فرۆكەیێن حوكمەتا ئیراقێ پتر ژ پێنجی جاران دەڤەرا بەرلێفێ بومبەبارانكـر
رەمەزان دەشتمری/ زاخۆ
1- 4
گوندێن دەڤەرا بەرلێفێ ژ پێنج گوندان پێكدهێن ئەوژی: گوندێ بێتاسێ، بێزهێ، دولا، ئەرمشت، دوبانك. ئەڤ گوندێن هەنی سەر ب ناحیا ڕزگاری قەزا زاخۆ ڤەنە. دكەڤن بەربنارێ چیایێ سپی و ناڤ و دەنگێن ئەڤێ دەڤەرێ ب هەبوونا فێقیێ تریێ تایفی و هنارا ئەرمشتێ و باهیڤێن گوندێ دولا و شێلمێن بێتاسێ یا بەرنیاسە. هەر وەسا دناڤ فلكلورێ كوردی دا بەحسێ سەرهاتییا عویجێ لێفێ هاتیە كرن، كو چێروكا عویجێ لیفێ بۆ سەردەمێ نوح پێغەمبەری ڤەدگەڕیت كو عویجێ لێفێ گەلەك ب خوەرەبی و تێر خوارن نەدخوار. لەوما كەسێ نەشیا زكێ عویجێ لێفێ تێر بكەت. ئەوژی خەلكێ دەڤەرا بەرلێفێ گوتن: ئەم دێ شێن تێر نانی و خوارنێ ب دەنە عویجێ لێفێ. خەلكێ ئەڤێ دەڤەرێ ڕابین چوون ئاقاری بەڕی و كەزوان ئینان و دناڤ ئێكدا قوتان و هێران و دانە عویجی. دگوتن ئەڤ جورە خوارنە یا دلگرتی بی كو هێدی عویجی نەشیا گەلەك خوارنێ بخوت و هوسا شیان دەبارا عوبجێ لێفێ بكن و تێر خوارنێ ب دەنێ.
هەر وەسا چەندین گەلی ل ئەڤێ دەڤەرێ هەنە مینا گەلیێ قەپانێ، گەلیێ شەمسا، گەلیێ ڕێ، گەل برەهیم، گەلیێ گوندی، گەلی گیانكا، گەلیێ دولا، گەلیێ ئەرمشتێ، گەلی دوبانكێ، گەلیێ هاروینا و هەر وەسا كەلها ئەرمشتێ گەلەك بەرنیاس و ناڤ و دەنگێ خۆە هەیە. هەر دیسان چەندین شكەفت و ناوسك لێ هەنە كو ل سەردەمێ شۆڕشا ئیلۆنێ و شۆڕشا گولانێ ئەڤ دەڤەرە بنگەهەكی سەرەكی بین كو ئەو خەلكێ قەستا ناڤ شۆڕشێ دكرن و ناڤ ئەڤان شكەفت و ناوسك و گەلیان دا لێ ئاكنجی دبین. هەر وەسا ل سەردەمێ شۆڕشا ئیلۆنێ بارەگایێ هێزا زاخۆ ب سەرەپرشتیا شەهید عیسا سوار ل گەلیێ ئەرمشتێ بی. حكومەتێن ئیراقێ ل ئەوی سەردەمی یێن ئێك ل دویف ئیكێ ب هەمی هێزا خۆە یا ئەسكەری و ب فڕوكەیێن جەنگی ئەڤ دەڤەرە دكرنە ئارمانج و بومبەباراندكرن.
هەر وەسا چەندین جاران هێرشێن چەكداری یێن عەسكەری و ب هاریكاریا فەوجێن جاشان و ئەسكەرێ وەلاتێ سوریا ل سالا 1963ی هێرشی دەڤەرا گوندێن بەرلێفێ كرن و ئەوڤێ هێرشێ گوندێن بێتاسێ و بێزهێ و دولا سوتن و پاشدا زڤڕین. هەر دیسان مەزنترین هێرەشا ئەسكەری ل سالا 1984ی بۆ سەر ئەڤێ دەڤەرێ هات و ئەڤی شەڕی بۆ ماوێ هەشت ڕۆژان ڤەكێشا و ژ نەچاریا خوە ئەسكەرێ حكومەتا ئیراقێ و جاشان دگەل ڤەكێشنا خوە ب سەر شوری و كەربا دلێ خۆە دارشتن ئەوژی ڕابوون ب سوتنا گوندێ ئەرمشتێ و شێرەژنا جانفیدا جەواهر ئیسماعیل مالا خۆە بەرنەدا و خانیێ خۆە چول نەكر هەتا ئاگر ب سەر مالا وێ داهاتی خوار و خانما جەواهر دخانی ڤە هات سوتن و گیانێ وێ بێ قوربانی ئاخا كوردستانێ.
