كارتێكرنا كۆچكرنێ لسه‌ر ئابۆرى؟
سه‌ردار شاكر سلێڤانه‌ی*
هه‌لبه‌ت ته‌یر و ته‌وال هه‌روه‌ختا هه‌ست ب برس و ترسێ دكن, پێكولا گوهارتنا وارێ خوه دكن یان ژى ب تایبه‌ت ل زڤستانان و په‌یدابوونا سه‌رمایێن دژوار و به‌فرێن توند, لێ گوهارتنه‌ك ژبه‌ر باردۆخێن ژیانێ و یا ماوه‌كورت و وه‌رزى, دیسا جاره‌ك دى دێ ل هێلین و ژیانا خوه بنه خودان. زێده‌بارى ئه‌گه‌ر ئه‌م بزڤرین بۆ دیرۆكێ و شارستانیه‌تێن بۆرى ئه‌م دێ بینن كو په‌یڤا كۆچكرن یان دیاردا كۆچكرنێ هه‌بوویه و د هه‌ر قۆناغه‌كا ژیانێ دا كۆچكرن بۆ مه‌ره‌مه‌كا دیار كرى بوویه و ل ده‌ف هنده‌ك ژێده‌ریێن دیرۆكى كۆچكرن به‌رى دو ملیۆن سالان په‌یدا بوویه و دبیت زێده‌تر ژى بت, دیسا كۆچكرنا وه‌لاتێن هند و ئارى نێزیكى (2000) سالان به‌رى زاینى بوویه, و د سه‌رده‌مێ ئیسلاما پیرۆز دا كۆچكرن په‌یدابوویه ژ ئه‌نجامێ ئازاردانا موسلمانان ژبه‌رهندێ پێغه‌مبه‌رێ مه محه‌مه‌د (سلاڤێن خودێ لسه‌ربن), فه‌رمانا موسلمانان كریه ژ وه‌لاتێ گاوران كۆچبكن بۆ وه‌لاته‌كێ دى یێ گاوران یێ سه‌قامگیر و ئارام, هه‌ر دیسا ل سالێن (1945) هژماریێن مه‌زن یێن كۆچبه‌ران قه‌ستا وه‌لاتێ ئه‌لمانیا كرینه, و ئه‌ڤ كۆچكرن هه‌تا نوكه ژی به‌رده‌وام بوویه. به‌لێ ئه‌گه‌ر بپرسین كا ئه‌رێ كۆچكرن چیه؟ و كه‌نگى په‌یدا دبت؟ و بۆچى په‌یدا دبت؟ و كا كارتێكرنا كۆچكرنێ لسه‌ر ئابۆرى چیه؟ و پتر گرنگى دێ بپسیارا دوماهیكێ هێته دان, زاراڤێ كۆچكرنێ دهێته ناسكرن ب لڤینێن كه‌سان یان گیانه‌وه‌ران و چوون ژ جهه‌كێ یان ناڤچه‌یه‌كێ بهه‌ر ئارمانجه‌كێ بت بۆ ناڤچه‌یه‌ك یان جهه‌كێ دى یێ گونجایى ل ده‌ف كۆچبه‌رى یان ژى د هزرا كۆچبه‌رى دا, كۆچكرن په‌یدا دبت ژبه‌ر گه‌له‌ك ئه‌گه‌ران و بتایبه‌تى ژ ئه‌نجامێ كاودانیێن شه‌ڕان و تێكچوونا بارێ ئابۆرى و تێكچوونا په‌یوه‌ندیێن جڤاكى و هتد…, لڤێره هنده‌ك ئه‌گه‌ریێن به‌ربه‌لاڤ دێ هێنه دیاركرن مینا: نه‌بوونا دادیێ و وه‌كهه‌ڤیێ د دابه‌شكرنا داهات و سامانێ وه‌لاتى دا, هه‌بوونا شه‌ڕیێن گران د ناڤبه‌را وه‌لاتان دا و ب به‌رده‌وامى بێ راوه‌ستان, نه‌بوونا ده‌لیڤێن كارى و كێمیا خزمه‌تگوزاریان ب تایبه‌تى مینا كه‌هره‌ب و ئاڤ و سه‌خبێریكرنا جاده‌یان, لاوازیا سنوور و توخیبێن وه‌لاتان, هه‌بوونا هنده‌ك گرۆپ و لایه‌نێن به‌ه‌رژه‌وه‌ندیخواز, چونكى ب چوون یان كۆچكرنا هنده‌ك كه‌سان ده‌لیڤه بۆ كه‌سێن دن باشتر دبن, و دیسان كۆچكرن د هنده‌ك