عێراق و تورکیا هەڤڕکیەکا بەردەوام
محەمەد چەلکی
عێراق و تورکیا ب درێژیا دیرۆکا ڤان سەد ساڵێن داویێ چ جارا دانێ وان د قازانەکێ دا نەکەلیە و د ناکۆکیێن بەردەوام دانە ب تایبەت پشتی ڤەدیتنا پەترۆلێ و گەشبوونا بزاڤا نیشتیمانیا کوردی. چەند بزاڤا نیشتیمانیا کوردی ل عێراقێ پێشەڤە دچوو و هندەک مافێن نیشتیمانی و نەتەوایەتی بدەستڤە دئینان، کێچ بەردبوونە بنن هنگلێن دەولەتا تورکی و هێجەت ل پەی هێجەتێ ل دژی عێراقێ وەک دەولەت دروست دکرن بهێجەتا دروستکرنا مەترسیێ ل سەر ئاساییشا نەتەوی و داخازا ڤەگەراندنا ویلایەتا موسل کو هەموو کوردستانا باشوور ڤەدگریت بۆ سەر ئاخا تورکیا، هەتا گەهەشتیە وی ڕادەی ڤەگەراندنا ویلایەتا موسل د میساقێ مللیێ تورکیا دا جهەک تایبەت دایە ڤێ پرسێ و د هەمان دەم دا ژی ئەڤ پرسە وەک چوکۆچەکی بەردەوام تورکیا ل بەرامبەر دەولەتا عێراقێ بلند دکەت.
وەک بەڵگەنامەیێن نهێنیێن دەولەتا عێراقێ ل سەردەمێ حوکمەتا بەعس دیاربووین ئێک ژ سەدەمێن سەرنەگرتنا رێککەفتنا ١١ ئادارا ١٩٧٠ێ د گەل سەرکرداتیا شۆرەشا ئەیلوولا مەزن، رازینەبوونا تورکیا ل سەر وێ رێککەفتنێ و هەلبەت هەردیسا پرسا ویلایەتا موسلێ و ئاڤێ بوویە. ل ڤێرە دیار دبیت کانێ تورکیا ب چ چاڤ بەرێخوە ددەتە پەیوەندیان دگەل حوکمەتا عێراقێ، ئانکو چەند حوکمەتا عێراقێ نێزیکبوونەکێ دگەل چارەسەرکرنا پرسا کوردی دبیت، حوکمەتا تورکیا دووبارە دەست ب خەبتاندنا کێشا ویلایەتا موسل و کێمکرنا پشکا عێراقێ د ئاڤا دیجلەی دا دکەت.
عێراقا پشتی سەددامی(٢٠٠٣) کو تێدا پێگەهێ کوردان هاتە گوهۆڕین و حوکمەتا هەرێما کوردستانێ وەک دەولەتەک دیفاکتۆ ل سەر ئاستێ عێراقێ و دەڤەرێ سەردەری دگەل هاتەکرن. ئەڤێ گوهۆرینا واتەدار د پێشکەفتنا دۆزا کوردی دا ل سەر ئاستێ دەڤەرێ تورکیا نەچارکر ب هەستییارانە سەرەدەریێ دگەل حوکمەتا هەرێما کوردستانێ بکەت، لێ د هەمان دەم دا ژی بزاڤێن ژناڤبرنا پێگەهێ هەرێمێ کر و هەتا ئەڤرۆ ژی بەردەوامە. ڤەخاندنا سەرۆکوەزیرێ عێراقێ یێ دەمکی مستەفا کازمی بۆ تورکیا(17-12-2020) د ڤی دەمی دا هەر دچیتە سەر وان بزاڤێن حوکمەتا تورکی بۆ خەندقاندنا ئەزموونا حوکمەتا هەرێما کوردستانێ. ڤەخاندنا کازمی بۆ تورکیا ل سەردەمەکیە کو شاندێ حوکمەتا هەرێما کوردستانێ بۆ چارەسەرکرنا تەڤ کێشێن هەلاویستی ل بەغدایە، د هەمان دەمدا ژی حوکمەتا عێراقێ د بارۆڤەکا کێشێن کوژەک دایە ژ بلی کریزا ئابووری کو گەهەشتیە وی ڕادەی ئێدی بێی قەرزکرنێ حوکمەتێ شیانێن دابینکرنا مۆچێ فەرمانبەر و پێشکێشکرنا خزمەتگوزاریان نینە ژبلی بەرفرهەبوونا هەژموونا ئیرانێ ومەترسیا هەلوەشیانا عێراقێ وەک دەولەت کو ب ڕاستی ل سەر هەڕفتێ هەلوەشیانێیە. عێراق وەک دەولەت د لاوازترین سەردەمێ خوە دا دبوورت، دیارە دکریزنادا دەلیڤە ل بەر هندەک رویدان و دەرهاویشتان ڤەدبن کو ئێدی کونترۆل کرنا روودانان ژ بەر دەست دەردکەڤیت، ئها عێراق د ڤێ قۆناغێ دایە و دەلیڤێ دەربازبوونا حوکمەتا هەرێما کوردستانێ د سەر هەموو کێشێن هەین دا ژ قۆناغا دیفاکتۆیێ بۆ بسەربەخۆیێ رێک دەشت دبیت.
هەلبەت تورکیا ڤێ ئێکێ باش دزانیت لەوا هێشتا جەلەبێ روودانا ژ بەر دەستێ وان دەرنەکەفتی هەروەکو پشتی کۆچا ملیۆنی(١٩٩١) و دەرکەفتنا بریارا ٦٨٨ د بەرژەوەندا کوردان دا ژ دەستێ تورکیا دەرکەفتی و نەشیای رێگریێ ل دەرچوونا وێ بریارا ناڤنەتەوی بگریت و ئەڤرۆ ب نەچاری سەرەدەریێ دگەل حوکمەتا هەرێما کوردستانێ بکەت. ل بەر رۆناهییا ڤەخاندنا سەرۆکوەزیرێ عێراقێ بۆ تورکیا و دەرهاویشتێن ژ وێ سەرەدانێ پەیدا دبن کو یەکەمین ئەوە حوکمەتا عێراقێ چ رێککەفتنان د گەل شاندێ هەرێمێ مۆهر ناکەت و چەند شاندێ هەرێمێ نەرمیێ نیشان بدەت حوکمەتا عێراقێ دێ کێرفێ خوەستەکێن خوە بلندتر لێکەتن هەتا وی ئاستی کو ب فەرمی حوکمەتا هەرێما کوردستانێ دەستان ژ بادەکێن سەروەریێ بەردەت و مینا پارێزگەهێن عێراقی سەردەری دگەل بهێتەکرن. د سەر هەموو کێشێن حوکمەتا هەرێما کوردستانێ هەین، ئەرێ هێزێن سیاسی و جڤاکی و نەتەویێن کوردستانێ دێ دئامادە بن بۆ وێ داگێرانێ و خەباتا سەدساڵیا کوردان ژ پێخەمەتی مۆچە و هندەک پۆستان، بهەروە پێشکێشی داگیرکەرێن کوردستانێ بکەن؟
١٩-١٢-٢٠٢٠
