عەبدولرەحیم رەحمیێ هەكاری ب پێنڤیسێ سێ نڤیسەران
ئیسماعیل بادی
د سالێن هەشتییاندا ژ چەرخێ بۆری، ل سەر بەرپەڕێن رۆژنامە و كۆڤارێن كوردی، چ ب زمانێ كوردی یان ب زمانێ عەرەبی، مە بەرهەمێ ڕەوشەنبیرێ كورد (عەبدولرەحیم روحمیێ هەكاری) خواندینە، ئەوێن ب پێنڤیسێ (مەحموود زامدار)، (د. بەدرخان سندی)، (عەبد‌لرەحمان مزوری) و (عەبدلكەریم فندی) ل دۆر ژیان و بەرهەمێ وی هاتییە نڤیسین. هەروەسا پشتی سالا 1991ێ، (د. فەرهاد پیربال)، (تەحسین ئیبراهیم دۆسكی) و (ئیسماعیل بادی) ل دۆر ژیان و بەرهەمێن وی نڤیسین و دەرگەهـ پتر ل بەر ڕەوشەنبیرییا كوردی هاتنە ڤەكرن و رۆژنامە و كۆڤارێن كەڤن هاتنە دیتن و سەروژنو‌ی چاپ دكرنەڤە، ئێك ژ ئەوان كۆڤاران یا (ژین) بوو ئەوا ل سالا 1918- 1919 ل ستەمبۆلێ دەركەفتی، كو پڕانییا بەرهەمێ ناڤبری (ع. ر. هەكاری) تێدا بەلاڤبوویە.
ئێكەمین پەرتووك ل دۆر ژیان و بەرهەمێ (ع. ر. هەكاری)، ل سالا 1999ێ ژ لایێ نڤیسەرێ هێژا (شەوكەت تاهر سندی) ب ناڤێ (هۆزانڤان و نڤیسەڤانێ كورد عبدالرحیم رەحمی هەكاری) هاتە چاپكرن، كو پەرتووكەكا (96) لاپەڕ بووینە، تێدا ژیان و بەرهەمێ وی ژ شعر و پەخشان و پیەسا مەمێ ئالان (شانۆگەری) هاتینە نڤیسین. ئەڤ بەرهەمە وەكو پێنگاڤا ئێكێ و بۆ وی دەمی یا باش بوویە، هەر چەندە پشتی بەلاڤبوویی د كۆڤارا (ڤەژین) دا مە گۆتارەكا رەخنەیی ل دۆر وێ بەلاڤكربوو.
پەرتووكا دویێ، وەكو ئێك ژ كارێن پێشچاڤ یێن (دكتۆر فەرهاد پیربال)ی، پەرتووكا وی ل دۆر ڤی كەسایەتیێ ناڤدار ب ناڤێ (عەبدولرەحیم رەحمی هەكاری- تازەكردنەوەی شیعری كوردی و داهێنانی شانۆنامە لە ئەدەبیاتی كوردی دا)، ل سالا 2002ێ د ناڤ (188) بەرپەڕاندا هاتە چاپكرن. ئەڤ پەرتووكە ڤەكولینەكا زۆر یا گرنگ بوو ل دۆر ژیان و بەرهەمێ (هەكاری) كو زانستییانە هاتییە ڤەكولین و لدویڤچوون بۆ كرییە، هەروەسا گرنگی دایە وێ چەندێ كو (هەكاری) ئێكەمین كەسە شانۆنامە د ئەدەبێ كوردی دا نڤیسی و بەلاڤكری، ئەڤە ژی خالەكا گەشە بۆ ئەدەبیاتا ب زارێ كرمانجی هاتییە نڤیسین.
