شه‌هید د دیتنه‌كا ئاینی و قانوونی دا
ل ڤێ دووماهیێ گه‌له‌ك به‌حس ل سه‌ر په‌یڤا (شه‌هید) دئێته كرن، چ د بكارئینانا وێ دا چ ب ناڤكرنا وان یێن خوه قوربانی وه‌لاتی دكه‌ن. په‌یڤا (شه‌هید) په‌یڤه‌كه ژ كه‌لتۆرێ ئاینێ پیرۆزێ ئیسلامێ جهێ خوه د زمان و كه‌لتوریاسایێن مه دا كریه وه‌كی گه‌له‌ك زمان و كه‌لتۆرێن دی یێن موسلمان یان پڕانی موسلمان. هه‌كه دیتنه‌كا ئاینی بۆ په‌یڤا شه‌هید بنێڕین دێ بینین كو د قورئانا پیرۆز و گۆتنێن پێغه‌مبه‌رێ خۆدێ (محه‌مه‌د) ـ سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن ـ دێ بینین كو ئاماژه ب پیرۆزی و مه‌رج و جۆرێن شه‌هیدان هاتیه كرن. ب كورتی د ئاینێ ئیسلامێ دا شه‌هید بۆ وی كه‌سی دئێته بكارئینان یێ جانی خوه قوربانی پاراستنا مال و سامان و كه‌سوكار و ئاین و خوینا خوه دكه‌ت. ئانكو ب كورتی قوربانیدان پێخه‌مه‌ت به‌ره‌ڤانیكرن ژ ملله‌تێ خوه شه‌هیده. هه‌ر وه‌ك د گۆتنه‌كا پێغه‌مبه‌رێ خۆدێ محه‌مه‌د ـ سلاڤێن خۆدێ ل سه‌ر بن ـ دا هاتی (من قُتل دون ماله فهو شهید، ومن قُتل دون أهله فهو شهید، ومن قُتل دون دینه فهو شهید، ومن قُتل دون دمه فهو شهید) ل سه‌ر شرۆڤه و دیتنا ئاینی بۆ په‌یڤا (شه‌هید) ب مخابنی ڤه گه‌له‌ك جاران گه‌نگه‌شه ل سه‌ر هاتیه كرن، لێ مه هزر د وێ چه‌ندێ دا نه‌كریه ژ به‌ر كو ئه‌و مامۆستا و بسپۆرێن ئاینی نه له‌ورا ئه‌ڤ پرسه ئاراسته‌ی وان دبیت كو ئه‌و ژی ب رۆلێ خوه ل دووڤ تایبه‌تمه‌ندیا خوه یا ئاینی ب دیتنه‌كا ئاینی شرۆڤه و به‌رسڤا ڤێ پرسێ دده‌ن. هه‌ر چه‌نده دبیت هنده‌ك جاران هه‌ر ئێك ل دووڤ تێگه‌هشتن و زانینا خوه شرۆڤه‌یا ڤێ په‌یڤێ بكه‌ت، لێ پێدڤی یه ئه‌م خوه شاش نه‌كه‌ین، په‌یڤا ناڤبری وه‌كی مه به‌ری نوكه ژی ئاماژه پێكری په‌یڤه‌كا ئاینی یه و ب دیتنه‌كا ئاینی ژی تنێ ئه‌و كه‌س پێ دئێنه ب ناڤكرن یێن باوه‌ری ب ئاینێ ئیسلامێ هه‌ین زێده‌باری ئه‌و مه‌رجێن ئاینی دیاركرین. په‌یڤ و زاراڤێن ئاینێ نه‌ك تنێ د ئیسلامێ دا هه‌نه به‌لكو د گشت ئاینان دا هنده‌ك په‌یڤ تایبه‌تن ب ئاینی ڤه و تنێ ب وان كه‌سان دئێته دان یێن باوه‌ری ب وی ئاینی هه‌ین، وه‌ك نموونه نازناڤێن مامۆستایێن ئاینی (مه‌لا، قه‌شه، پیر) و گه‌له‌ك په‌یڤ و زاراڤێن