فیدرالزم بۆ دەولەتێن فرەپێكهاتە باشترین سیستەمە
ئيحسان ئامێدی
سیستەمێ دەستهەلاتداریا دیموكراتی
ل دەولەتێ بنگەهێ سەقامگیریێ و گەشەدانێ یە
پتریا دەولەتێن جیهانێ فرەیەكا ئەتنی و ئایینی و رەوشنبیری هەنە و ل دەمێ پێكڤەژیان و لێبۆردەیی و مسۆگەریا مافان هەبیت، ئەڤ فرەرەنگی دبیتە هاندەرێ كارلیكیەكا ئەرێنی و ئارامیێ و سەقامگیریێ بجهدئینیت و گەشەبوونێ چێدكەت، و جوانیەكێ و باشیەكێ ددەنە وەلاتی و دەولەتێ.
دەولەتێن مەدەنی كو یاسا سەروەرە و سیستەمێ حوكمرانیێ دیموكراتیەتە، ئەڤ جۆراوجۆریە و فرەیە ب دەستوور و یاسایان رێكخستییە و نەكرنە كێشە، كو گرفت و ئالۆزی ژێ چێبن، بەلكی دەستووری و یاسایێ هەمی هەڤوەلاتی ب پێكهاتەیێن ژێكجوداڤە وەكهەڤكرینە بەرامبەر یاسایێ و مافێن هەمیان دابینكرینە و د وارێ كریاری دا هەمی پشتراستكرینە كو ماف و ئازادیێن خۆ بكاربینن و دەڕبرینێ ژ هەبوونا خۆ یا تایبەتمەند بكەن.
مخابن هەمی ئەڤ دەولەتێن رۆژهەلاتا ناڤین و یێن ئیسلامی نەشیاینە سەرەدەریەكا وەكهەڤ دگەل پێكهاتێن جڤاكیێن ژێكجودا بكەن، بەلێ هەر نەتەوەكا بالا دەست كاری دكەت نەتەوەیا خۆ ل سەر یێن دی بسەپینیت، و هەروەكو دەستهەلاتدار ژ كاری دكەن بیروباوەرێن خۆ بسەپینن و سەركوتكرنێ بكەن، د ئەنجامێ وان سیاسەتێن شاش و سەركوتكەر دا ل دژی هەمەجۆریێ، كارڤەدانێن توندوتیژیی لێ چێدبن و قوربانی لێ دكەڤن و ئارامی و سەقامگیری تێكدچیت.
ل ڤان هەمی دەولەتان دا پێكڤەژیانەكا ئارام و سەقامگیر لێ نینە، لەوان هەردەم ئاسایشێ و سەقامگیریێ لێ نینە، و نەرازیبوون و بەرهنگاری و یاخیبوون لێ سەرهلدەن و ژێكڤەبوون و هەلوەشاندن لێدكەڤن و زیان ب هەمیان دكەڤیت.
ژبەر نەبوونا دادپەروەریێ و وەكهەڤیێ و نەقەبوولكرنا هەمەجۆراوجۆریا جڤاكی، شۆرەش و سەرهلدان و خۆنیشادان و كۆدەتا و كوشتنا وەلاتیان و دەستهەلاتداران بوویە سروشتەكێ ڤان دەولەتان.
هێزێن نەرازی ل ڤان دەولەتان دا تنێ ل لاوازیێ و ل بەرهنگاریێ سەرەدەریێ ب هەڤرا دكەن و هەردەمێ بهێزكەفتن و گەهشتنە دەستهەلاتێ دێ رەفتارێن دەستهەلاتدارین بەرێ بكارئینن و خۆسەپاندنێ و سەركوتكرنێ كەن!.
و نە یا دیارە د ڤان دەولەتاندا كەنگی دێ لۆژیكێ ژیری بكارئینن و دەولەتێن مەدەنی چێكەن.!؟، بەلێ دڤێت هەمی ئەڤ نەتەوە و ئایینە و پێكهاتێن جڤاكی تێبگەهن كو دەولەت هۆسا برێڤەناچن، دەولەت دڤێت مللەتی ب هەمی پێكهاتێن خۆڤە رازی بكەت و ئاسایشێ بۆ هەمیان دابین بكەن و خزمەتا هەمیان وەكو ئێك بكەن، ژبۆ ڤێ دڤێت دەستوورەكێ مەدەنی كارپێكەر هەبیت دابینكەرا مافێن هەمیان بیت، چونكی دەولەت هەمبەری دەستهەلاتا یاسایێ یە و یاسا دڤێت دەڕبرین بیت ژ ئیرادەیا هەمی پیكهاتێن جڤاكێ دەولەتێ.
مافێ چارەنڤیسیێ گەلان هەرەەكو مافێن مروڤی مافەكێ سروشتی و مرۆڤی و ئایینی یە و ژ پرانسیبێن رێكخراو و كۆمەلا گشتی یێن نەتەوێن هەڤگرتی یە، لێ مخابن د وارێ كریارێ دا ڤان دەولەتان دا پێكهاتێن نە دەستهەلاتێ دا زربەهركرینە ژ مافێن وانێن سروشتی و رێ لێ دهێتەگرتن دەربرینێ ژ هەبوونا خۆ بكەن!،.
دەستهەلاتدار كو توخمپەرست و شۆفینست و ئایینی و تائیفی بیت تاكرەویێ دكەت و یی دیتر دچەوسینیت و تەپەسەر دكەت و دەلیڤا پێكڤەژیانا ئارام دكوژیت، ل دوماهیێ كارڤەدان چێدبیت و دەولەت ژبەرئێك دچیت و دهەلوەشیێت.
