا بابه‌‌تێ نه‌‌بوونا ده‌‌وله‌‌تا كوردى هاته‌‌كرن، ئێكسه‌‌ر سه‌‌لاحه‌‌ددین دهێته‌‌ تاوانباركرن؟
له‌‌ورا دا بپرسین‌: ته‌‌ چه‌‌ند پ‌رتووك ل دۆر سه‌‌لاحه‌‌دینى خواندینه‌‌؟ هه‌‌لبه‌‌ت به‌‌رسڤ (نه‌‌رێ یه‌‌). له‌‌ورا ب دیتنا من ئه‌‌م شێخ مه‌‌حموودێ هێش كفنێ وى نه‌‌ هه‌‌لوه‌‌ریایه‌‌، مه‌ نه‌‌نیاسیه‌‌، ڤێچا چاوا سه‌‌لاحه‌‌ددینى دنیاسین، چاوا سه‌‌ركردێن خوه‌ دنیاسین و حه‌تا نها ئه‌‌م ب دروستى خوه‌ نانیاسین.
ئه‌‌ڤ باوه‌‌ریه‌‌ موكومتر دبیت و ئه‌‌ڤ دیتنه‌‌ رۆنتر دبیت،ده‌‌مێ خوانده‌‌ڤان پرتووكا (الملك الافچل) دخوینیت، د ڤێ ڤه‌‌كۆلینا مێژوویى دا (د. شڤان) ب شێوه‌‌كێ به‌‌رفره‌هـ و ئه‌‌كادیمى د هوندر رۆلێ ڤێ ڤه‌‌كۆلینێ دا رۆلێ سه‌‌لاحه‌‌ددینى درێڤه‌‌برن و سه‌‌ركێشیا سه‌‌ركه‌‌فتیانه‌‌ دژى خاچهه‌‌لگران د ده‌‌مه‌‌كى دا كو جیهانا موسلمان د لاوازى و دوبه‌‌ره‌‌كیێ دا بوون، د ڤان شه‌‌ران دا كورد ژ هه‌‌رێما جزیره‌‌ و مووسل و هه‌‌ولێر و شنگال و هه‌‌كارى … پشكداربوونه‌‌، تاكو شام و میسر و یه‌‌مه‌‌ن و حیجاز كۆنترۆلكرینه‌‌ و به‌‌رسینگێ هێزا چه‌‌ندین ده‌‌وله‌‌تێن ئه‌‌رۆپى گرتینه‌‌، پاشى ڤه‌‌كۆله‌‌ر دهێته‌‌ قۆناغا پشتى سه‌‌لاحه‌‌دیینى و ئه‌‌و هه‌ڤڕكى و ناكۆكى د ناڤبه‌‌را برا و پسمامان دا ل سه‌‌ر میراتێ سه‌‌لاحه‌‌دیینى په‌‌یدابووین و چاوا ئه‌‌و ده‌‌وله‌‌تا به‌‌رفه‌‌رهـ یا سنۆرێن وێ ب شیر و دادوه‌‌رى و رێبه‌‌رى یا سه‌‌لاحه‌‌دینى هاتینه‌‌ ده‌‌ستنیشانكرن، جهگرێن وى ب هه‌‌ڤدژیێن خوه‌ ژ ده‌‌ستدان.
كو تنێ لاپه‌‌ره‌(‌25- 28) ژ ده‌‌ستپێكا پرتووكێ دێ ب كورتى ڤه‌‌گۆهێزم كوردیێ.
(دیاربوونا ئه‌‌یۆبییان ل مه‌‌یدانا سیاسی)
ناڤكرنا ئه‌‌یۆبییان ژناڤكرنا ئه‌‌یۆبێ كورێ شادی هاتییه‌‌، هنده‌‌كا ناڤێ مه‌‌روانی ل دونده‌ها وان زێده‌‌كریه‌‌ و، هژمارتییه‌‌ باپیرێ وان یێ به‌‌رێ شادی و، هه‌‌رئێك ژ (ابن ابی گى، ابن خلكان) ئاماژه‌‌كرییه‌‌ كو وان د هوندر پێداچوونا پرتووكێن تایبه‌‌تێن ئه‌‌وقافێ ب وانڤه‌‌ دووڤچوونا دونده‌ها ئه‌‌ییۆبییان كریه‌‌، لێ د دونده‌هێدا ژبلی ئه‌‌یۆبی چوو نه‌‌دیت.
