شۆره‌شا 14 تیرمه‌هێ د ناڤبه‌را شاهاتیێ و كۆماریێ دا
لۆرنس نادر
به‌رى چه‌ند رۆژان دا بیره‌وه‌ریا 61 سالیا روودانا شۆره‌شا 14 ته‌موزا 1958 ل عیراقێ بوو، پشتى ڤێ شۆره‌شێ دو جۆره بیروچوون یان دو چینێن جودا په‌یدا بوون، بیروچوونه‌ك ل گه‌ل سیسته‌مێ شاناهه بوو و لێ بیروچوونا دى ل گه‌ل دروستبوونا ڤێ شۆره‌شێ یه و هاتنا كه‌سایه‌تیا عه‌بدولكه‌ریم قاسم ل سه‌ر ده‌ستهه‌لاتى.
ل 21 ته‌باخا 1921 مه‌مله‌كه‌تا عیراقێ ژلایێ بریتانیا دهێته دامه‌زراندن و (فه‌یسه‌ل یێ ئێكى) كورێ (شه‌ریف حسین) ئیك كه‌سایه‌تیێن به‌رنیاس ل مه‌ككا دبیته شاهێ عیراقێ و ئه‌ڤ مه‌مله‌كه‌ته هه‌تا 1958 دمینیت. ده‌مێ 14 ته‌مۆزا 1958 ب كۆده‌تایه‌كا له‌شكرى هێرش دهێته‌كرن ل سه‌ر سیسته‌مێ حوكمرانیێ و (پاشا فه‌یسه‌ل یێ دووێ) ب خێزان ڤه دهێنه كوشتن ژلایێ كۆمه‌كا (ئه‌فسه‌رێن ئازاد) ب سه‌ركرداتیا عه‌بدولكه‌ریم قاسم و عه‌بدولسه‌لام عارف، هۆسا دووماهیه‌ك بۆ ڤى رژێمى دانا و هۆسا كۆمارا ئێكى یا عیراقێ دهێته دامه‌زراندن و عه‌بدولكه‌ریم قاسم دبیته سه‌رۆك وه‌زیرێ عیراقێ. ل گه‌ل دروستبوونا ڤێ چه‌ندێ دو بیروبۆچوونێن جودا دروستبوون و هه‌ردو بۆچوون هه‌ڤدژى ئێكن، هه‌ر ژ وى سه‌رده‌مى و هه‌تا نوكه.
بۆچوونا ئێكێ ئه‌وه كو خه‌لكه‌ك یان چینه‌ك هه‌یه هه‌ر ژ روخاندنا شاهانه ل عیراقێ هه‌تا نوكه ل گه‌ل ڤى سیسته‌مێ نه و ب پیرۆزى سه‌دحكه‌نه ڤێ سه‌رده‌مێ حوكمرانیێ و دبێژن باشترین ده‌م بوو بۆ تاكه‌كه‌سێ عیراقێ د میژوویا نوو و هه‌ڤچه‌رخا عیراقێ دا و تاكه‌كه‌سێ عیراقێ ب ئارامى و سه‌ربه‌ستى و سه‌ربلندى و ئابووره‌كێ ب هێز دژیا و بێ كو بهێته به‌راوردكرن ژ وه‌لاتێن ده‌وروبه‌رى عیراقێ و دبێژن عیراق باشتربوو ژ هه‌موو وه‌لاتێن ڤێ ده‌ڤه‌رێ و وه‌لات سه‌روه‌ریا خوه هه‌بوو، هه‌روه‌سا دبێژن پشتى كه‌فتنا مه‌مله‌كه‌تا عیراقێ عیراق به‌ر ب چه‌ند كۆده‌تایێن له‌شكرى ڤه چوو و خوین هاته رێشتن و ئه‌ڤ وه‌لاته به‌ره ب لاوازیێ و نه‌مانێ ڤه دچیت و سه‌حدكه‌نه هندێ و دبێژن ئه‌وا نها ل عیراقێ دروست دبیت، ئه‌نجامێن وێ چه‌ندێ بوو و چونكى حوكمرانیا عیراقێ دبیته جهێ هه‌ڤركیێ.
