قه‌یرانا ئابوورى و نه‌ساخیێن ده‌روونى!
ژێده‌ر و ئامارێن فه‌رمى نیشا دده‌ن ل ڤان چه‌ند هه‌یڤێن بۆرى ئاریشێن جڤاكى و سایكۆلۆژى و تاوانێن وه‌كى كوشتن و خوه‌كوشتنێ یێن زێده بووین. چ پێ نه‌ڤێت ڤێ چه‌ندێ په‌یوه‌ندیه‌كا ڕاسته‌وخۆ یا دگه‌ل وێ قه‌یرانێ هه‌ى یاكو به‌رسینگێ هه‌رێمێ گرتین، نه‌خاسمه ژى یا ئابوورى. یا دیار و ئاشكرایه ئه‌ڤ قه‌یرانه پشكه‌كا به‌رهه‌مێ وى شه‌رێ سایكۆلۆژیه ئه‌وێ حكوومه‌تا به‌غدایێ بۆ دروستكرنا ئاسته‌نگان ل به‌ر كوردستانیان و په‌شیمانكرنا وان ژ داخوازا جودابوون و دروستكرنا “ده‌وله‌تا كوردستانێ”یه. هاتنا ڕه‌شمالا تاریا ڕێكخراوا تیرۆرستیا ده‌وله‌تا ئیسلامى داعشێ فاكته‌ره‌كێ دی یه و فاكته‌رێ دی ژى هاتنا خارێ یا بهایێ په‌ترۆلێ یه كو دیسا ئه‌و ژى یاریه‌كا سیاسی یه ئه‌ندامێن ئۆپێكێ و نه‌خاسمه ژى سعوودیه و ئیران و هنده‌كێن دی ئه‌نجام دده‌ن.
هه‌لبه‌ت هژماره‌كا هۆكارێن دی یێن بابه‌تى ژى بێ به‌هر نینن د ڤێ چه‌ندێ دا، لێ ئه‌ڤ گۆتارا كورت ناهێلیت ب درێژاهى وان به‌حس بكه‌ین. چاره‌سه‌ركرنا هه‌مى ڤان ئاریشان پێكڤه و د گاڤێ دا هێدى یا ژ ده‌ست تاكێ كوردستانى و سه‌ركردایه‌تى و به‌لكو جیهانێ ژى ده‌ركه‌فتى. دبیت خوانده‌ڤان ڤێ پرسیارێ بكه‌ن: پا ڤێجا چاره چی یه؟ مه ل ڤێرێ نه‌ڤێـت بێژین كو هه‌تا چه‌ند حكوومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ په‌رۆشى وێ ئێكێ یه و چ كریه یان نه‌كریه. چونكى مه ئاگه‌ه ژ گه‌له‌ك ژ وان بزاڤ و هووركاریان نینه. لێ ئه‌وا مه دڤێت ل ڤێرێ ئاماژێ پێ بده‌ین ئه‌و چاره‌سه‌رن ئه‌وێن بسپۆره‌كێ سایكۆلۆژى دشێت وه‌ك پێشنیار بێخیته به‌رده‌ستێ خوانده‌ڤانان و یا دی دمینیته سه‌ر وان كو دێ چه‌ند شێن مفاى ژێ وه‌ربگرن و ئه‌ڤه ژى تشته‌ك ڕێژه‌یی یه. سه‌ربارى هه‌مى ئه‌و گۆتاریێن ژ ئالێى لایه‌نێن ئایینى و یاسایى و نۆژدارى و په‌روه‌رده‌یى و… هتد، دهێنه پێشكشكرن، لێ هێشتانێ دزى، خرابى، گه‌نده‌لى، تاوان، نه‌ساخیێ، جه‌سته‌یى، و لادانێن كۆمه‌ڵایه‌تى و په‌روه‌رده‌یى و … هتد، هه‌ر یێن د ناڤ جڤاكی دا هه‌ین، به‌لكو ژى د زێده‌بوونێ دانه.
