قه‌واله وه‌ك ئامرازه‌ك كاریگه‌ر بۆ رێكخستنا ئابوورى
سه‌ردار شاكر سلێڤانه‌ى
قه‌واله یان ژى دبێژنێ (Bonds) ئامرازه‌كێ دابینكرنا سه‌روه‌ت و سامانى یه حوكمه‌ت و ده‌زگه‌هێن دارایى ڤى ئامرازى بكاردئینن بۆ وه‌رگرتن و قه‌روه‌رگرتنێ بۆ پرۆژه‌یێن خوه هه‌روه‌سا ئه‌ڤ ئامرازه دهێته نیاسین ب سۆزنامه‌یه‌كا نڤێسى ژ لایێ قه‌روه‌رگرى بۆ دانا گۆژمه‌كێ دیاركرى بۆ خودانى د دیرۆكا دیاركرى دا زێده‌بارى دانا رێژا مفایى ل سه‌ر ڤێ قه‌والێ ژ بهایێ سه‌ره‌كى یێ قه‌والێ و ل ڤێره بۆ مه دیار دبت كو ئه‌ڤ ئامرازه قه‌ره ل سه‌ر لایه‌نێ ب ده‌رخستنا وێ رادبت. هه‌ژى بێژین قه‌واله‌یان سێ بهایێن سه‌ره‌كى هه‌نه ئه‌و ژى بهایێ سه‌ره‌كى یان بهایێ قه‌واله پێ هاتیه ده‌رخستن و بهایێ بازارى كو ئه‌ڤ بهایه دمینت ل دووڤ داخواز و نیشادانێ و بهایێ دووماهیێ دبێژنێ بهایێ بكارئینانێ كو ئه‌ڤ بهایه ل دووماهیا ژیێ قه‌والێ دهێته دیاركرن. ڤان قه‌والان ژى گه‌له‌ك جۆر هه‌نه كود هێنه دابه‌شكرن ل دووڤ چه‌ند خالان ژ وان ژى: دابه‌شكرنا قه‌والێ ل دوڤ لایه‌نێ ده‌ركرنێ كو دبنه قه‌والێن حكومى و قه‌والێن كه‌رتێ تایبه‌ت یان كۆمپانیان و ل ڤێره قه‌والێن حوكمه‌تان پتر جهێ باوه‌رێ نه لێ رێژا مفایى ل سه‌ر كێمتره, جۆره‌كێ دى دهێنه دابه‌شكرن ل دووڤ ده‌مى، ئه‌و ژى دبنه سێ جۆر: قه‌والێن ماوه كورت كو ژیێ وان هه‌تا ساله‌كێ یه و قه‌والێن ماوه مام ناوه‌ند كۆ ماوێ وان ژ ساله‌كێ هه‌تا پێنج سالانه و قه‌والێن ماوه درێژ ژ پێنج سالان هه‌تا نێزیكى پێنجى سالان و ل ڤێره دڤێت ئه‌م بزانن هندى ژیێ قه‌واله‌یان درێژتربت، مه‌ترسى ل سه‌ر زێده‌تر دبت، لێ د هه‌مان ده‌م دا قازانج ژى ل سه‌ر زێده‌تره, جۆره‌كێ دى دهێنه دابه‌شكرن ل دووڤ گه‌ره‌نتیان كو ئه‌و ژى قه‌والێن ب گه‌ره‌نتى و قه‌والێن بێ گه‌ره‌نتى كو ده‌مێ جۆرێ ب گه‌ره‌نتى دهێته ده‌رخستن دڤێت جۆره‌كێ گه‌ره‌نتیێ ل گه‌ل هه‌بت یان ئه‌و كه‌سێ ب ده‌رێخستنێ رادبت كه‌سێ دكرت بشت راست بكت كو دێ دراڤێ وى ل گه‌ل مفایى زڤرینت و جۆرێ دى به‌روڤاژى یه, جۆره‌كێ دى دهێنه دابه‌شكرن ل دووڤ گازیكرنێ، ئه‌و ژى دبنه قه‌والێن بهێنه زڤراندن و قه‌والێن نه‌هێنه زڤراندن كو هه‌رده‌ما كۆمپانى یان لایه‌نێ حكومى گازى هه‌لگرێ قه‌والێ كر، دڤێت ڤێ قه‌والێ بزڤرینت به‌رى دیرۆكا ب سه‌رڤه‌چوونێ, و ل دووماهیێ قه‌والێن بهێنه گوهارتن و قه‌والێن نه‌هێنه گوهارتن، ئه‌وژى مه‌ره‌م ژ گوهۆرینێ ئه‌وه كو قه‌والێن دهێنه گوهارتنێ هه‌لگرێ وان دكارت بگوهۆرت ب پشكێن كۆمپانیێ به‌رامبه‌ر گۆژمه‌كێ دیاركرى یێ دراڤى. دیرۆكا په‌یدابوونا قه‌والان دزڤرت بۆ سالا 1963 و وه‌به‌رهێنان د بازارێن قه‌والان ده یا بوویه