عه‌بادی و چاكسازیێن ب زۆڕێ
عێراق وه‌كو ده‌وله‌ته‌كا ب زۆرێ و بێی خوه‌سته‌كا ته‌ڤ پێكهاتیێن وێ پشتی شه‌رێ ئیكێ جیهانێ ژ لایێ زلهێزێن وی سه‌رده‌می ڤه كو براوه‌یێن شه‌ری بوون، هاتیه دامه‌زراندن و ب وێ چه‌ندێ ژی رانه‌وه‌ستان، رابوون مه‌لكه‌ك ژی حیجازێ( سعودیا نوكه) بۆ ڤی وه‌لاتێ ژ نشكه‌كێ ڤه هاتیه سه‌ر نه‌خشێ جیهانێ، ئینان و كرنه مه‌لك د گه‌ل چه‌ند عه‌سكه‌رێن شڕێن به‌رمایكێن زه‌لامێ نه‌خوه‌شێ ئوسمانی كرنه وه‌زیر و گزیر، كو پێكڤه ژ پێكهاته‌یێن ڤی وه‌لاتێ نوو دنامۆ بن. ئانكو ده‌وله‌تا عێراقێ ل سه‌ر شه‌نگسته‌كێ شاش و هه‌ژهه‌ژووك و پێكهاته‌یێن ژ هه‌ڤ جودا د و د ناڤبه‌را ڤان پێكهاته‌یان دا خالێن هه‌ڤپشك، شاش نینه ئه‌گه‌ر بێژین هه‌ما هه‌ر نینن ب تایبه‌ت نابه‌ینا هه‌رسێ پێكهاته‌یێن سه‌ره‌كی(شیعه، سوننه و كورد). ده‌وله‌تا نوو یا ل شوونا كه‌لاوه‌یێن ئوسمانی هاتیه دامه‌زراندن چ پووته و بها نه‌دا تایبه‌تمه‌ندیا پێكهاته‌یا شیعه و كورد و گه‌ز و مه‌قه‌س و هه‌ر تشت دا سوننا و كرنه گزیر ل عێراقێ و ڤان نه‌جامێران ژی هه‌ر چ كریه‌كا دژی مرۆڤاتیێ هه‌بت بۆ موكۆم كرنا پێگه‌هێ خوه ل بن گه‌له‌ك دروشمێن بریقه‌دار د هه‌ر قۆناغه‌كێ دا بكار ئینان و ب تایبه‌ت ل سه‌ر گه‌لێ كورد و لیستا تاوانێن سوننا ل دادگه‌ها عێراقێ بۆ نه‌هێلانا تاوانا هه‌موو دتۆمار كرینه؛ بۆ نموونه( جینوسایدا كوردان و سیاسه‌تا ب عه‌ره‌بكرنا كوردستانێ و كۆمكوژیا كوژیا شیعه‌یان ل 1991 ێ كو ب سه‌رهلدانا شه‌عبانێ تێته نیاسین و ژبلی داپلۆسینێن و پاكتاوێن ئتنی و ره‌گه‌زی). دوور نینه ژ راستیێ ئه‌گه‌ر بێژین د بنه كۆك دا هه‌سته‌ك ل ده‌ف پێكهاته‌یێن وێ نینه ب ناڤێ هه‌ستا نیشتمانییا عێراقی ئه‌ڤه خالا هه‌ره گرنگا هه‌ڤگرتنا نیشتمانی یه و دبیته خالا هه‌موو پێكهاته ل سه‌ر كۆم دبن و ئاشته‌وایا جڤاكی به‌رهه‌م دهێت. هه‌موو حوكمه‌تێن ئێك ل په‌ی ئێكێن عێراقێ هه‌تا دگه‌هته رۆژا ئه‌ڤرۆ ژ ئێك پێكهاته پێكهاتیه و حوكمه‌تا هه‌موو عێراقیان نه‌بوویه. راسته پشتی رۆخاندنا رژێما به‌عس(9. 04. 