فه‌رزه‌نده… ئه‌و په‌رتووكا پێویسته هه‌موو بخوینن
موسه‌ده‌ق تۆڤى
د ڤه‌كۆلین یێن تایبه‌ت ب شۆڕشا ئاگرى (1927 – 1930) و ئیحسان نورى پاشادا گه‌له‌ك جاران ناڤێ فه‌رزه‌نده به‌گ وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كێ خوه‌دى دیرۆكه‌ك پڕسه‌رفرازى و قاره‌مان دهێت، ئیحسان نورى د چه‌ند جهێن په‌رتووك و بیره‌وه‌ریێن خوه ب مه‌زنى ئاماژه ب ناڤێ وى دكه‌ت.
د روودانا شه‌ره‌كى ل چیایێ قوتس ئاماژه ب قاره‌مانییا ڤى شه‌رڤانى دكه‌ت و دنڤیسیت: هه‌ریه‌ك ژ سه‌ید ره‌سولێ به‌رزنجى و فه‌رزه‌نده‌یێ هه‌سنى نموونێن پێگۆتیێن چاڤنه‌ترسى و قاره‌مانیێ بوون، شیان چه‌په‌رێن سوارێن تركان ژ ئالیێ چه‌پێڤه بشكێنن… (أنتفاچه ێگری،بپ 50) خالا شۆڕشا ئاگرى ژ شۆڕشێن به‌رى خوه جودادكه‌ت، د ڤێ شۆڕشێدا ده‌سته‌یێن شه‌رێ پارتیزانى هاتبوون دانان و ل ده‌ڤه‌رێن دوور ژ مه‌یدانا شۆڕشێ چالاكیێن پارتیزانى دكرن. یه‌ك ژ سه‌رده‌سته‌یێن شه‌رێ پارتیزانى فه‌رزه‌نده به‌گێ هه‌سنى بوو، ده‌سته‌یا فهرزهندهى هێرشێن خوه دگه‌هاندنه (حه‌سه‌ن قه‌ڵا) نێزیكى ئه‌رزه‌رۆمێ. د هێرشه‌كێدا بۆ رێگریێ ژ هاتنوچوونا له‌شكرێ داگیركه‌ران ده‌ستبسه‌ر كاروانسه‌رایه‌كێ د ناڤبه‌را حه‌سه‌ن قه‌لا و سارى قامیش دا گرت، هژماره‌كا ئه‌فسه‌رێن ترك گرتن، به‌لێ ژبه‌ركو ئه‌ڤ ئه‌فسه‌ره دگه‌ل خێزانێن خوه بوون و وه‌ك رێزگرتن بۆ ژنێن وان ده‌سته‌یا فه‌رزه‌نده به‌گى ئه‌و ئازادكرن..(بیره‌وه‌رییه‌كانى ئیحسان نورى، بپ 36 – 37)
د یه‌ك ژ شه‌رێن سالا داویێ ژ ته‌مه‌نێ شۆڕشا ئاگرى بریار هاته‌دان چیایێ قوتیس بگرن، ئه‌ڤ چیایه دكه‌ڤته هنداڤى بایه‌زیدێ، ب گرتنا كۆمتێ بلندێ ڤى چیایى دا باژێر و كه‌لا بایه‌زیدێ و كۆمتێ ستراتیژیێ ب كۆمتێ شه‌یتان دهاته‌نیاسین كه‌ڤنه ژێر ئاگرێ شۆڕشگێران، چل سوار ب فه‌رمانده‌ییا فه‌رزه‌نده به‌گى به‌ره‌ف كۆمتێ ناڤبرى چوون و ئارمانجێ خوه بده‌ستڤه‌ئینا، مۆرالا فهرزهندهى هندا بلندبوو ب خوه و تفه‌نگا خوه‌ڤه هێرش بره سه‌ر دیواره‌كێ كه‌ڤرینێ سه‌ختێ چه‌په‌رێ دوژمنى و بریندار بوو.. (بیره‌وه‌رییه‌كانى.. 106).
قاره‌مانییا فه‌رزه‌نده به‌گى سه‌رنجا جه‌گه‌رخوین (1903- 1984)ى راكێشایه و د شه‌هناما شه‌هیدان د په‌سنا وى دا دبێژیت:
وه‌ره رابه سلێمان لاوێ ئه‌حمه‌د…. وه‌لاتێ ته هه‌موو زۆزان و سه‌رحه‌د
به‌سه‌رابه ژ بۆ ته هاتى فه‌رزه‌ند… به‌لێ فه‌رزه‌نده‌كى رسته‌م هونه‌رمه‌ند.
