قه‌ده‌را ملله‌تێ كورد
خالد ئه‌حمه‌د بادى
مانشیت
ملله‌تێ كورد ل هه‌مى پارچێن كوردستانێ تووشى نه‌خۆشى و چه‌وساندنێ بوویه هه‌ر ژ كه‌ڤندا و ب تایبه‌ت ل باشۆرێ كوردستانێ ل سه‌ر ده‌ستێ رژێمێن كه‌ڤنه‌په‌رست كو كورسیكا ده‌سهه‌لاتێ ل عیراقێ وه‌رگرتى و هه‌ر رێیه‌كا بیت یا بكارئیناى دژى ملله‌تێ كورد ژبۆ نه‌هێلان و ژناڤبرنا ملله‌تێ كورد. كوردستان جهێ به‌رى خودانا رژێمێن كه‌ڤنه‌په‌رست و ئیمپیریالیزما جیهانى ژ مێژه وه‌ره تاكو نوكه، چونكو كوردستان دكه‌ڤیته ناڤبه‌را چه‌ندین جهێن گرنگ دا مینا (گڤاندێن ئه‌نادۆلێ) و (وادى الرافدین) و زۆر جهێن دى یێن گرنك كو رێكیێن بازرگانى نه و پره ژ سه‌رچاوه‌یێن سروشتى مینا (گاز، كبریت ـ فوسفات ـ فسفۆر ـ ئاسن ـ زێر ـ ئه‌لماس) و هه‌مى جۆرێن دى یێن كانزایێن ب ناڤوده‌نگ و ب بها و هه‌روه‌سا ده‌ستێ كاركه‌ریێ یێ ئه‌رزانه ل ده‌ڤه‌رێن كوردستانێ و ب تایبه‌ت پشتى په‌یدابوونا گازى ب ره‌نگه‌كێ به‌رفره‌ه ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ و هه‌مى لایان هه‌ول داینه كو ده‌ستێ خوه داننه سه‌ر ڤێ ده‌ڤه‌رێ و ملله‌تێ كورد هه‌مى ده‌ما به‌رهه‌نگارى یا ڤان پێلانان كریه و ب هزاره‌ها شه‌هید و زیندانى و په‌ككه‌فتى و ئاواره و به‌رزه‌بووى داینه ژبۆ پاراستنا خاكا پیرۆزا كوردستانێ و ژبه‌ر ڤێ به‌رهه‌نگاریا ب هێز ژلایێ ملله‌تێ كوردڤه هه‌ر رژێمه‌كا هاتیه سه‌ر كورسیكا ده‌ستهه‌لاتێ ل عیراقێ هه‌مى هێزێن خوه یێن له‌شكرى یێن ب هێز كێشاینه سه‌ر كوردستانا بریندر، لێ نه‌شیاینه چ بكه‌ن دژى ملله‌تێ كورد ئه‌وبوو هنده‌ك رێكێن دى یێن ژناڤبرن و نه‌هێلانا ملله‌تێ كورد بكارئینان ئه‌و ژى:ـ
1ـ ل سالا (1963) ژ باژیرێ كه‌ركووك ده‌ست ب ڤه‌كوهاستنا مالێن كوردان كرن و ب سه‌دان خانیێن خێزانێن كوردان راده‌ستى خێزانیێن عه‌ره‌بان كرن و هه‌مى سامان و سه‌روه‌تا وان ژێ هاته ستاندن و (21) بیست و ئیك گوندێن جۆتیارێن كورد ژڤێ ده‌ڤه‌رێ ڤه‌گوهاستن و جهێ وان عه‌ره‌ب دانانێ.
2. ل سالا (1974) ێ (13) گوندێن (توز) بریارا چڤاتا سه‌ركردایه‌تیا شۆره‌شێ یا چه‌په‌ل ژێ گرت و خانیێن وان ل سه‌ر خێزانێن عه‌ره‌با دابه‌ش كرن و قه‌ده‌غه كرن كو خه‌لك مال و مولكێ كوردان بكریت.
3. ل سالا ( 1974) ێ (1150) كاركه‌ر و پۆلیس و مامۆستایێن كورد ژ سه‌ر كارێن وان ده‌رێخستن.
4. ل سالا (1978)ێ ئه‌ڤێ بریارا ڤه‌گوهاستنا و راستكرنا گوندا ژ ده‌ڤه‌را زه‌نگه‌نه و كاكه‌یى یێن سه‌ر ب ناحیا داقوق ڤه‌گرتن و ب بهانه‌یا كو گاز یا ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ هه‌ى.
5. پشتى سالا (1975) نیزیكى (300) سێ سه‌د هزار كورد ڤه‌گوهاستینه ناڤه‌راست و باشۆرێ عیراقێ ل ده‌ڤه‌رێن ( رمادیه ـ دیوانیه ـ ناسڕیه ـ عماره ـ سه‌ماوه)
6. ل سالا (1976 ـ 1977)ێ ڤالاكرنا ده‌ڤه‌را سنۆرێ عیراق و سووریا هه‌تا دگه‌هیته عیراق ـ ئیران ب درێژاهیا (800) كم و ب كیراتیا (15ـ52) كم و ل دووڤ سه‌رژمێرێن وان (250) هزار كه‌س بوون بۆ ئوردیكایێن ب خورتى چێكرى ل (بێگوڤا ـ باتیفه ـ بێرسڤێ ـ ده‌ركار ـ باگێرا ـ قدشێ ـ شێلادزى ـ سیریێ).
