عارف حیتۆ و نازاندنا سەروایێ د «بلوورا شكەستی» دا
عەدنان ئەحمەد مزووری
جودابوونا بۆچوونا، ل سەر گرنگیا سەروایێ د هەلبەستێ دا نە پرسەكا نوی یە، بەلكو ئەڤە چەندین سالە تیمەكێ دڤێت – ب هەمی هێزا خۆ – پەیكەرێ سەروایێ ب هەڕفینیت، بەرانبەر پاراستنا «پیرۆزیا» وی پەیكەری ل دەف تیمەكا دی!
پشتی ڤێ كورتە پێشەكیێ، دا ب چینە دناڤ بابەتی دا، و ل هەلبەستێن «بلوورا شكەستی» ب نێڕین، دێ بینین كو دكتۆر «عارف حیتۆ»ی گەلەك پویتە ب سەروایێ كریە بەلكو یا «نازاندی»، دا ڕوخساری پالدەت، مل ب ملێ ناڤەڕۆكێ ڤە، پێخەمەت شعرەكا پڕ میۆزیك، وەك من دیتی.
ژ هەلبەستا «دلێ من بۆ وێ كچا دەفژەن خوە دقوتا»،
د خوینین:
چ تشت د مەژیێ مندا نینە، ب روویێ دەفێڤە بەگەمكەم
چ تشت د دەستێ مندا نینە..
دا دۆرا تە، د كۆچبەریێدا رەقەمكەم
ل ڤێ سەقەمێ.. دەفێ لێ نەدە
كاروانەكێ ب رێڤە مای، بێ سەنەدە..
بێ گۆمان، سەروا پشكەكا سەرەكی یە ژ ڕتما شعری، و ئەو ژ میۆزیكا دەرڤەیی یە، و گرنگیەكا مەزن یا هەی د وێ شعرێ دا یا ب میۆزیكا خۆ د هێتە نیاسین، لەوڕا هەلبەستڤانان – ب درێژیا دیرۆكا ئەدەبی – گرنگی یا دایێ، و نهۆ ژی شاعرێن دلسۆزێن سەروایێ هەنە، بەلكۆ دكتۆر ئێك ژ وانە، و گرۆڤ هەلبەستێن وی نە د ڤێ كتێبێ دا.
ل جهەكی دبێژیت:
گولەك ژ سترانا من چنی
كراسێ ل بەر من دڕاند و پشتا من ب برینان هنجنی
خوە تێڕا ددیت، یێن كەفتینە قاتێ بنی.
سەروا هەڤپشكا كێشێ یە د شعرێ دا، و ژ بەرێ گۆتن كو ئاخفتن ب شعر ناڤنابیت تا كێش و سەروا نەبن، و وەسا سەروا تۆنەكا میۆزیكی یا جوان د دەتە هەلبەستێ، دیسا ڕامانێ ڕێكدكەت و دەستنیشان دكەت، و مالكێ ب قەوارەیێ هەلبەستێ ڤە د گرێدەت، گڕێدانەكا ب هێز، ل دویڤ بۆچوونێن گەلەكان.
ژ هەلبەستا «سەردەمێ فێرسێن قەڕمتی» دخوینین:
ژ دێمێ پرسیاركەر دوەریان، بەلگە چلی
ئەو دێ بەرەف شەڕیڤە چیت، بێی دودلی
هاوكێشە د هەڤدا حەلیان و زەڤی یێن گەنمی،
لەرزۆكێن بەر حنگا كولی
هەر ژ وێ هەلبەستێ:
فێرسێن قەڕمتی..
ئەوێن هەپارەیی و ب دودلییا سۆرڤە وەرمتی.
ل هەمان دەمدا دكتۆری ل سەر جۆڕاوجۆڕكرنێ كاركریە دا هەلبەستا خۆ ژ بێزاریا دوبارەكرنا سەروا ئێكگرتی قورتال ب كەت.
هەر وەكی ل «هژیرا دێم!» گۆتی:
سیهوانەیا هەستێن كەلی و حەزێن دادای
گەرەوا ئەزمانێن بڕی و دەستێن بادای..
پەیڤ ئێك ئێكە خوە ددەن بەرئێك
هەڤۆكێن ئاڤز ژێ دنژیێن، دكەڤنە سەرئێك
ل پەرسگەهێ، دبنە تێن و رۆنیا چرای
د «بلوورا شكەستی» دا، دكتۆری نە تنێ سەروا بەلكو سەرواكرنا ناڤخۆیی ژی ب كارئینایە، ئەوا دهێتە نیاسین ل دویڤ پێگەهێ وێ، د ناڤ ڕێزكەكێ دا ژ شعرێ یان گەلەك ڕێزكاندا، بۆ نموونە:
ما كی دا ڕێكێ بادەت وخەونا ل با دەت؟
د ڤێ مالكێ دا، دكتۆر رەگەزدۆزیێ (جناس)ی ژی ب جوانی بكاردئینیت ب پێكئینانا دو پەیڤێن وەكهەڤ ب گۆتنێ، و جودا ب ڕامان.
دێ هێژتا خوینین:
دودل ژ تەلارێ دابەزی و ل بەر مۆلەكێ پێ وێ گەزی
شویرها قەلاتێ لەرزی و خەم پێ رزی
هندی من ل بیر.. ئەز ئەوم یێ من ژ بۆ تە
گوشتێ لەشێ خوە ڤەڕۆتی و نەچوویم جۆتی!
و سەرواكرنا ناڤخۆیی، مەرەمێن خۆ یێن جوداجودا هەنە، یا هەرە دیار كو نڤیسین پتر یا ب ڕتم بیت زێدەباری ب كارئینانا وێ بۆ ئاڤاكرنا ڕتمەكا تایبەت ب ئامادەكرنا هەستەكی وەك هەست ب تڕسێ بۆ نموونە، دیسا ئەڤ سەرواكرنە هەلبەستێ ئازاد دكەت، ژ هەر پێگیریەكێ ب سەروایا دەرڤەیی ژ چ جۆر بیت.
دا ڤێڕا ب چین:
ژ بۆ برینێن وەتەنی ل سەر بەدەنی
ب مەرتالێ، خوە بپارێزیت ژ ئۆبالێ؟
ئەز یێ ل ڤێرێ و چ بێریڤان نەچوون بێرێ
ب ڤی شێوەی، «عارف حیتۆ»ی یێ ڤیای مفای ژ سەروایان وەربگریت كو د ناڤ هەلبەستێن خۆ دا بكاربینیت، هەر وەك هەلبەستڤانا ب ناڤودەنگ «نازك الملائكە» دبینیت كو «هەلبەست ڕەهەندێن جوان ب خۆ ڤە دگریت دەمێ شاعر سەروایەكێ ددانیتە دویماهیا هەر ڕستەكێ، و ئەو پشكەكا شەنگەستی یە ژ میۆزیكا شعرێ نا بیت دەست ژێ بەردەین**.
ئەز ب خۆ دبینم – دبیت یێ شاش بم – كو هەر شاعرەك، ئامرازێن خۆ یێن شعری ب كاردئینیت، ل دەمێ پێدڤیا وی پێ هەی، جنكی د پڕۆسێسا داهێنانی دا، تشتەكێ جێگیر و نەلڤ نینە.
*- بلوورا شكەستی، شعر، عارف حیتۆ، ٢٠٢٤.
**- سایكلوجیە الشعر ومقالات أخری، نازك الملائكە، بغداد،1993 .