جه‌گه‌رخوین، (ئاگر و برووسك،بپ 96)،
فه‌ره بێژم ئه‌و تشتێ كێمێ ل سه‌ر دیرۆكا بزاڤا نه‌ته‌وه‌ییا كوردى هاتییه‌نڤیسن كێماسییه‌ك به‌رچاڤ تێدا هه‌یه، ئه‌و ژى پتر گرنگى دایه دیرۆكا سه‌ركرده‌یێن پله ئێك، ژیاننامه و رۆلێ وان، سه‌ركه‌تن و شكه‌سته‌نێن وان …هتد. گومان تێدا نینه ل پشت هه‌رسه‌ركرده‌كى ژ ڤانا كۆمه‌كا فه‌رمانده و كادر و و چالاكڤان و شه‌ڕڤان و پێشمه‌رگه هه‌نه، هه‌كه سه‌ركرده‌یێ پله ئێك سه‌ركه‌تنه‌ك تۆماركربیت ئه‌و سه‌ركه‌تن به‌رهه‌مێ خه‌بات و ره‌نج و قوربانیدانا ئاماژه پێكرییانه.. مخابن ئه‌و هاتینه ژبیركرن یان ژى بێژین پووته‌پێكرنه‌ك هه‌ژى ب خه‌بات و ره‌نجا وان نه‌هاتییه‌دان.
یه‌ك ژ ڤان نه‌مران فه‌رزه‌نده به‌گێ هه‌سنى یه، كێم جاران ناڤێ وى د ژێده‌ران دا هاتیه، ته‌نێ چه‌ند جاره‌كا ئیحسان نوورى د بیرهاتنێن خوه‌دا ئاماژه پێكریه، كه‌سه‌كێ دى ئاماژه ب ڤى سه‌ركرده‌ی نه‌كریه. خۆشبه‌ختانه د دوا سه‌ره‌دانا مه‌دا بۆ باژێرێ وانێ مه زانى په‌رتووك ل ژێر ناڤێ فه‌رزه‌نده (FERZANDE) نڤیسین و ئاماده‌كرنا (Ercan Aras) و ل 2023 هاتییه چاپكرن. ب هاریكارییا نڤیسكار خالد سادینى ژ سته‌نبۆلێ دو لبێن په‌رتووكێ گه‌هشتنه من. په‌رتووك ژ 148 به‌رپه‌ران قه‌باره‌یێ 21×15سم هاتییه‌چاپكرن، نڤیسكارێ په‌رتووكێ ئه‌رجان ئاراس ل سالا 1974ێ ئانكو 44 سالان پشتى شكه‌ستنا شۆڕشا ئاگرى ل گونده‌كێ ئه‌رزه‌رۆمێ هاتییه‌سه‌ردنیایێ، وه‌ك نڤیسكار دبێژیت: ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره د ئالێ چاندا كوردیدا جهه‌ك ده‌وله‌مه‌نده، ب تایبه‌ت ژى ب ده‌نگبێژێن خوه‌ڤه ناسكرییه،. وى زارۆكاتییا خوه ل زۆزان و چیایێن سه‌رحه‌دێ بۆراندییه، ژ ده‌نگ بێژ و چیرۆكبێژان سترانێن فه‌رزه‌نده و یێن گه‌له‌ك مێرخاسێن كوردان بهیستینه و بوویه حه‌ژێكه‌رێ ره‌وشه‌نبیرییا كورد. د ڤێ ژیارێ دا ئه‌رجان به‌ره‌ف كارێ كۆمكرنا ستران (كلامێن)، په‌ولۆك، گفتوگۆك و مه‌ته‌لۆكٍدین كوردى چوویه.