به‌ربه‌لاڤترین وه‌به‌رهێنان كۆمپانى و ده‌زگه‌هێن دارایى قه‌ست دكنێ. گه‌له‌ك مفا ژ قه‌والان دهێته وه‌رگرتن ژ وان ژى: كێمكرنا مه‌ترسیان ب جۆراوجۆركرنێ یان ژى كێمبوونا مه‌ترسێن وه‌به‌رهێنانێ, ب ده‌ستخستنا گۆژمه‌كێ دیار كرى یێ داهاتى و ب شێوه‌یه‌كێ ده‌ورى, ئامرازه‌كێ وه‌به‌رهێنانێ یێ باوه‌رپێكریه ئانكو چ مه‌ترسى د ڤێ وه‌به‌رهێنانێ ده نى نه و ب تایبه‌تى ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ قه‌واله ژلایێ لایه‌نه‌كێ باوه‌رپێكرى هاتبت ده‌رئێخستن وه‌كێ قه‌والێن حوكمه‌تا وه‌لاتێ ئه‌مریكا, زێده‌بارى وه‌ختا كۆمپانى تووشى ژ ناڤچوونێ دبن ئێكه‌م كه‌سێ دراڤێ خوه ربگرت خودانێ قه‌والانه پاشان خودانێن پشكان. د سه‌رده‌مێ نوكه‌دا قه‌واله وه‌ك ئالاڤه‌ك بهێز د ئابوورى دا دهێته بكارئینان و هنده‌ك وه‌لات وه‌ك چه‌ك به‌رامبه‌ر وه‌لاتێن دى دشێن بكاربینن د شه‌رێن ئابوورى و بازرگانى دا, بۆ نموونه وه‌لاتێ چینێ مه‌زنترین قه‌رده‌ره بۆ حوكمه‌تا وه‌لاتێ ئه‌مریكا ب رێیا كرینا قه‌والێن ئه‌مریكى كو نێزیكى 1.17 ترلیۆن دۆلاران وه‌لاتێ چینێ قه‌والێن ئه‌مریكا كرینه و ل ڤێره ئه‌ڤ وه‌لاته دكارت وه‌ك چه‌ك دژى ئه‌مریكا بكاربینت و ب رێیا كرینا قه‌والێن ئه‌مریكى وه‌لاتێ چینێ پارێزگاریێ ل سه‌ر بهایێ دراڤێ خوه یێ ناڤخوه‌یى دكت. ل وه‌لاتێن رێژه‌یا زۆر موسولمان كێمتر دانوستاندنێ ب قه‌والان دكن ئه‌وژى ژبه‌ر وێ چه‌ندێ كو شه‌ریعه‌تێ ئیسلامێ رێك نه‌دایه ب وه‌رگرتنا رێژه‌یه‌كا دیاركرى یان ژى یا جێگر ل سه‌ر قه‌رى ژبه‌ر هندى وه‌به‌رهێنان د ڤى وارى ده كێمتره. دڤیا بت ئه‌م بزانن راسته كو رێك ب وه‌رگرتنا رێژه‌یه‌كا جێگر نه‌هاتیه دان ژلایێ دینى ڤه لێ ئه‌گه‌ر وه‌لات ڤى ئامرازێ دارایى بكاربینت بۆ جێگركرنا بهایێ دراڤێ ناڤخوه‌یى دێ گه‌له‌ك مفا ژێ هێته وه‌رگرتن، چونكى به‌نكا ناڤه‌ندى یان حوكمه‌ت دكارت قه‌واله‌یان بكاربینت بۆ كێمكرن و زێده‌كرنا دراڤێ ناڤخوه‌ى ل ناڤ بازارى, ئه‌م بێژن ئه‌گه‌ر دراڤ د ناڤ بازارى دا زێده‌بوو ب تایبه‌تى د وه‌ختێ هه‌لاوسانێ دا وه‌لات دكارت قه‌والان ده‌ربێخت دابكارت دراڤێ زێده ژ ناڤ بازارى كێم بكت و هه‌ولا جێگركرنا دراڤێ ناڤخوه‌ى بده‌ت. ل هه‌رێما كوردستانێ ژى ب جاڤه‌كێ ئابوورى و دارایى ته‌ماشه‌ى ڤى ئامرازێ گرنگ ناهێته‌كرن و مفا ژ ڤى ئامرازى ناهێته دیتن بۆ بلندكرن و به‌رز راگرتنا دینارى. له‌وا ب دیتنا من ئه‌گه‌ر كۆمپانێن مه یان حوكمه‌تا هه‌رێمێ بڤێت ئابوورێ مه بهێز بكت پێدڤیه هه‌ولا كرینا قه‌والێن بیانى بهێته‌دان دا ب رێیا ڤان قه‌ولان ئه‌م بكارن په‌یونه‌دیێن ئابوورى ل گه‌ل وه‌لاتێن بهێز بگریدن و بكارن ئابوورێ خوه بهێز بكن.
