كارتا سۆر
محه‌مه‌د چه‌لكی
سیاسه‌ت هونه‌رێ برێڤه‌برنێیه د هه‌مان ده‌م دا ژی ده‌ربرینه‌كا چڕه ژ ئاستێ ئابوورا هه‌ر وه‌ڵاته‌كی، دا مرۆڤ باش د سیاسه‌تا هه‌ر وه‌ڵاته‌كی بگه‌هت، فه‌ره ل یاریا كاره‌كته‌رێن سیاسی مێزه بكه‌ت و سه‌ره‌ده‌ریا وان بۆ كێشێن ناڤخوه‌یی و ده‌رڤه و ناسینا پێگه‌هێ وه‌ڵاتێ خوه د نه‌خشێ جوگرافی و سیاسیێ ده‌ڤه‌رێ و جیهانێ دا بزانت و قه‌درێ هه‌لكه‌فتا جۆگرافیا وه‌ڵاتێ خوه بزانت.
ل رۆژهه‌ڵاتا ناڤین هه‌لبه‌ت ئه‌گه‌ر توركیا بهێته هه‌ژمارتن ژ وه‌ڵاتێن رۆژهه‌ڵاتا ناڤین یه‌كه‌مین وه‌ڵاته كو پێگه‌هێ جۆگرافیێ وه‌ڵاتێ خوه ب زانه‌بوون وه‌ك كارته‌ك فشارێ به‌رامبه‌ری سیاسه‌تا گلۆبالیزمێ(به‌ری هینگێ ژی ل ده‌مێ شه‌رێ سار) بكاردئینیت، ئه‌ڤ یاریا حوكمه‌تا توركیا دكه‌ت هه‌تا نوكه هه‌ر سه‌ركه‌فتن بده‌ستڤه ئینایه و یێ ب باشی ئه‌ڤ كارته دایه خه‌بتاندن حوكمه‌تا ئه‌ردۆغانیه ب تایبه‌ت د كێشا سووریێ دا كو ئاوارێن سووری وه‌ك پاریه‌ك هنگڤینی كه‌فته د ده‌ستێن ئه‌ردۆغانی دا و ب وێ یاریا خوه هه‌تا (١٠- ١١).١٢. ٢٠٢٠ كاری رێكه‌كفتنه‌كێ دگه‌ل ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپا مۆهر بكه‌تن و كوژمه‌كێ مه‌زن یێ پاران ژ ئه‌ورۆپیان بچه‌قینیت و هه‌رده‌ما ڤیا ئاستێ خوه‌سته‌كێن خوه بلندتر بكه‌تن و كارتا ئاواره‌یان بلند دكه‌تن زێده‌باری نه‌هێلا ستاتۆیا رۆژئاڤایێ كوردستانێ وه‌كو هه‌رێما كوردستانێ ببیته چارچۆڤه‌ك دانپێنای هه‌رچه‌نده حوكمه‌تا په‌یه‌دێ د ڤی بیاڤی دا ژی هه‌تا ڕاده‌كی گونه‌هباره ژبه‌ر نه زه‌ڵالیا هه‌لویستێ وان به‌رامبه‌ری حوكمه‌تا به‌شار ئه‌سه‌دی و روسیا و نه رێكخستنا ناڤمالا كوردی ل رۆژئاڤا كو جهێ هه‌موو لایه‌نێن سیاسی بكه‌تن. بۆ توركیا ئه‌ڤه مه‌زنترین سه‌ركه‌فتن بوویه و چاره‌نڤیسێ حوكمه‌تا په‌یه‌دێ هێلایه لبه‌ر بارۆڤا چاره‌سه‌ریا كێشا سووریێ.