ڤێ ره‌وشێ به‌رێ نڤیسكارى دایه لێگه‌ریان و دووڤچوونا ژیان و خه‌باتا فه‌رزه‌نده به‌گێ هه‌سنى وه‌ك وى دده‌نیاسین: فه‌رزه‌نده به‌گ د شۆڕشا شێخ سه‌عید یا 1925اندا هه‌روه‌سان د شۆڕشا ئاگریێ یا 1926اندا ب له‌هه‌نگى تیكۆشین كریه و ل هه‌مبه‌ر زولم و زۆرده‌ستییا تركیێ (رۆمێ) ده‌ركه‌تییه. تایبه‌تمه‌ندییا فه‌رزه‌نده یا هه‌رى مه‌زن كو ئه‌وى د ڤێ رێده قه‌ت سه‌رى دانه‌نییه، هه‌یا مرنا خوه تێكۆشین كریه و د داویێدا د حه‌پسخانه‌یا (زیندانا) ئیرانێدا ژیانا خوه ژ ده‌ستدایه. په‌رتووكا FERZANDE،بپ 12
فه‌رزه‌نده‌یه‌ك خوه‌دیێ ڤێ دیرۆكێ، پشكدارێ شۆڕشێن شێخ سه‌عید و ئاگرى بیت د ناڤا سنوورێ تركیا لێگه‌ریان ل دیرۆكا وى شه‌ره‌نیخه دگه‌ل ده‌وله‌ته‌كا نه‌ژادپه‌رست یا سه‌رێ سه‌د سالانه حاشایێ ل بوونا ملله‌ته‌‌كى د ناڤا سنوورێن خوه‌دا دكه‌ت، ده‌وله‌ته‌كا باوه‌ریێ ب بوونا ملله‌ته‌‌كى نه ئینیت دێ چاوان سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل نڤیسكاره‌كى كه‌ت ل شۆپا قاره‌مانه‌كێ وى بگه‌ریت..!
نڤیسكار گوند ب گوند ل فه‌رزه‌نده‌یێ سلێمانێ ئه‌حمه‌د سیارێ ئه‌زناوه‌رێ دگه‌ریت به‌لكى بگه‌هیته گوندێ مالباتا فهرزهندهى، به‌لێ پشتى 44 سالان ژ دووركه‌تنا فهرزهندهى، نڤشێن پشتى وى چ ژ فهرزهندهى بهیستییه، دگه‌هیته گوندێ (كێرانلخێ) به‌رامبه‌رى چیایێ سیپانێ پرسیارێ ژ خورته‌كی دكه‌ت: خورتۆ ئه‌ڤه گوندێ فهرزهندهیه..؟ نا، فه‌رزه‌نده كی یه..؟ ژبلى ڤى گوندى كێرانلخێن دى ل ڤان ده‌ڤه‌ران هه‌نه..؟ نا كێرانلخ هه‌ما ئه‌ڤه..! نڤیسكار و هه‌ڤالێ خوه بێ هیڤى نابن، ل گوندى دگه‌رن، پیره‌مێره‌كێ هه‌شتێ سالى بۆ وان دیاردكه‌ت به‌لێ ئه‌ڤه گوندێ فهرزهندهیه، مالا وان جینارا مالا مه‌بوو، به‌لێ كه‌سه‌ك ژ وێ مالێ نه‌مایه ل گوندى و ته‌نێ دیواره‌ك ژ خانیێ مالا فه‌رزه‌نده مایه، ئه‌و دیوار سه‌مبۆلیزا فهرزهندهى بۆ ئه‌رجانى دكه.(په‌رتووك12، 18، 19– 20)
پیره‌مێركێ دیتر دهێته ناڤ دیوانێ، چیرۆكا ده‌ربازبوونا فهرزهندهى و چوونا وى بۆ ئیرانێ ڤه‌دگێریت: فه‌رزه‌نده و مالباتا خوه پشكدارى شۆڕشا شێخ سه‌عید دبن، پشتى شكه‌ستنا شۆڕشێ مه‌فره‌زه‌یێن له‌شكرێ تركان بۆ گرتن و سرگوونكرنا فه‌رزه‌نده دوورێن گوند و مالا فهرزهندهى دگرن، به‌لێ ئه‌و ب مێرخاسى دوورپێچا وان دشكێنیت و خوه و مرۆڤێن خوه رزگاردكه‌ت و قڕا سه‌ربازێن ترك دئینیت، ب وێ ده‌ركه‌ته‌نێ ژ گوندى فه‌رزه‌نده دگه‌هیته رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ل سمكۆیێ شكاك دبیته مێڤان. (په‌رتووك 27 – 28)
ڤه‌گێرانا ڤێ سه‌رهاتیێ پتر ناڤتێدانا ئه‌رجانى دكه‌ت ل دووڤ نێزیكترین كه‌سێ فهرزهندهى بگه‌ریت، ئه‌و ژی برازایێ وى (ئه‌نوه‌ر به‌گ)یی ل گوندێ (حه‌سێ) یێ نێزیك دژیت، دیتنه‌ڤا وى گوندى ژى نه‌یا ب ساناهییه ژبه‌ركو تركان هه‌ر گونده‌ك ب ناڤه‌كێ تركى ناڤكریه، به‌لێ ب هه‌ر حاله‌كێ هه‌ى گوندێ حه‌سێ ل كێله‌كا ده‌شتا ملازگرێ دبینن و ل مالا ئه‌نوه‌ر به‌گێ برازایێ فه‌رزه‌نده دبن مێڤان، كورێ ئه‌نوه‌ر به‌گى ب ئه‌ركێ مێڤاندارێ رادبیت، ب رێكا ته‌له‌فوونێ ئه‌نوه‌ر به‌گ وان مێڤانى ملازگرێ دكه‌ت.
