فه‌لسه‌فه ژ ڤیانێ ده‌ستپێدكه‌ت
عه‌بدولكه‌ریم یه‌حیا زێبارى
وه‌كى هه‌ر تشته‌كێ دیتر، فه‌لسه‌فه ژ په‌یڤا فیلۆسۆفیا، رامانا زمانى ژى: ڤیانا حیكمه‌تێ. تشتێ به‌ره به‌ره دهێته دى، ب شێوه‌كێ خوه‌جه نینه د ناڤبه‌را راستیێ و خۆیاتیێ دا، و بێ نرخه‌كى ناده‌ته خۆیاتیێ. هه‌ر ژ چڕكه‌یا سقراتى یا روحانى خوه بنیاسه، هه‌تا چڕكه‌یا دیكارتى ئه‌ز هزر دكه‌م ئه‌زیێ هه‌ییم. چو ب وێ چه‌ندێ كو خۆیه‌تى بنیاتێ هه‌ر راستیه‌كا وجودى یه، یانژى ب وێ چه‌ندێ كو هه‌بوون بنیاتێ راستیێن خۆیه‌تى یه. و چاوا گه‌هینه راستیێ، یان هه‌كه ئه‌م رێیا حیكمه‌تێ شاش بكه‌ین؟ و بۆچى ڤیانا حیكمه‌تێ ژبیركه‌ین؟ (ۆمَن یُۆْتَ الْحِكْمَه‌َ فَقَدْ أُوتِێ خَیْراً كَپِیراً) (البقره 269) و هه‌ركه‌سێ ژبیر بكه‌ت، ئه‌و هه‌مى خێر ژێ چوو. ئه‌ڤجا گاڤا ژبیركرنێ، قوربانیێ ب راستیێ دده‌ین، بۆ داخوازا هێزێ و ده‌ستهه‌لاتێ و به‌خته‌وه‌ریێ و ئاسایشێ و هنده‌ك تشتێن دیتر.
فه‌لسه‌فێ قوبانى ب ڤیانێ دایه، ل به‌رامبه‌ر پله‌یا وێ یا زانستى و نایابیا وێ وه‌كو زانین. فه‌یله‌سۆفان د مژارێن خوه دا خوه دوورخستینه ژ ڤیانێ. چونكو ئه‌و بیرا وان ل ریشالێن وان یێن نه‌خۆشتڤى و خراب و ب لاوازیا وان وه‌كو به‌شه‌ر، ڤیانێ وه‌سا تێدگه‌هن وه‌كو هه‌ڤالا له‌شفرۆشێى، دوور ژ راستیا وى، ڤیان: چاكى یه (ۆاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِین) ێل عمران 148. ڤیانا حیكمه‌تێ: ڤیانا خودێ یه. به‌لێ چاوا حه‌زژ خودێ بكه‌ین، و ئه‌م وى نانیاسین؟ چاوا وى بنیاسین و هێشتا ئه‌م خوه نانیاسین؟ ئه‌م چاوا خوه بنیاسین، و ئه‌م چ گرنگیێ ب خوه ناده‌ین؟ ئه‌م خوه ب گه‌له‌ك خوارنێ و ڤه‌خوارنێ و گۆتگۆتكان ڤه پیچ دكه‌ین، و گه‌له‌ك دره‌وان، و د فه‌رمۆدێ دا ژى هاتیه (كَفَى بالمر‌وِ كژِباً أنْ یُحَدِّپَ بِكُلِّ ما سمِعَ). و كێم خواندن و نه‌بوونا هزركرنێ و زانینێ، و هاتیه گۆتن هزركرنا ساته‌كێ باشتره ژ عیباده‌تا ساله‌كێ).
كه‌سانێ حه‌كیم ب رۆناهیا خودێ سه‌حدكه‌ته تشتان، باش دزانیت رێكێن خرابناك بۆ كیڤه دچن، و دزانیت كو پرسه‌ك ب شاشیه‌كێ تێكدچیت، یان دره‌وكێ ب دوماهى ناهێت ب تنێ هه‌كه ب كاره‌ساته‌كێ نه‌بیت.