جاران دا رویدده‌ت ژ ئه‌نجامێ به‌لاڤبوونا نه‌خوه‌شیێن كوشنده و كوژه‌ك و نه‌بوونا چاره‌سه‌ریێن گونجای, و هنده‌ك جاران كۆچكرن په‌یدا دبت ژبۆ گه‌ریان لزانین و زانستى, و گه‌ران ل وه‌به‌رهێنانێن باشتر ل وه‌لاتێن زه‌نگین بكه‌ره‌ستێن كێم. لێ پسیارا گرنگ لڤێره یا مه كرى ئه‌وه كا ئه‌رێ كارتێكرنا كۆچكرنێ ب كۆم لسه‌ر ئابۆرى چیه؟ و كا چ زیان و مفا هه‌نه؟ به‌لێ كۆچكرنا ب كۆم نه‌تنێ دێ بارگرانیێ لسه‌ر په‌یوه‌ندیێن جڤاكى په‌یدا كت یان ژى ب رێیا كۆچكرنێ تنێ دێ زیان ڤ ئایینى كه‌ڤت, لێ زه‌ره‌ره‌كا مه‌زن دێ ب ئابۆرێ وه‌لاتی ژى كه‌ڤت ب تایبه‌تى ئه‌گه‌ر كۆچبه‌ر ژ ته‌خا گه‌نج و زارۆیان بن, چونكى گه‌نج و زارۆ ستوینا ئابۆرێ وه‌لاتى نه و هه‌ر گاڤا رێژا پیران و كه‌سێن دانعه‌مر زێده‌بوو, ل وى وه‌ختى هێزا كارى دێ لاواز بت و به‌رهه‌مێ ناڤخوه‌ى ب هه‌مى شێوزان دێ كێم بت بلا خوه وه‌لاته‌ك نه‌به‌رهه‌مهێن بت ژى, دیسا ب كۆچكرنا گه‌نجان نه‌تنێ ده‌رئێخستنا سه‌رمایه‌یێ مرۆڤی دێ كێم بت, لێ دێ سه‌رمایه‌یێ دراڤی ژى كێم بت، چونكى كۆچكرن ب هه‌روه ناهێته ئه‌نجامدان و هه‌ر كۆچبه‌ره‌ك یان خێزانا كۆچبه‌ر گه‌له‌ك سه‌رمایه‌ی ژى ژ وه‌لاتى ده‌ردئێخت و زیانێ دگه‌هینت تاكێن دى یێن وه‌لاتى, و گه‌له‌ك زیانێن دى, هه‌ر دیسا دبیت جاران كۆچكرنێ كارتێكرنه‌ك ئه‌رێنى ژى هه‌بت لسه‌ر ئابۆرێ وه‌لاتى. لدوماهیێ دلگرانى لده‌ف پتریا تاكێن كورد په‌یدابوویه ژ كۆچكرنا نوكه یا ب كۆم و بێ پلان و ب تایبه‌تى بۆ چینا گه‌نجان, و ب راستى جهێ داخێ یه ژى، چونكى هه‌رێما مه هێش تازه خوه لسه‌ر پێن خوه خوه‌نه‌گرته و هێش هێرشێن دوژمنان لسه‌ر دزۆرن و هێش دوژمن یێ خه‌باتێ دكن بۆ تێكدانا ره‌وه‌شتێ گه‌نجێ مه چ بخوه‌شكرن و گوتگوتكان بت لسه‌ر وه‌لاتێن بیانى یان ژى ب رێیا نه‌شرینكرنا ده‌ستهه‌لاتێ بت، لبه‌ر وان و گه‌له‌ك ریێكێن دى, لێ لدوماهیێ هیڤیخوازین ژ سه‌ركردایه‌تیا كوردى و ده‌ستهه‌لاتداران و سه‌رۆكێ هه‌رێمێ و سه‌رۆكێ حوكمه‌تێ ب هویرى لسه‌ر ئه‌گه‌ریێن كۆچكرنێ براوه‌ستن و زێده‌تر گرنگى ب هشیاركرنا ته‌خا گه‌نجان بهێته‌دان و پتر دلیڤێن كارى ب وان بهێنه ره‌خساندن و زێده‌تر وه‌كهه‌ڤی د دابه‌شكرنا داهات و خزمه‌تگوزاریان بهێته‌كرن, دا ئێدى گه‌نج بزانیت ئه‌و خودانێ ڤێ ئاخێ یه و چو جاران ئه‌ڤ ئاخ و ده‌ستهه‌لاته دژى به‌رژه‌وندیێن وى نه‌بووینه و دژى نابن ژى.
*مامۆستایێ زانكۆیا پولیته‌كنیك ــ دهوك