مالباتا ئه‌‌یۆبی یا نه‌ژاد كورد ژ هۆزا ره‌‌وادی یه‌‌، ئه‌‌وا بابكه‌‌كێ هه‌‌زبانیا پێكدئینیت، و هۆزا ره‌‌وادی ژ ماقوولێن كوردان دهێنه‌‌ هژمارتن، د ده‌‌مه‌‌كی دا (ابن كپیر) ئاماژه‌‌ پێكریه‌‌ كو ئه‌‌و ژهۆزا زه‌‌رزاینه‌‌، پێشییێ ئه‌‌یۆب ئاكنجیێ گوندێ ئه‌‌جداقان یا ب سه‌‌ر باژێرێ دوین ڤه‌‌ بوون.
ئێك ژ نڤێسه‌‌رێن هه‌‌ڤده‌‌م هه‌‌ولدا ئه‌‌ییۆبییان ڤه‌‌گێریت بۆ گوندێ دوین یا نێزیك هاڤینگه‌ها سه‌‌لاحه‌‌دین ل هه‌‌ولێرێ، كو متمانه‌‌كر ل سه‌‌ر پاشمایێن شوونه‌‌وارێن وی گوندی كربوو و دیاركریه‌‌ كو وی هنده‌‌ك گۆر دیتینه‌‌ هه‌‌مان ناڤێن مالباتێن ئه‌‌یۆبیان ل سه‌‌ر هه‌‌نه‌‌، هه‌‌روه‌‌سا پشتبه‌‌ستن ل سه‌‌ر ڤه‌‌گێرانا (ابن كپیر) كریه‌‌، ئه‌‌وا ئاماژه‌‌كریه‌‌ ژییاتیا ئه‌‌یۆبییان بۆ هۆزا زه‌‌رزاری، زێده‌‌باری هنده‌‌ك به‌‌لگه‌‌یێن دی.
وه‌‌كهه‌‌ڤیا ناڤان ناگهه‌ینیت كو گۆرێن ڤه‌‌دیتی ڤه‌‌بڕی یێن ئه‌‌یوبییانن، زێده‌‌باری كو متمانه‌‌كرن ل سه‌‌ر ڤه‌‌گێرانا (ابن كپیر) وه‌‌ك به‌‌لگه‌‌یه‌‌ك ڤه‌‌بر بابه‌‌ته‌‌ك نه‌‌یێ راسته‌‌، چونكو ئه‌‌و ژێده‌‌ره‌‌كێ گیرۆكریه‌‌‌ متمانه‌‌ ل سه‌‌ر ناهێته‌كرن، چنكو ژێده‌‌رێ هه‌‌ڤده‌‌مێ ئه‌‌یۆبییان تاگرییا وێ ناكه‌‌ن و داكۆكیێ دكه‌‌ن كو جهێ ئاكنجییا ئه‌‌یۆبییان دكه‌‌ڤیته‌‌ دوین ئه‌‌وا ل ئازربایجانێ.
دبینین (ابن خلكان) كو ئه‌‌و خه‌‌لكێ هه‌‌ولێرێ و هه‌‌ڤده‌‌مێ ئه‌‌یۆبییان بوو، ده‌‌مێ به‌‌حسێ وارێ ئه‌‌یۆبییان دكه‌‌ت، به‌‌حسێ دوین ناكه‌‌ت هه‌‌ڤپێچێ ده‌‌ڤه‌‌رێن سه‌‌ر ب هه‌‌ولێرێ ڤه‌‌ و (د. محسن محه‌‌مه‌‌د حوسه‌‌ین) دبینیت، كو دبیت دوین یا نێزیكى هه‌‌ولێرێ وارێ ره‌‌وسه‌‌ن یێ ئه‌‌یوبییان بیت، لێ بۆ گه‌هشتنا راستیێ بابه‌‌ت پێدڤى پتر لێكۆلین و هه‌‌لكۆلینێن شوونوارانه‌‌.