بەرهەمێ سێیێ، یێ خانمەكا كوردە، (بەهیجا مستەفا سلێمان) كو مژارا وێ ل دۆر ڤی ڕەوشەنبیرێ كورد، د كۆكا خۆ دا نامەیا ماستەرێ یە ل دۆر ژیان و بەرهەمێ (هەكاری)، د (230) بەرپەڕاندا هاتییە چاپكرن. ئەڤ بەرهەمە ب ناڤێ (ڕەنگڤەدانا بنەمایێن فەلسەفەیا ڕەوشەنگەریێ د بەرهەمێ ئەدەبی یێ عەبدولرەحیم رەحمیێ هەكاری دا)، ژ سێ پشكان پێك دهێت، پشكا ئێكێ: ب درێژی بەحسێ زاراڤ و پێناسە و بنەمایێن ڕەوشەنگەریێ كرییە، وەك: ئایین و وەكهەڤی، ئایین و بهایێن ڕەوشتی و جڤاكی و نەتەوایەتی، هزرا مرۆڤایەتی، پەروەردە و فێركرن و زانستخوازی. پشكا دویێ: ڕەهەندێن ڕەوشەنبیری یێن ع. ر. هەكاری، ژیان و بەرهەم، ژیانا عەبدولرەحیم رەحمیێ هەكاری، بەرهەمێن وی. هەروەسا ژێدەرێن ڕەوشەنبیریا وی (كەلتۆرێ كوردی، ئایین، كۆمەل و رێكخراوێن سیاسی و ڕەوشەنبیری یێن كوردی، تێدا هەمی بزاڤ و كۆمەلەیێن كوردی ل وی سەردەمی داینە نیاسین، پاشی ل دۆر بزاڤا ڕۆژنامەڤانیا كوردی نڤیسییە و ئەو ڕۆژنامە و كۆڤارێن وی دەمی هەمی هژمارتینە و شرۆڤە كرینە. پاشی ل دۆر بزاڤ و ڕێبازێن ئەدەبیاتا توركی ئاخفتییە، هەروەسا د پشكا سێیێ دا: بنەجهبوونا بنەمایێن فەلسەفەیا ڕەوشەنگەریێ د بەرهەمێ هەكاری دا، ب درێژی ب نموونەڤە شرۆڤە كرینە، تایبەت ئەوێن د پشكا ئیكێ دا بەحس لێ هاتینە كرن، وەك: ئایین و وەكهەڤی، ئایین و بهایێن ڕەوشتی و جڤاكی و نەتەوایەتی، هزرا مرۆڤایەتی، پەروەردە و فێركرن و زانستخوازی.
ژبەركو مژارا ڤێ پەرتووكێ، بۆ ب دەستڤەئینانا باوەرناما ماستەرێ بوویە، لەوان گەلەك ب درێژی و تێروتەسەلی هەمی بابەت هاتینە شرۆڤەكرن و بۆ هەر پشكەكێ كۆمەكا ژێدەران ب زمانێ كوردی و عەرەبی و هندەك ژی ب زمان و رێنڤیسێن دیتر بكار ئیناینە.
هەروەسا جوداهییا ڤێ پەرتووكێ ژ پەرتووكێن دیتر، د وێ چەندێ دایە، كو گرنگی دایە شرۆڤەكرن و بەرچاڤكرنا هێز و شیانێن نڤیسەری د بیاڤێ ڤەكولینێ دا یا ڤەكولەرێ گرتییە بەر، ژ بابەتێن گرنگ یێن پشكا سێیێ ب خۆڤە گرتین، دیسان تشتێ گرنگ ڤەكولەرێ ئەنجامدایی، دارێژتنا ناڤێ هەمی بەرهەمێ (هەكاری) یێ بەلاڤكرییە د كۆڤارا (ژین) دا وەكو بیبلیۆگرافیا ل دووماهیێ بابەتان بەلاڤكرییە.
ل دووماهییا پەرتووكێ، وەكو بەڵگەنامە، چەند بابەتێن (هەكاری) یێن بەلاڤكری د كۆڤارا (ژین) دا پێشچاڤ كرینە زێدەباری هندەك دەستخەتێن وی و پاشی چەند وێنەیەكێن وی بەلاڤكرینە.
هەژی گۆتنێ یە، رەحمیێ هەكاری د ژیانا خۆ دا، شیا بوو دو بەرهەمێن خۆ بدەتە چاپكرن، ئەو ژی:
– عەقیدا كوردا، ستەمبول، 1918.
– گازیا وەلات، ستەمبول، 1919.
فەرە ژبیر نەكەین كو خانم (عەدلا جەمیل ئەحمەد) ژی ل سالا 2003ێ نامەیا خۆ یا ماستەرێ هەر ل دۆر ڤی كەسایەتیێ گرنگ ل ژێر ناڤێ (ڕۆلێ عەبدولرەحیم رەحمی هەكاری د نویكرنا هۆزانا كوردیدا) نڤیسی بوو.