دێ بیه حه‌كیمه‌ك ته‌مه‌تى تشتێ تو حه‌زژێ دكه‌ى، كه‌سێ حه‌كیم حه‌زژ هه‌میان دكه‌ت، ڤیانه‌كا ته‌ڤایى یا یه‌كسان، وه‌كو پێغه‌مبه‌ر و راستگۆیان و چاكێن زاهد. كه‌سێ حه‌كیم دلۆڤانیێ ل سه‌ر دوژمنێن خوه یێن كو ئه‌و ئێشاندى ژى دبه‌ت، ئه‌وان وه‌كو زارۆیێن به‌رزه دبینیت.. و دلۆڤانیێ ب خۆشتڤیێن خوه‌ڤه دبه‌ت، چونكو رێیا وان یا ئاسێ یه و ئالۆزه. وه‌كو گۆتنا سقراتى ل دادگه‌هێ بۆ كوشتنا وى (گه‌لى ئه‌سینییان ئه‌ز حه‌زژ هه‌وه دكه‌م و هه‌وه عه‌زیز دكه‌م) دیرۆكا فه‌لسه‌فى گرنگى نه‌دایه دو شیره‌تان (زێده‌هیێ نه‌كه) و (خوه نه‌چار نه‌كه)، ئه‌ڤ رسته ل سه‌ر ده‌رگه‌هێ په‌رستگه‌ها دلفى هاتینه نكراندن، وه‌كو گرنگیدانا وى ب یا سیێ، (خوه بنیاسه)، سقرات ئێكه‌مین كه‌سه گرنگى پێ دایى، و دوباره‌كرى هه‌تا گه‌هشته سه‌رده‌مێ قورئانى، پرسیارا ئنجیلى (مرۆڤ دێ چ بده‌ستڤه‌ئینیت هه‌كه هه‌مى دونیا بده‌ستڤه‌ئینا, خوه ب خوه ژده‌ست دا؟) و(الَّژِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فَهُمْ ڵا یُۆْمِنُونَ)، چاوا مرۆڤ خوه ب خوه ژده‌ست بده‌ت؟ ب ژبیركرنا حیكمه‌تێ، گرنگیێ ب ترومبێلا خوه و پاككرنا وێ دده‌ت و ب كێمترین پیسیاتى ل سه‌ر پێلاڤا وى، و گرنگیێ ب دلێ خوه یێ پڕى گلێش ناده‌ت، مه‌زناهى و شانازى و حه‌زژێكرنا پله و پۆست و ده‌ستهه‌لاتان و ناڤداریێ و پێگۆتنێ. حه‌سوودیێ و سته‌مێ و خاپاندنێ و نیفاقێ. گه‌رمبوون و خرابى و دزت، كه‌ربوكین چاڤنقاندن ل مافێن خه‌لكى.
گرنگیێ ب خوه بده، خوه ژ گلێشى پاك بكه، رێزێ لێ بگره چونكو مرۆڤ ده‌مێ خوه دادمه‌زرینیت ژ ناڤدا دبیت گه‌له‌ك تشتان بجهبینیت.
سقرات به‌رسڤا زانایێن په‌رستگه‌ها دلفى دابوو، كو ئه‌و ژ هه‌مى خه‌لكى دادوه‌رتره، چونكو باوه‌ریێ ب تشته‌كێ ب تنێ دئینیت، ئه‌و ژى كو ئه‌وه تشته‌كى نزانیت! و حوكم ب مرنێ ل سه‌ر دانان، چونكو ئه‌وى ڤیا ب حیكمه‌تێ حه‌زژ وان بكه‌ت، ب بایكۆتكرنا وى و لادانا ئه‌فسانه‌یێن وان یێن ئاشۆپێ و د دانوستاندنێن وى دا، ئاریشه د وێ چه‌ندێ دا نینه كو ئه‌لیكیادس یێ نه‌زانه و نه‌خوینده‌واره، به‌لێ چونكو ئه‌و وێ چه‌ندێ نزانیت، و گرنگیێ ب هندێ ناده‌ت، هه‌روه‌سا ژى خه‌لك، حه‌زژ چاكان دكه‌ن و حه‌ز ژ چاككه‌ران ناكه‌ن، خودێ ته‌عالا دبێژیت:ره‌بێ ته گوند هیلاكه‌ت نه‌دكرن و خه‌لكێ وێ یێ چاككه‌ر بن، ئه‌ڤجا دبیت هیلاكه‌تا وان بینیت و ئه‌و د چاك، گه‌نده‌لیێ دبینن و بزاڤێ ناكه‌ن بگوهۆرن!
و/ئه‌ڤرۆ