ژ زار ده‌ڤێ ئه‌نوه‌ر به‌گى ده‌سپێكا داستانا فهرزهندهى ده‌سپێدكه‌ت. ده‌مێ شۆڕشا شێخ سه‌عید ده‌سپێكرى سلێمانێ ئه‌حمه‌د بابێ فهرزهندهى و مالباتا خوه ب ئاوایه‌كى خورت به‌شداری شۆڕشێ دین، ده‌ڤه‌را ملازگر و كۆپێ ژ ئالیێ هه‌سنانڤه رزگاركرن، ب ڤى ئاوایى فه‌رزه‌نده كه‌ته ناڤا شه‌ره‌كێ گران. په‌ى شكه‌ستنا شۆڕشێ مالباتا سلێمانێ ئه‌حمه‌د و خالد به‌گێ هه‌سه‌نى دگه‌ل نێزیك و كه‌سێن شێخ سه‌عیدى وه‌ك عه‌لى ڕزا كۆڕێ شێخ سه‌عیدى، وه‌لاتێ خوه به‌ردده‌ن و به‌رێ خوه‌دانه ئیرانێ جه‌م سمكۆیێ شكاك. به‌لێ چوونا وان بۆ رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ نه‌یا ب ساناهى بوو، ل مه‌ها داویێ یا سالێ بوو، سڕ و سه‌قه‌م و به‌فر ئاسته‌نگێن مه‌زن د رێدا بوون، قه‌چاخێن ده‌وله‌تا تركانه، كه‌مین و مه‌فره‌زه و خالێن له‌شكریێن تركان مه‌ترسینه ل سه‌ر ژیانا وان، ژ ئالییه‌كیڤه نكارن ژ گه‌له‌ك ده‌ڤه‌ران ده‌رباس بن، ژبه‌ركو ئه‌شیره‌تێن ناكۆك و خویندارن، ژ ئالیێ دی ڤه ده‌مێ دگه‌هنه ده‌ڤه‌رێن سنووریێن ئه‌له‌داغێ و ته‌ندرۆكێ ل هنده‌ك گوندان ده‌رگه‌هێن خوه لێ ڤه‌ناكه‌ن، هنده‌ك ژ ئه‌شیره‌تێن ده‌ڤه‌رێ ب تایبه‌ت كه‌سكۆیى پێشییا وان دگرن و شه‌ڕێ وان دكه‌ن. (په‌رتووك 58 و76).
به‌راهیێن شۆڕشا ئاگرییه، فه‌رزه‌نده هێژ ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێیه، ئه‌و و خالس به‌گ (ژ سه‌ركرده‌یێن ئاگرى) ل گوندێ (شێلك) دگه‌هنه هه‌ڤ، رۆژا پاشتر هه‌ردو ل گوندێ (مللا) یێ ئه‌شیره‌تا جه‌لالییان و دگه‌هنه سه‌ید ره‌سٍۆلێ به‌رزنجى د وان رۆژاندا ژ سرگوونیێ زڤریبوو و 60 – 70 دگه‌لدا بوون و ل وی گوندى بنه‌جهبوون. (په‌رتووك 50).