دی. وه‌كی قانوونێن گه‌له‌ك وه‌لاتێن دی قانوونێن هه‌رێما كوردستانێ ژی كارتێكرنا پره‌نسیبێن ئاینی ئیسلامێ ل سه‌ر دیارن ژ به‌ر كو جڤاكێ مه جڤاكه‌كێ پرانی موسلمانه، له‌ورا په‌یڤا شه‌هید ژی كه‌تیه د كه‌لتۆر و قانوونێن مه دا. لێ دیتن و بكارئینان په‌یڤان د قانوونێ دا هه‌تا راده‌یه‌كێ جوداهیا خوه هه‌یه ژ بكارئینان و دیتنه‌كا ئاینی، ژ به‌ر كو دبیت جڤاك ب گشتی نه جڤاكه‌كێ موسلمان بیت پێخه‌مه‌ت ڤێ چه‌ندێ ژی دیتن و شرۆڤه‌كا هه‌تا راده‌یه‌كێ جوداتر بۆ دئێته دانان و دیاركرن، هه‌ر وه‌ك بۆ په‌یڤا (شه‌هید) هاتیه كرن. ل دووڤ قانوونا هژمار (٩) یا سالا ١٩٩٧ێ قانوونا شه‌هید و ئه‌نفالكریان ل هه‌رێما كوردستانێ، په‌یڤا شه‌هید وه‌سا هاتیه شرۆڤه‌كرن (هه‌ر كه‌سه‌ك د خه‌نده‌كا خه‌باتا چه‌كداری یان د تێكۆشینا سیاسی دا بۆ به‌رگریكرنێ ژ بزاڤا رزگاریخوازیا كوردستانێ دژی رژێمێن سه‌ركۆتكه‌رێن ئێك ل دووڤ ئێك یان ژ ئه‌نجامێ تاوانێن كۆمه‌لكۆژی یان كریارێن جه‌نگی یێن دوژمنكارانه ل دژی گه‌لێ كوردستانێ ژیانا خوه ژ ده‌ست دابیت). ل ڤێره یا رۆهن و ئاشكرایه كو په‌یڤا شه‌هید بۆ كێ و كه‌نگی دئێته بكارئینان؟، ئانكو پێدڤی ناكه‌ت چ كه‌س یان ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ ڤی بابه‌تی گه‌له‌ك تێگڤه‌بده‌ن كو گه‌له‌ك جاران نه‌رحه‌تیێ ل ده‌ف گه‌له‌كان په‌یدا بكه‌ن. قانوونێ چ ته‌خێن تایبه‌ت یێن جڤاكی ده‌ستنیشان نه‌كرینه كو تنێ ئه‌و پێ بهێنه بناڤكرن ب (شه‌هید) هه‌ر وه‌سا چ ته‌خێن دی ژی بێ بارنه‌كرینه ژ ڤی زاراڤی. ل دووماهیێ دشێن بێژین ژ به‌ر كو جڤاكێ مه جڤاكه‌كێ فره‌ئاینی و باوه‌ری یه، ئه‌م دشیێن بێژین هه‌ر كه‌سێ خوه قوربانی ڤی وه‌لاتی بكه‌ت ئه‌و شه‌هیده ب دیتنه‌كا قانوونی و جڤاكی، لێ ده‌رباره‌ی دیتنا ئاینی، سه‌ره‌رای روونی و ئاشكرایی یا د گۆتنێن پێغه‌مبه‌رێ (سلاڤێن خۆدێ ل سه‌ر بن) هه‌ر بۆچوون و شرۆڤه‌كرنه‌كا ل گه‌ل ره‌وشا نها نه گونجیت دڤێت ل همبه‌ر وێ ژی ژ بیر نه‌كه‌ین كو ئه‌ڤ چه‌نده تنێ بۆ خودێ مه‌زن دزڤریت كانێ كی شه‌هیده و كی نه، ژ به‌ر باوه‌ری و مه‌ره‌مێن دلێ كه‌س نه‌زانیت. زێده‌باری وێ چه‌ندێ كو پێدڤی یه ژ بیرنه‌كه‌ین كو دیتنا ئاینی تنێ گرێدای موسلمانانه.