مە وەك ڕۆژنامەیا ئەڤرو سەرەدانا گوندێ دولا كر و بینە مێهڤانێن مالاپێشمەرگەیێ شۆڕشا گولانێ و ئێك ژ بەرنیاسێن دەڤەرێ ئەوژی مەلا شین ئیبراهیم دولی بی، هەروەسا ب ئەڤی ئاوایی بەرسڤا پرسیارێن مە دا و گوت: ناڤێ مە مەلا شین ئیبراهیم تەلحە ل سالا 1966ی ل گوندێ دولا سەر ب ناحیا ڕزگاری قەزا زاخۆ ژ دایكبوویمە، بابێ من ئەز ب ناڤێ مەلا شین بارزانی هاتیم ناڤكرن. ل سالا 1972ی من قەستا قوتایخانێ ل قوتابخانا گوندی كریە و هەتا پولا سیێ سەرەتایێ من ل قوتابخانێ دەوام كر. ل ئەوی دەمی ئەز گەلەك ل قوتابخانێ یێ زیرەك و گوهداربیم. من هەتا پولا سیێ سەرەتایێ ل قوتابخانێ خواند و هەر وەسا من قورئان ل بەر دەستێ مەلا ئەحمەدێ دولی دخواند. ئەوبی ل سالا 1974ی جارەكادیتر شۆڕشا ئیلۆنێ دەستپێكر و حكومەتا ئیراقێ بریاردان كو هەمی ماموستا و مەلایێن گوندان بۆ ناڤ باژێڕان بێن ڤەگوهاستن و دەرێ قوتابخانان و مزگەفتان ل دەڤەرا مە هاتن گرتن. بەلێ ئەوبی سەركردایەتیا شۆڕشێ نەهێلا دەرگەهێ قوتابخانا ل قوتابییان بێت داخستن و ڕابین ماموستا ئینان و قوتابخانەیەك ل گوندێ بومە ڤەكرن و مە ل گەلیێ گوندێ دولا و ل بن دارێن گویزا ل بەردەرێ شكەفتا گەلیێ گوندێ مە بەردەوامی ب خواندنێ دا. ئەوبی دەمێ مەلایێن گوندێ مەژی خودێ ژێ ڕازی مەلا ئەحمەد بۆ باژێڕێ زاخۆ ڤەكێشایی مەلا ئەحمەدی گوتە من: ئەڤە بوتە كاغەزا شویشتنا مریان و چەوانیا كرنا نڤێژا مریان و دگەل خواندنا تەرقینێ تو دێ پێدڤی بی و ل سەر گورێن مریان بخوینی. منژی ئەڤ چەندە ژ خودێ ژێ ڕازی مەلا ئەحمەدی وەرگرت و ب راستی ل سەردەمێ شۆڕشێ ئەز پێدڤی بیم بۆ چەوانییا شویشتنا مریان و كرنا نڤێژا مریان و خواندنا تەقینێ ئەڤێ چەندێ مفایەكی باش ل مە وەكو خەلكێ دەڤەرێ كر. پێشمەرگەیێ شۆڕشا گولانێ مەلا شین گوت: ل دەستپێكا شۆڕشا ئەیلۆنێ دەڤەرا لێفێ بی دەڤەرا ستراتیژی و بەروكێن شەری كەتن زنجیرا چیایێ سپی و ل بەر سینگێ ئەسكەرێ حكومەتا ئیراقێ بەروك و چەپەر دەینان و ل بەرسینگێ لڤین و هێرشێن هێزێن حكومەتا ئیراقێ ڕاوەستان. گوتژی: چەندین جاران فروكەیێن جەنگی یێن ئیراقێ ژ جورێ سیخو و مێگ یێن ل ئەوی سەردەمی گوندێن ئەڤێ دەڤەرێ بومبەبارانكرینە و هەروەسا وەكی خودێ ژێ ڕازیێ بابێ من دگوت: ل پارزا سالا 1961 فروكەیێن ئیراقێ یێن جەنگی بۆ سەر دەڤەرا لێفێ هاتن و ل ئەوی دەمی پەزێ مە و دگەل گاڕانا چێلا یا گوندی ل سەر ئاڤا خابیری دمخەلی دا ڕاوەستایی بین و ئەڤان فروكەیان ڕەمی ل پەزی و گاڕانێ كرن و دئەگەرێ دا هەژمارا حەفتێ سەرێن پەوێن مە و گوندیان كوشتن و هەروەسا هەژمارا یازدە چێلێن خەلكێ گوندێ دولا د ئەگەرا ئەوێ رەمیا فروكەیاندا هاتن كوشتن. هەروەسا چەندین جاران فروكەیێن ئیراقی ئەڤێن جەنگی گوندێن دەڤەرێ بومبەبارانكرینە و ئێك ژ كریار و رەفتارێن حكومەتا ئیراقێ ب بومبەبارانكرنا پەزی و گاڕانێن چیلا و سوتنا بێدەر و دەخل و دانێ دەڤەرێ بویە كو ب مەرەما نەهێلانا ژێرخانەیا ئابوری و هەردیسان ب نیازا لاوازكرنا شورەشێ و مورالا پێشمەرگەیێ بێتە خوار و لاواز ببت. دەمێ شۆڕشا ئیلۆنێ دەستپێكری ل ئەوی دەمی بارەگایێ سەركردایەتیا شۆڕشێ ل گوندێ بێزهێ بی و چەندین جاران حكومەتا ئیراقێ ئەڤ دەڤەرە ب توپ و ڕاجیمەیان و فروكەیێن جەنگی ئەڤ دەڤەرە بومبەبارانكرن. هەر وەوسا ل سالا 1965ی حكومەتا ئیراقێ ب هەڤكاری دگەل ئەسكەرێ حكومەتا سوری و ب هاریكارێ جاشان هێرشی دەڤەرا بەر لێفێ كرن. ئەوبی هێزا زاخۆ یا پێشمەرگەیی بەرسینگا ئەڤێ هێرشێ كرن و ئەڤی شەڕی بۆ ماوێ چەند ڕۆژان ڤەكێشا.