دیاره مرۆڤ خودان كۆمه‌كا پێدڤیاتیا (needs) و داخوازیانه و بۆ بڕێڤه‌چوون و گه‌شه‌كرنا كه‌ساتیا مرۆڤى دابینكرن و هه‌بوونا وان گرنگ و فه‌رن. و ژیانا سه‌رده‌م ژى تایبه‌تمه‌ندیا خوه یا هه‌ى و ڕۆژ بۆ ڕۆژێ ئه‌ڤ داخوازیه زێده‌تر دبن. ژ ساده‌ترین تشتا و ژ خوارنێ و ڤه‌خوارنێ و جل و به‌رگ و كه‌ره‌ستێن ناڤ مالێ بگره هه‌تا یێن مه‌زن وه‌كى خانى و ترۆمبێل و… هتد، یێن بووینه پشكه‌ك ژ داخوازیێن هه‌ر مرۆڤه‌كى. و دیاره ژى مرۆڤ ب سروشت وه‌سانه و چاڤێن وى تێر نابن و هه‌تا هه‌مى تشت ژى هه‌بیت هه‌ر چاڤێن وى تێر نابن و مه‌زنترین به‌لگه ژى بۆ ڤێ گۆتنێ ده‌هان و سه‌دان ملیۆنێر و ملیاردێرن، كو ب هزرا من و ته چ ژێ كێم نینه، به‌لێ هه‌كه تو دگه‌ل وى ب ئاخڤى دێ هزاران كێماسیان ل نك خوه بێژیت و نه‌خاسمه ل وه‌لاتێن ئه‌مریكا و ئورۆپى و ئاسیا دوور و …هتد) و ل دووماهیكێ خوه دكوژن.
ئه‌ڤه ڕاستى و یاسایه‌كا باش نیشا مه دده‌ت: باشه هه‌كه داخوازیێن مرۆڤى هوسا ل بن نه‌هاتوونه و چ جاران ب دووماهیك نه‌هێن، ئایا چ بهێته‌كرن باشتره؟ بیگۆمان ئه‌ڤ پرسیاره ب ڤى ڕه‌نگى ب دووماهیك ناهێت به‌لكو پێدڤیه بێژین: باشترین ڕێك بۆ سه‌ره‌ده‌ریكرنێ دگه‌ل ژیانێ و خوه دوورخستن ژ بارگرانیا وێ و خۆپاراستن ژ ئێش و ئازارێن ده‌روونى چی یه؟ دبیت ئه‌ڤا ئه‌م دبێژین ب ناڤ گوهێ چه‌ند یان گه‌له‌ك كه‌سان دا نه‌چیت و باوه‌رى ژى پێ نه‌بیت. ئه‌ڤه ژى ژبه‌ر گه‌له‌ك ئه‌گه‌رانه و ئێك ژ وان په‌روه‌رده‌یا خێزانیا خه‌له‌ته ل ده‌ڤه‌رێن مه و گرێدایه ب كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێ ئابووریێ وێ كو تێدا ئابووریكرن نه‌بوویه پشكه‌ك ژ بنه‌مایێن بڕێڤه‌چوونا خێزانێ. ئه‌ڤ كه‌لتووره هه‌ر یێ ل سه‌ر هندێ بڕێڤه چووى”بلا ئه‌ڤرۆ هه‌بیت سوبه‌هى خودێ كه‌ریمه”.