بۆچوونا دووێ ئه‌وه ل گه‌ل دروستبوونا ڤێ شۆره‌شێ یه و هاتنا عه‌بدولكه‌ریم قاسم دامه‌زراندنا كۆمارا عیراقێ یا ئێكى بوو. خودانێن ڤێ بۆچوونێ دبێژن هه‌ر چاوا بیت وه‌لات هاته قورتالكرن ل ژێر داگیركرنا بریتانیا و بریتانیا چ تشت دڤیا ل عیراقێ دكر و تایبه‌ت پشتى گرێدانا په‌یمانا بریتانى ـ عیراقى ل سالا1930ز و په‌یمانا بۆرتسمۆس ل سالا 1948ز ب سه‌ركێشیا نوورى سه‌عید. كو پشتى گرێدانا ڤان هه‌ردو په‌یمانان پتر سیاسه‌تا بریتانى ل سه‌ر عیراقێ زال بوو و دووماهیئینانا ڤێ داگیركرنى تشته‌كێ مه‌زن بوو ل ده‌ف پشته‌ڤانێن ڤى شۆره‌شێ و هه‌تا نوكه ب پیرۆزى سه‌حدكه‌نه ئه‌نجامێن ڤى شۆره‌شى و كه‌سایه‌تیا عه‌بدولكه‌ریم قاسم.
لێ هه‌كه نێرینه‌ك بهێته‌كرن ل دۆر هه‌ردو سیسته‌مێن حوكمرانیێ ل عیراقێ، هه‌ردو ئه‌رینى و نه‌رینى هه‌بووینه و چ ژ وانن ته‌مام نه‌بوویه، بۆ نموونه ل سه‌رده‌مێ شاهانه دا راسته عیراق یا ب هێز بوو و سه‌روه‌رى و ئارامى هه‌بوو، لێ هه‌ر د وى ده‌مى دا چینه‌كا هه‌ژار و بێ به‌هر هه‌بوویه و هه‌رده‌م ل مافێن خوه دگه‌ریان و وه‌لات یێ داگیر كرى بوو ژ لایێ بریتانیاڤه. ژ لایه‌كێ دى ڤه وه‌ك شۆره‌ش ب سه‌ركه‌فتیانه هاته ئه‌نجامدان و وه‌لات ب هه‌موو لایه‌ناڤه (ئابوورى، جڤاكى، رامیارى و ..هتد) هاته گوهۆرین و عه‌بدولكه‌ریم قاسم دهێته سه‌ر ده‌ستهه‌لاتێ و ئه‌ڤ كه‌سه چه‌ندین چاكسازى و گوهۆرین كرن، لێ ل ده‌مێ كۆده‌تایا 8 شباتا 1963 ئه‌ڤ كه‌سه دهێته كوشتن ل سه‌ر ده‌ستێ هه‌ڤالێ خوه و هه‌ڤركێ خوه عه‌بدولسلام عارف و ئه‌ڤ كه‌سه دهێته سه‌ر ده‌ستهه‌لاتێ ل ڤێره هه‌ڤكیشه دهێته گوهۆرین و ل ڤیره ئه‌نجامێن شۆره‌شێ و شۆره‌ش بدووماهى دهێن! لاپه‌ره‌كێ دى بۆ مێژوویا عیراقێ ڤه‌دبیت و وه‌لات به‌ر ب هژماره‌یه‌كا كۆده‌تا هه‌ڤركى ڤه دچیت.
هه‌ڤركیێن توند ل سه‌ر ده‌ستهه‌لاتى په‌یدابوون و هنده‌ك تشتێن نوو ل عیراقێ په‌یدابوون وه‌ك هاتنا پارتا به‌عس یا عه‌ره‌بى و پارته‌كا شۆفێنى بوو، ل دۆر چه‌ند سالان هه‌تا ل سالا 2003ز رژێما به‌عس و سیسته‌مێ دكتاتۆرى بداووى دهێن ده‌مێ ویلایه‌تێن ئێكگرتى یێن ئه‌مریكا عیراق ژ ڤى سیسته‌مى قورتالكرى و ئه‌مریكا دڤیا سیسته‌مه‌كى دیمۆكراسى یێ هه‌ڤچه‌رخ ل عیراقێ بچه‌سپینن و لێ ئه‌ڤ چه‌نده هه‌موو به‌روڤاژى هات و د ئه‌نجام دا عیراق بوو وه‌لاته‌كێ تائیفى مه‌زهبى و به‌ر ب هه‌رفتنێ ڤه دچیت و دبیته ئێك ژ لاوازترین وه‌لات د جیهانێ دا و د میژوویا عیراقێ دا، دوورى (قانوون، ئارامى، ئابوورى، بێ سه‌روه‌رى و لاواز و ..هتد). و لاپه‌ره‌كێ ره‌ش ژ میژوویا كه‌ڤن و نوو یا عیراقێ هاته دروستكرن. ئه‌ڤ چه‌نده دبیته ئه‌نجامێ شۆره‌شا 14 تمۆزا 1958 ل دووڤ هزرا حه‌زین سیسته‌مێ شاهانه ل عیراقێ.