7. ل سالا (1978)ێ دده‌مێ هه‌یڤه‌كێ دا ب ده‌هان گوندێن كوردستانێ راستكرن ل گه‌ل ئه‌ردێ و یێ قه‌ره‌بۆكرن.
8 ـ ل سالا (1981) ێ (20) بیست هزار كورد رژێما عیراقێ ڤه‌گوهاستنه باشۆرێ عیراقێ ب هێجه‌تا به‌تالیێ ل كوردستانێ و په‌یداكرنا ده‌لیڤا كارى ل باشۆرێ عیراقێ و ل دووڤ بریارا ئه‌نجوومه‌نێ سه‌ركردایه‌تیا شۆره‌شێ یا ژماره (1391) ل (20/10/1981) ێ
9ـ ل سالا (1983 ـ 1984) هه‌شت هزار بارزانى ڤه‌گوهاستنه جهه‌كێ به‌رزه و هه‌مى هاتنه شه‌هیدكرن و به‌رزه‌كرن و دبێژته ڤى كارى (الاباده الجماعیه) كۆشتنا ب كۆم.
10ـ ل سالا (1987)ێ رژێما گه‌نى ل عیراقێ بریاره‌كا دى یا پیس و چه‌په‌ل ده‌رئێخست ژبۆ ڤالاكرنا كوردستانێ هه‌میێ و كۆمكرنا وان ل هنده‌ك جهێن سه‌رجادێن گشتى و به‌رده‌ست و ده‌ست نیشانكرنا هنده‌ك ده‌ڤه‌ران بۆ ئاڤاكرنا ئۆردیگایێن ب خورتى چێكرى. به‌لێ برینێن ڤێ جارێ كوورتر بوون ژ هه‌مى جارێن دى، چونكو ڤێ بریارا پیس و چه‌په‌ل هه‌مى كوردستان ڤه‌گرت و ب ده‌هان، به‌لكو ب سه‌دان بریارێن ب ڤى شێوه‌ى داینه و سیاسه‌تا كۆمكوژیێ و نه‌هێلانێ و ژناڤبریێ ل گه‌ل ملله‌تێ كورد ئه‌نجامداینه، لێ هه‌رده‌م ملله‌تێ كورد به‌رهه‌نگارى یا هێزێن رژێمێن گه‌نى ل عیراقێ كرینه و شۆره‌ش و به‌رخودانێن مه‌زن و بناڤوده‌نگ ئه‌نجامداینه و سه‌ركه‌فتێن مه‌زن هیزێن پێشمه‌رگێن پاله‌وانێن كوردستانێ بده‌ستڤه‌ئیناینه و بوویه ئه‌گه‌را ب سه‌رداگرتنا زۆر ئاخورێن دوژمنى ل فه‌وجا (سۆتكى ـ بێبادێ ـ بامرنێ) و پاقژكرنا (35) كم ب درێژاهیا جادا گشتى د ناڤبه‌را كانى ماسێ و هه‌تا دگه‌هیته بێگۆڤا و ب سه‌دان به‌لكو ب هزاران ده‌ستكه‌فتێن مه‌زن هێزێن پێشمه‌رگێن كوردستانێ بده‌ستخوه‌ڤه ئیناین و ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ دوژمنێن خوه یێن مێژێن به‌غدا تێر نه‌بوون ژ رێتنا خوینا ملله‌تێ كورد ژ گه‌نج و لاو و زارۆ و ئافره‌ت نه‌شیان ب رێكێن عه‌ره‌بكرن و زیندانكرنێ و كوشتن و سێداره‌دانێ و نه‌هێلانا ملله‌تێ كورد رابوون ب بكارئینانا چه‌كێ كیمیاوى یێ قه‌ده‌غه‌كرى ل جیهانێ ئه‌وبوو رژێما به‌عس یا كه‌تى و ب تایبه‌ت (عه‌لى حه‌سه‌ن مه‌جید) یێ ناسیار ب (عه‌لى كیمیاوى) بریارا كیمیا بارانكرنا باژارێ (هه‌له‌بچه) یێ كوردى كو تێدا (5000) پێنچ هزار زارۆ و لاو و ئافره‌ت و پیره‌میر و ژن ژ خه‌لكێ ڤێ باژیرى بوونه قوربانى و پتر ژ (4000) كه‌سان برینداربوون و تانوكه شوونوارێن ڤى چه‌كى پیس ل ده‌ڤه‌رێ ل ڤان مرۆڤان ددیارن پاشان ل رێككه‌فتى (25/8/1988)ێ رژێما پیس و گه‌نى یا عیراقى رابوون ب كیمیا بارانكرنا (27) بیست و حه‌فت گوندێن ده‌ڤه‌را به‌هدینان كو تێدا هزاران كه‌س بوونه قوربانى و هه‌ر رژێما به‌عسا پیس و چه‌په‌ل تێر نه‌بوون