ڕاسته و (صدق) خودێ كه‌ریمه، به‌لێ ده‌ستگرتن ژى یا هه‌ى. پا بۆچى دبێژن “نه‌شه‌رت ڕێنجبه‌ری یه شه‌رت ڕێبه‌ری یه”؟؟ ئه‌ڤ په‌نده و گۆتنه مه‌زنترین وانه‌یه و گه‌له‌ك دگه‌ل كاودانێ نوكه دگونجیت. ڕێبه‌رى د هندێ دا ئه‌و پارێ ته بزه‌حمه‌ت و ب خۆها ناڤ چاڤا و دژوارى و ب ڕێنجبه‌ریێ ڤه بده‌ستڤه ئیناى تو چه‌وا خه‌رج دكه‌ى و چ پێ دكڕى و خێزانا ته ل سه‌ر چ بنه‌ماى خه‌رج دكه‌ت و چه‌وا و كه‌نگى و بۆچى؟ ئایا بهایێ وێ دزانن یان ژى ته‌خشان و په‌خشان و ڕێژ و بێژێ پێ دكه‌ن؟ دبێژن ل وه‌لاتێ ئه‌مریكا هه‌تاكو ناڤ مالێن زه‌نگینا ژى هه‌كه كۆڕ یان كچه‌ك پێدڤى ب پاره‌ى دبیت و داخوازێ ژ مالباتا خوه بكه‌ت دێ به‌رێ وى ده‌نه وان جهێن داخوازیێن كارى ل سه‌ر پارچه‌یه‌ك ژ كاغه‌زێ هاتیه نڤیسین و تێدا ئه‌درێس و ژمارا ته‌له‌فۆنا وى جهى و مالێ یا تێدا و ل به‌ر ده‌رگه‌هێ میترۆ یان وێستگه‌ها پاسا هاتینه هلاویستن. ئه‌ڤه بۆ هندێ دا ئه‌و گه‌نج و سنێله بچن و كار بكه‌ن و بهایێ وى پاره‌ى بزانیت ئه‌وێ بده‌ست خوه‌ڤه دئینیت. بێگۆمان دێ خه‌رجكرنا وێ ژى نه‌وه‌كى یا مه‌بیت.
مه‌زنترین ئاریشا كو كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێ مه بده‌ست وێ ڤه دنالینیت ڕێژ و بێژه، كو ئه‌ندامێن مالباتێ نه‌چار دكه‌ت گڤاشتنێ ل سه‌ر سه‌میانێ مالێ دروست بكه‌ن بۆ وه‌رگرتنا پاره‌ى و ئه‌ڤ گڤاشتنه گه‌له‌ك جاران ئاریشێن مه‌زنێن وه‌كى شه‌ڕ و نه‌خوه‌شى و لێدان و قوتان و كوشتن ژێ په‌یدا ببیت.
یان چى دبیته پالده‌ر بۆ گه‌نده‌لیێ و دزى و به‌رتیلخوارنێ و گه‌له‌ك كار و تشتێن خه‌له‌ت كو ل دووماهیكێ گه‌هیته گرتن و شه‌همزاربوون و ڕووى ڕه‌شیێ و ل هنده‌ك كه‌سان ژى ب ڕه‌نگه‌كێ گڤاشتنێن ده‌روونى و هێدى هێدى ئێش و ئازارێن سایكۆلۆژى و به‌لكو ژى نه‌ساخیێن گرانێن جه‌سته‌یى وه‌كى شه‌كره و جه‌لته‌یا دلى یان مێشكى و یان ژى نه‌ساخیێن ده‌روونى وه‌ك خه‌مۆكى (depression) یان شیزۆفرینیا و هنده‌ك جاران ژى خوه‌كوشتنه.
له‌وما ” ڕێبه‌رى” مه‌زنترین چاره‌سه‌ره بۆ قووناغێن هوسا دژوارێن مرۆڤ ب قه‌یرانه‌كا ئابووریا وه‌كى نوكه و كوردستان پێدا ده‌رباز دبیت و پێدڤیه ئه‌م وه‌كى هه‌مى خه‌لكێ جیهانێ وێ بكه‌ینه هێڤێنێ ژیان و پشكه‌كا كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگى و پێكهاتا كه‌ساتیا خوه.
* بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و په‌روه‌رده‌یى/ زانینگه‌ها زاخۆ