2003) ره‌نگه‌كێ جودا یێ ده‌ستهه‌لاتێ عێراقێ ب خوه‌ڤه دیت كو ل سه‌ر بنگه‌هێ سازانێ هاتیه رۆژه‌ڤێ لێ سه‌ركردێن باسكێ شیعه چ پووته نه‌دایه ڤی چه‌مكێ ده‌ستهه‌لاتێ و به‌رده‌وام به‌رپێك و گرفت بۆ سوننا و كوردان دروست دكه‌ن و وه‌كو خێره‌كێ ب ڤان هه‌ردوو پێكهاته‌یان بكه‌ن، سه‌ره‌ده‌ریێ دكه‌ن باشترین نموونه بۆ ڤێ دیدا مه سه‌ره‌ده‌ریكرنا حوكمه‌تا مالكی دگه‌ل خوه‌پیشانده‌رێن سوننه ل پرێزگه‌هێن ئه‌نبار، مووسل، سه‌لاحه‌دین، دیالا و به‌غداو هه‌روه‌سا برینا پشكا هه‌رێما كوردستانێ ژ بۆدجێ و ده‌ڤه‌رێن ناكۆكی ل سه‌ر و ره‌نگێ سه‌ره‌ده‌ریكرنا دگه‌ل خوه‌نیشانده‌رێن ره‌وتێ سه‌در ناڤچا كه‌سه‌ك ژ قیریێن وان قون تووتیك ب عه‌بادی و ته‌ڤ لایه‌نێن شیعه نه‌كه‌فت و خوه‌نیشادان ب مافه‌كێ بنگه‌هینێ وان زانی لێ بۆ خوه‌نیشاندانێن سوننا ب تێكده‌ر و پشته‌ڤانێن تیرۆرێ ناڤكرن. برینا بۆدجا هه‌رێمێ و نه چاره‌سه‌ركرنا كێشێن د ناڤبه‌را هه‌ولێر و به‌غدا و ره‌نگێ سه‌ره‌ده‌ریكرنا حوكمه‌تا مالكی و پاشی یا عه‌بادی دگه‌ل خوه‌نیشاندانێن سوننا ب وی ره‌نگێ هاتیه كرن و پاشی ره‌نگێ سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل نه‌قۆله‌تیێن ره‌وتێ سه‌در كو عه‌بادی نه‌چار بكه‌ت حوكمه‌ته‌كا ل دووڤ دلێ شیعا و ب تایبه‌ت دووڤ دلێ سه‌درێ نیڤ شێت پێك بهینت و بیێ كو پسیاره‌كێ ژ سوننا و كوردان بكه‌ت، ب ناڤێ چاكسازیێ. ئه‌ڤ چاكسازیێن عه‌بادی راگه‌هاندین نه ژبۆ چاكسازیێنه به‌لكو ژ ترسا نه‌قۆله‌تیێن ره‌وتێ سه‌دری نه و دا ناڤمالیا شیعان به‌رامبه‌ری سوننا و كوردان ئێكگرتی بهێلت و سه‌پاندنا ئه‌جندا پێكهاتێ شیعه‌یه ل سه‌ر پێكهاته‌یێن دن و راكرنا دارێ زۆرینه‌یێ یه به‌رامبه‌ری هه‌ردوو پێكهاته‌یان ل ده‌مێ خوه نه‌رازی بكه‌ن؛ ژبه‌ر هندێ هوسا ب بێ مننه‌ت كاندیدێن خوه دیاركرن بێی كو هزره‌كێ بۆ سوننا وكوردان بكه‌ت. لێ پرسیار ئه‌ڤه‌یه: ئه‌رێ سوننه و كورد دێ ب ڤی كراسێ عه‌بادی بۆ حوكمه‌تێ كه‌ركری دێ قایل بن؟ یانژی ئه‌ڤه دووماهیك گوللا دلۆڤانیێ یه ب ته‌ختكا ئه‌نیا ڤێ عێراقا ب زۆرێ هاتیه دامه‌زراندن دهێته په‌قاندن؟ ل رۆژێن پێشییا مه دێ دیار بت، ژ خوه ژمێژه‌یه كوران خوه بۆ ڤێ رۆژێ به‌رهه‌ڤ كریه و یێ كۆلاڤێ خوه بۆ بلند دكه‌ن و خوه‌زیا وێ رۆژێ.