فه‌رزه‌نده ل بهارا 1926 ژ جه‌م سمكۆ هات و گه‌هشته ئاگرى و ل جه‌م برۆیێ هه‌سكێ تێلى بنه‌جهبوو، برۆ ژ وان مه‌زنێن ئه‌شیره‌تان بوو یێن پشكدارى د شۆڕشا شێخ سه‌عید دا نه‌كرى، حكومه‌تا تركان كارێ گرتن و سرگوونكرنا وى كربوو، به‌لێ شیا خوه بگه‌هینته چیایێ ئاگرى و ئاگردانا به‌راهیێ یا شۆڕشێ هلكه‌ت، هێدى هێدى گه‌له‌ك گرۆپێن دن ژى هاتن و ل ئاگرى بنه‌جهبوون، ره‌وش ب ڤى ره‌نگى بوو هه‌تا ل سالا 1928ێ ئیحسان نورى (یا راست 1927)ێ گه‌هشت ئاگرى، ئیحسان نورى ئه‌و پێكهاتێن ئه‌شیره‌تیێن جودا جودا ئۆرگانیزه‌كرن، په‌یره‌وا سیسته‌كێ له‌شكریێ نوو كرن و ئالایێ كوردستانێ بلندكر، بزاڤا ئاگرى به‌ره‌ف شۆڕشه‌كا نه‌ته‌وه‌ییا رێكخستى و ل ژێر سه‌ركردایه‌تییه‌كا له‌شكرى مه‌ده‌نى یا ب سه‌روبه‌ر بر و شۆڕش ژ ده‌ردۆرێن ئاگرى به‌رفره‌هتر كر وچالاكیێن شه‌رڤانان به‌ره‌ف ده‌ڤه‌رێن دوورتر برن. د ڤان گۆهرینان دا رۆلێ فهرزهندهى گرنگ دبیت و ئه‌و د ناڤا كوردان دا دبیته له‌هه‌نگه‌ك هه‌رى مه‌زن. فهرزهندهى و شه‌ڕڤانێن دگه‌لدا ل گشت ده‌ڤه‌ران چالاكى دكرن، به‌لێ وى ل ده‌ڤه‌را ناڤبه‌را ئاگرى و ئه‌رزه‌رۆمێدا پتر دربین كوشنده ل له‌شكرێ داگیركه‌ر ددان. (په‌رتووك 88).
هه‌روه‌ك نڤیسكار ب هوورى دیاردكه‌ت فه‌رزه‌نده هه‌تا داوى رۆژێن ته‌مه‌نێ شۆڕشێ به‌رده‌وامیێ ب خه‌بات و له‌هه‌نگیێن خوه دده‌ت، د داوی رۆژێن ته‌مه‌نێ شۆڕشێدا ده‌مێ ل مه‌ها ئه‌یلوولا 1930 هێرشێ دبه‌نه سه‌ر بازیدێ بریندار دبیت. ده‌مێ ل نیڤا مه‌ها ئه‌یلوولێ شۆڕش به‌لاڤه‌دبیت، شه‌ره‌ڤانێن مایى ده‌ربازى ناڤ خاكێ رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ دبن، فه‌رزه‌نده، برۆیێ هه‌سكێ تێلى، ئه‌یوب ئاغا و هنده‌ك شه‌رڤانێن دى یێن ئاگرى خوه راده‌ست ناكه‌ن، ده‌وله‌تا ئیرانێ ژى ره‌هه‌تیێ ناده‌ته وانا و كه‌سه‌ك لێ خوه‌دى ده‌رناكه‌ڤیت، ئه‌و په‌نایێ دبه‌نه به‌ر چیایێن كوردستانێ یێن به‌رده‌وام ل كوردان خوه‌دى ده‌ركه‌تینه. (په‌رتووك 99)
ئه‌رجان ئاراس ژ ژێده‌ران ڤه‌دگۆهێزیت: د شه‌ڕه‌كی دا ل 19 مه‌ها گولانا 1931ێ ل چیایێن ناڤبه‌را وانێ و ئیرانێ نێزیكى گۆلا سپی دگه‌ل هێزێن ئیرانێ 150 له‌شكرێن ئیرانێ دهێن كوشتن، د داویێدا برۆیێ هه‌سكێ تێلى ل ده‌ڤه‌را ماكۆیان هات كوشتن و ئاگرى بێ خوه‌دى ما. ل دووڤ ژێده‌ره‌كێ دى بوویه‌ر د 25 مه‌ها تیرمه‌هێدا بوو، برۆ د ڤى شه‌ریدا هاتییه‌كوشتن و فه‌رزه‌نده ب بریندارى كه‌تیه ده‌ستێن ئیرانییان. ل دووڤ راپۆرته‌كا فره‌نسییان د ناڤبه‌را 6 – 10 مه‌ها نیسانا 1932ێ هێزه‌كا هه‌ڤپشكا ئیرانى تركى هێرش برینه سه‌ر شه‌رڤانێن دگه‌ل برۆ و فه‌رزه‌نده و د ڤى شه‌ریدا برۆ و فه‌رزه‌ند بریندار بوونه و كه‌تنه ده‌ستێن ئیرانییان، ژێده‌ر دیاردكه‌ن كو فه‌رزه‌نده ب بریندارى هاتییه‌گرتن و كه‌تییه‌ده‌ستێن ئیرانییان، به‌لێ هندى په‌یوه‌ندى ب برۆى ڤه هه‌ى دیارنینه د به‌رۆكا شه‌ڕی دا مریه، چ ئاماژه‌یه‌ك نینه كو ب بریندارى هاتبیته‌گرتن، پشتى برینداربوونێ فهرزهندهى دبه‌نه ته‌هرانێ و ل زیندانا ناڤدار ب (قصر قاجار) زیندانى دكه‌ن. (په‌رتووك 115 – 118).