قۆلپا ناتۆ و ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپی گه‌له‌ك بێهنا خوه ل نه‌قۆلیێن ئه‌ردۆغانی و حوكمه‌تا توركی فرهه كریه و ته‌نی بۆ هندێ بوویه كو رێكێ ل گه‌هه‌شتنا رۆسیا بگرن بۆ ئاڤێن گه‌رم و رۆژهه‌ڵاتا ناڤین چونكو هه‌رده‌ما رۆسیا گه‌هه‌شته سه‌ر ئاڤێن گه‌رم و رۆژهه‌ڵاتا ناڤین هینگێ پارسه‌نگا هێزێ دێ هێته گوهۆرین و گه‌هه‌شتنا ووزێ بۆ ئه‌ورۆپا دێ كه‌ڤیته د مه‌ترسیێ دا و ژ به‌ر چه‌ندین ئه‌گه‌رێن دن یێن ستراتیجی لێ ده‌ما سه‌رپێچی و نه‌قۆله‌یی بگه‌هنه پرسێن نهێنی و ستراتیجیێن له‌شكری، هینگێ هه‌موو ئانكوێن دن گۆری ستراتیجیێ دبن، له‌وا ب ئێك ده‌نگ و د ئێك ده‌مدا ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپی و ئه‌مریكا كارتا سۆر بۆ ئه‌ردۆانی بلندكرن و گۆتنێ هه‌تا ڤێرێ به‌س لێ دیسا ژی بیاڤه‌كێ یاریێ بۆ ئه‌ردۆغانی هێلایه ئه‌و ژی ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپی هه‌تا هه‌یڤا ئادارا ٢٠٢١ێ ده‌م دایه ئه‌ردۆغانی كو ده‌ستان ژ نه‌قۆله‌یێن خوه به‌رده‌ت و بكه‌ڤیته دانوستاندان ل گه‌ل ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپی و یونانێ بۆ ته‌ڤ پرسێن هه‌لاویستی، ئه‌گه‌ر هه‌ر به‌رده‌وام بوو هینگێ دێ عمبارگۆیا ئابووری به‌رامبه‌ری توركیا دێ ئێته ڕاگه‌هاندن، توركیا باش دزانیت كو ئابوورێ وێ چه‌ند یێ گیرۆده‌یێ ئابوورێ ئه‌ورۆپایه و نكاریت خوه ل به‌ر عمبارگۆیا ئه‌ورۆپی بگریت، ژ بلی عمبارگۆیا ئه‌مریكی و به‌حس هه‌یه كو توركیا ژ به‌ر سیسته‌مێ مۆشه‌كێن رۆسی S- 400 كو نوكه توركیا دایه خه‌بتاندن، بكه‌ڤیته د لیستا كاتس دا ئه‌ڤ لیسته یا ته‌رخانكریه بۆ دیاركرنا دوژمنێن ئه‌مریكا و هه‌رده‌ما وه‌ڵاته‌ك كه‌ڤته د ڤێ لیستێ دا ئێدی ئه‌مریكا وه‌ك دوژمن سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل كه‌تن.
ب سایا یاریكرنا ئه‌ردۆغانی ب گه‌له‌ك جه‌مسه‌ران د ئێك ده‌م دا نوكه ئه‌و یاری وه‌كو تۆكه‌كا ره‌ش ل گه‌رده‌نا وی ئالیایه و نه‌چاره هه‌لویسته‌كی بتنێ بهه‌لبژێریت و هه‌ر ئێك ژ وان هه‌لویستان دێ بیته سه‌ده‌مێ گوهه‌رینا گه‌له‌ك تشتێن ستراتیجی كو ئاییندێ توركیا و رۆژهه‌ڵاتا ناڤین دێ دیار بیت.
ئه‌ڤ كارتا سۆرا ئێكه‌تیا ئه‌ورۆپی و ئه‌مریكا به‌رامبه‌ری ئه‌ردۆغانی بلندكری داویێ ب یاریێن ئه‌ردۆغانی دئینیت و ته‌ڤ كارتێن فشارێن ئه‌ردۆغانی دسۆژیت زڤستانه‌كا گه‌رم ل پێشییا ئه‌ردۆغانیه و نێزیكبوونا ئاڤابوونا ستێرا وییه وه‌ك سیاسی و ته‌ڤ هه‌ڤالبه‌ندێن وی یێن خوه ب سیاسه‌تا ویڤه گرێداین. دڤێت ژبیرنه‌كه‌ین كو گه‌لێن توركیا ژمێژه كارتا سۆرا خوه به‌رامبه‌ری حوكمه‌تا ئاكه‌پێ و هه‌ڤالبه‌ندێن وی بلندكریه و هه‌لبژارتنێن شاره‌داریان باشترین نموونه‌یه كو حزبا ئه‌ردۆغانی هه‌موو باژێرێن مه‌زن ژ ده‌ستدان.