دیاربوونا ئه‌‌یۆبییان ل مه‌‌یدانا سیاسى و رۆلێ له‌‌شكریێ مه‌‌زن یێ پێرابووین و، دوباره‌‌ رێخستنا وان بۆ رێزێن مو‌سلمانان و ئاراسته‌‌كرنا وان به‌‌ره‌‌ ب جیهادێ د رێیا خودێ دا و ڤه‌‌گه‌راندنا زه‌‌ڤیێن خاچهه‌‌لگران ژ شامێ ستاندین و بده‌‌ستڤه‌‌ئینانا گه‌‌له‌‌ك سه‌‌ركه‌‌فتنێن مه‌‌زن، ئه‌‌ڤێ هه‌‌میێ ئه‌‌و خێزان كره‌‌ جهێ پووته‌‌پێدانا مێژوونڤیس و ڤه‌‌كۆله‌‌رێن هه‌‌ڤده‌‌م و هنده‌‌كان هه‌‌ولدان نه‌ژادێ ئه‌‌یۆبییان بۆ عه‌‌ره‌‌بان بزڤڕینن، (وه‌‌ك ڤان هه‌‌ول و كریاران رازى ناكه‌‌ن، ژبلى خودان عاقلێن شكۆدارى و نه‌ژادێ شاهانه‌‌ پێكڤه‌ گرێدده‌‌ن) و مه‌‌قریزى ئاماژه‌‌كریه‌‌ ڤێ ره‌‌فتارێ (ئه‌‌ڤه‌‌ ژ گۆتنێن وان فه‌‌قه‌زانانه‌‌ یێن دڤێن خوه‌ نێزیكى ده‌‌ستهه‌‌لاتێ بكه‌‌ن‌).
(ابن واصل) ئاماژه‌‌كریه‌‌ كو نه‌ژادێ ئه‌‌یۆبییان بۆ ئه‌‌مه‌‌ویان ڤه‌‌دگه‌ریت و ئه‌‌ڤه‌‌ گریمانه‌‌ك دوورئێخستیه‌‌ و ئه‌‌گه‌‌رێ چێكرنا وێ ڤه‌‌دگه‌‌ریت بۆ مه‌‌زنبوونا ناڤێ ئه‌‌یۆبییان و ئارمانجا وان بده‌‌ستڤه‌‌ئینانا پۆستێن كارگێرى بوو، ڤه‌‌گه‌راندنا ئه‌‌یوبییان بۆ ئه‌‌مه‌‌ویان، هاتیه‌‌ پشتى (الملك المعز اسماعیل) گۆتى ئه‌‌و ژ دوونده‌ها ئه‌‌مه‌‌وییه‌‌، ده‌‌مێ هه‌‌ولداى ل یه‌‌مه‌‌نێ (593 ـ 1196)، خوه‌ بكه‌‌ته‌‌ خه‌‌لیفه‌‌یێ موسلمانان، و ده‌‌مێ مامێ وى (الملك العادل) ئه‌‌و بهیستى، ئه‌‌و گۆتن مانده‌‌لكر و بۆ نڤیسى و له‌‌كه‌‌ى لێكر و، فه‌‌رمان دایێ بزڤریته‌‌ دوونده‌ها خوه‌ یا دروست، ژ ئه‌‌وا دێ كه‌‌نیا خه‌‌لكى پێ ئینیت، و (ابن الواصل) زێده‌‌كر و گۆت: (الملك العادل)ێ برایێ سه‌‌لاحه‌‌ددینى د به‌‌رسڤدانا وى دا گۆت: (ئیسماعیلى دره‌‌وكر، د بنه‌‌ره‌‌تدا ئه‌‌م ژ مالباتا ئه‌‌مه‌‌وى نینین) تاكو سه‌‌لاحه‌‌دینى ب خوه‌ ره‌‌تدكرن گۆتنێن ل دۆر نه‌ژادێ عه‌‌ره‌‌بى یێ مالباتا ئه‌‌یۆبى و دگۆت (ئه‌‌و گۆتن د بنه‌ره‌‌تدا بێ بنه‌‌مانه‌‌).
ژێده‌‌ر: (الملك الافچل ـ‌ على بن صلاح الدین الایوبی)، د. شڤان ڤاهر عبدالله‌ الدوسكی، چاپا ئێكێ،2012، به‌‌لاڤكه‌‌ر(دار الزمان للگباعه‌‌ و النشر و التوزیع)، دمشق- سوریا

کۆمێنتا تە