لەوان یا باشە سەربۆرا مێژوویا سیاسی و سەربۆرێن سەركەفتیێن دەولەتان ببنە پەند و وانە بۆ سەرەدەریكرنا گونجای و سەقامگیر و بزانن خۆ ل سەردەمێ هندەك دەولەت و ئمبراتۆریەتێن مێژوویی سیستەمێن هەڤ قەبوولكرنا جۆراوجۆریێ و میرنشینیان هەبوو و پێكڤەدژیان.
ڤی سەردەمێ زانست و پێشكەفتنێ دڤێت دیموكراتیەت و هەلبژارتنا ئارەزومەندانە رێبازا ئیدارەكرنا دەولەتێ بیت و هەكە زەمینە بۆ پێكهاتێن ژێكجودا د دەولەتەكێ دا نەبیت ژێ جودابن و سەربەخۆیا خۆ وەرگرن، دڤێت رێ پێ بهێتە دان دناڤ دەولەتێ دا پرۆسەیا مافێن خۆ بكەن، ئەڤە ژی ب رێكا سیستەمێ دیموكراتیێ فیدرالی بجهدهێت.
هەلبەت ئەو دەستهەلاتدارێن دگەل جۆراوجۆریا جڤاكی پێكنەكەن یا بزەحمەتە سیستەمەێ مەدەنی پەیرەوكەن، لێ رێبازا سەقامگیریا دەولەتێ هەر هەڤقەبیلكرن و هەلبژارتنا ئارەزومەندانەیا پیكهاتێن جڤاكی یە.
دڤێت دەستهەلاتدار دابەشكرنا دەستهەلاتێ، ژ نەناڤەندی، ئوتونۆمی یان فیدرالزمێ حەتا سەربەخۆیێ، و لێڤەكرنا دادپەروەرانەیا سامانێ وەلاتی قەبوولكەن و ب یاسایێ رێكبێخن، و كار پی پێبكەن، ئەڤە ژی پێدڤی ب باوەری پێ هەبوون و نیازپاكی و رەوشنبیری یە. دا خۆ پێ پێگیركەن و كار پێ بكەن و بجهبینن.
پتر سەد سالیا دەولەتا ئیراقێ خۆیا كریە دەولەتا ناڤەندی شكەستی بوویە و دەولەت بەرف وێرانكرنێ بریە، ئەڤە رەوشا هەمی دەولەتێن داگیركەرێن كوردستانێ یە ئەوێن جۆراوجۆریا پێكهاتان قەبوول نەكەن!.
ل ئیراقا نوی دا پشتی رۆخاندنا دكتاتۆریەتێ و ئاڤاكرنا ئیراقا دیموكراتیا فیدرالیا دەستووری، هشتا هێزێن دەستهەلاتدار ل بەغدا باوەری ب دەستووری و دیموكراتیەتێ و فیدرالزمێ نینە، وەكو حوكمەتا ناڤەندی دەستهەلاتێن خۆ بكاردئینن لەوان هێشتا ئیراق د كێشەیان دا هێلایە و بارودۆخ سەقامگیر نینە و گەشەبوون چێ نەبوویە!.
دەستوورێ مەدەنی و باوەری پێ هەبوون و كارپێكرن ئاسایشا گشتی و سەقامگیریێ و گەشەبوونێ مسۆگەردكەت.
سووریا ژی وەكو ئیراقێ جڤاكەكا فرەئەتنی و ئایینی و ئۆلی هەیە، بۆ وێ ژی باشترین سیستەمێ حوكمرانیێ دیموكراتیا فیدرالی یە، ئەگە نە هەر شێوازەكێ سەپاندنێ و سەركوتكرنێ دێ كارڤەدانێن خۆ هەبن و دی دەولەتێ بەرەف ئالۆزیێن ناڤخۆیی ڤە بەت و قوربانی لێ كەڤن، هەروەكو ئەڤ سیستەمێ حوكمرانیێ بۆ ئیرانێ و توركیایێ ژی پێدڤی ژبوونا ئاشتیێ و ئاسایشێ و سەقامگیێ و گەشەدانێ!.
بارودۆخ ل سووریایێ مەترسیدارە و نیشانێن تاكرەویێ و خۆسەپاندنێ و زڕبەهركرنا یێ دیتر دیارن، ئەڤە لڤی سەردەمێ سەرهەلدانا جۆراوجۆریێ و پێكدادانا شارستانیەتان و ململانا هەڤدژا و هەڤڕكیا هێزان و پێشكەفتا زانستی و رێزگرتنێ ل مافێن مرۆڤی ناهێتە قەبیلكرن، نەمازە هشتا دەڤەرا رۆژهەلاتا ناڤین ب گشتی یا د شەڕ و ئالۆزیێن فرەوانخوازیا دەولەتێن هەرێمی و مایتێكرنێن دەولەتێن بیانی و ئازادیخوازیا مللەتێن بندەست دا.
هیڤینە پشتی ڤان سەربۆرێن خویناوی و د ڤی بارودۆخێ سەختدا هەمی دەستهەلاتدارێن دەولەتێن داگیركەر ب خۆدا بچنەڤە و لۆژیكێ ئەقلی بكاربینن و خۆ ژ شاشیێن وێرانكەر دووربێخن و جوداهیان و مافێن پێكهاتان قەبوول بكەن، و كوردستان ژی هۆكارێن هێزێ پەیداكەت و خۆ رزگاركەت و بەرەف سەربەخۆیێ ڤە بچیت یان ل هەر دەولەتەكا پارچەكا كوردستانێ هەبیت فیدرالیزما راستەقینە لێ بهێتە بجهئینان كو ئەو ژی هەلبژارتنەكا گونجایە.