(قصر قاجار) نه ته‌نێ زیندانه‌ك ئاسایى بوو و فه‌رزه‌نده و هه‌ڤالێن وى رۆژێن خوه لێ دیۆراندن به‌لكى ئه‌شكه‌نجه‌خانه‌یه‌ك بوو رۆژانه فه‌رزه‌نده و یێن وه‌ك وى لێ دهاتنه‌ئه‌شكه‌نجه‌دان و ئێشاندن، به‌لێ ئاستێ به‌رخوه‌دانا وى هند بلند بوو د رۆژه‌كێدا (ره‌زا شاه) شاهێ ئیرانێ یێ وى سه‌رده‌مى سه‌ره‌دانا زیندانییان دكه‌ت، ده‌مێ دگه‌هیته راستا فهرزهندهى دبێژیتێ: ؛ئه‌گه‌ر تو عه‌فوا خوه بخوازى ئه‌زێ ته ژ حه‌پسێ ده‌ربخم؛ لێ فه‌رزه‌نده د به‌رسڤێدا گۆت: ئه‌و عه‌فوا خوه ناخوازه؛ ب ته‌نێ ژبۆ ده‌ستنمێژێ ئاڤا ته‌میز و ژبۆ نمێژێ جهه‌ك ته‌میز دخوازه؛.(په‌رتووك 120)
فه‌رزه‌نده‌یێ له‌هه‌نگێ ده‌شتا ملازگرێ و چیایێ ئاگرى، قاره‌مانێ شۆڕشێن شێخ سه‌عید و ئاگرى، نموونێ به‌رخوه‌دانێ به‌رامبه‌رى داگیركه‌ران سالا 1934ێ ب ده‌رزییه‌كا ژه‌هركرى ل زیندانا (قصرقاجار) داوىێ ب ژیانا وى دئینن، د دۆسیه‌یا زیندانێدا ب نمره 12002ب راپۆرا 3/7/1313ه ش (25/9/1934ز) هاتییه‌تۆماركرن.
په‌رتووكا (FERZANDE) یا نڤیسكار(Ercan Aras) نه ته‌نێ گرێداى ژیان و خه‌باتا فه‌رزه‌نده به‌گێ هه‌سنى یه، به‌لكى گه‌شتنامه‌یا نڤیسكارییه ل جهێ ژدایكبوونا فه‌رزه‌نده‌ی هه‌یا مه‌زنبوون و پشكدارییا وى د شۆڕشاندا، وه‌ك جوگرافیزانه‌ك كت كته جوگرافیا و ره‌وش و پێكهاتا وان جهان دایه‌نیاسین، زڤریه‌ڤه سه‌رده‌مێن داویا دامه‌زراندنا كۆمارێ تركیا و هه‌تا 2023پێدا هاتییه، بوویه‌ر شرۆڤه‌كرینه، هۆكار و ئه‌نجام به‌رچاڤكرینه، په‌رتووكه‌ك هه‌ژى خواندن و هه‌لسه‌نگاندنێیه، خوزى چاپه‌كا وێ ب پیتێن نها ل باشوور پێ دهێته خواندن كه‌تبا به‌رده‌ستێن هه‌مووان.