هه‌مى كوردستان دایه به‌ر چه‌كێ كیمیاوى ئه‌ڤا مه ل سه‌رى نڤێسى ب تنێ دلۆپه‌ك ژ ده‌ریایه‌كا نه‌هامه‌ت و ده‌رده‌سه‌رى و سته‌ما كو رژێمێن ئبَك ل دووڤ ئێك دژى ملله‌تێ كورد ئه‌نجامداین و ژبه‌ر ڤان هه‌مى سته‌مان ئه‌نفال و ئاواره‌یى و هه‌وێن ئه‌نفالان ژى په‌یدابوون. ئه‌ڤ پیلانین نوكه بۆ مه كوردان هاتینه دانان و دهێنه دانان ل هه‌مى پارچێن كوردستانێ مینا هێرش و سه‌ركوتكرنێن رژێما ئیرانێ دژى كوردان ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و كوردستانا باكۆر كو قركرن ب سه‌رێ ملله‌تێ كورد ئینان و هه‌روه‌سا ل كۆبانێ و عه‌فرین ژی هاته سه‌ر و ژده‌ستدانا كه‌ركووكا دلێ كوردستانێ و پیلان یا دهیته دانان بۆ هێرشكرنا توركیا بۆ سه‌ر شنگالا خه‌باتكه‌ر و قه‌ندیلێ بالا به‌رز كو ب بهانه‌یا (pkk) ێ یان ب چه‌ندین بهانه‌یێن دى كو عیراقا گه‌نى و ئیكسپایر و توركیا ئوسمانلى و ئیرانا سه‌فه‌وى و سووریا عه‌له‌وى ژی ل سه‌ر ڤێ پرسێ دهه‌ڤچه‌په‌رن و ب تنێ هه‌مى یان دڤیت كوردان بكوژن و ژبن ببه‌ن و نه‌هێلنه دهه‌بوونێ دا, ئه‌ڤه زۆر یا پێشچاڤه و بلا ل به‌ر خوه به‌رزه نه‌كه‌ین ل هه‌مى كوردستانێ ب تنێ هێرش و پیلان ل سه‌ر كوردانه و ل سه‌ر كوردستانێ نه و ب بێ ده‌نگى یا جڤاكێ نێڤده‌وله‌تى یێن ب ناڤێ دیمۆكراسیێ و دادپه‌روه‌ریا جیهانى دئاخڤن لێ دویرن ژڤێ دادپه‌روه‌ریێ وبتنێ به‌رژه‌وه‌ندیێن بلندێن خوه د پارێزنى و كورد كرنه سوته‌مه‌نى و كرنه پرسیارا شه‌شێ و دیسا وه‌لاتێن ئه‌قلیمى و ب هه‌ڤالینیا هرچا رۆسى و شڤانێن چێلان یێن ئه‌مریكى ژی د ناڤ پیلانان دا دبه‌رهه‌ڤ و پشكدارن. بلا ئه‌م كورد بۆ خوه عیبره‌تا ژ دیرۆكا بۆرى وه‌رگرین و ب هه‌مى رێیا دوژمنێن مه ل سه‌ر مه كار دكه‌ن چ ب دانا پاره و چ ب چێكرنا پارتێن سیاسى چ ب چێكرنا رێكخراوێن خێرخوازى چ ب دروستكرنا دوبه‌ره‌كیێ ل ناڤبه‌را پارت و لایه‌نێن ل هه‌ریما كوردستانێ و ب هه‌مى رێك و كاران یێ دوژمناتیا كوردان دكه‌ن و هێوا و ئۆمێدا مه ب تنێ حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ یه. بلا هه‌مى پارت و لایه‌ن و گرۆپێن كوردستانى و كه‌سایه‌تى و هه‌مى ملله‌تێ كورد ل هه‌رێما كوردستانێ كار بكه‌ین و به‌ره‌یه‌كێ كوردستانى یێ ب هێز دروست بكه‌ین به‌رامبه‌ر ڤان دوژمنان و دا كو ئیكگرتنه‌كا سورتاسه‌رى ل ناڤ هه‌رێما كوردستانێ دروست بكه‌ین ئه‌گه‌ر ئه‌ڤا مه ل سه‌رى نڤێسى ودیار كرى دێ دوباره بیته ڤه ودێ كورد بنه قوربان وزه‌ره‌رمه‌ندێ ئێكێ و دووماهیێ دێ هه‌ر كورد بن و ل دووماهیێ دێ بێژم بلا ئه‌م كورد ل هه‌مى پارچێن كوردستانێ خوه بكه‌ینه ئیك و ئه‌گه‌ر خوه نه‌كه‌ینه یه‌ك ئه‌مێ هه‌رن یه‌ك ب یه‌ك.
ژێده‌ر :
– لمحات تاریخیه حول مدینه كركوك .
– ژانترنیتێ .
