كارگەها چێكرنا فینگەران ل دهۆكی سەدێ 80 تمامبوویە و ل سالا بهێت دێ كەڤیتە كاری
صەباح زوهێر زێباری:
كەسایەتیێ بەرچاڤێ قەزا بەردەرەش ددەتە دیاركرن كو ل سنورێ هەر سێ قەزایێن ئاكرێ و بەردەرەش و شێخان سالانە نێزیكی ئێك ملیون دونەمێن عەردی بەرهەم ل ڤێ دەڤەرێ دهێتە چاندن و بۆ رۆژناما ئەڤرۆ گۆت: رەنگە بۆ نوكە مە هند ئاریشا ئەمباركرنێ نەبیت، لێ ژبلی ئومباركرنێ مە پێدڤی ب كارگەهان هەیە، كارگەهێن مە ژی وەكو پرۆژە نها كارگەها فینگەران ئەم تێدا كاردكەین و 80% تەمامبوویە و سالا داهاتی دێ كەڤیتە كاری، هەروەسا كارگەهەكا پیڤازا مە دروست كریە كو مەها هەشت دێ كەڤیتە كاری و هەروەسا كارگەهەكا تایبەت ب گوشتی ڤە دێ هێتە بەرهەمئینان، ئەڤ پروژە ژی ل ژلایێ كەرتێ تایبەت دهێنە دروستكرن، بێگومان دروسبوونا كارگەهان پتر دەلیڤێ دەتە جوتیاران كو بەرهەمێ وان بهێتە گەرەنتیكرن.
بشار ئاغا كەسایەتیێ بەرچاڤێ دەڤەرا بەردەرەش و ئەندامێ خۆلا بوری یا پەرلەمانێ كوردستانێ ل سنورێ پارێزگەها دهۆكێ كو بەرهەمەكێ چاندێ یێ زور ل دەستی دایە و خودان چەندین پرۆژێن مەزنە ل قەزا بەردەرەش، د چاڤ پێكەفتنەكا رۆژناما ئەڤرۆ دا دیاركر، ڤێ دەڤەرێ دبێژنێ دەشتا ناف كورێ كو هەرسێ قەزایێن شێخان و بەردەرەش و ئاكرێ بخوڤەدگریت كو زێدەتر ئێك ملیون دونەم بەرهەم ل ڤێ دەڤەرێ دهێتە چاندن و بناڤ و دەنگترین دەڤەرە بۆ چاندنێ ل سەر ئاستێ عێراقێ و هەمی جۆرە بەرهەمەكێ ل ڤێ دەڤەرێ ئەنجامەكێ باش هەبوویە كو بەرهەمێن ستراتیژی نە.
زێدەتر گۆت: بەری نوكە پتر (گەنم و جەه و نیسك و باقل) دهاتنە چاندن، لێ ل ڤان سالێن داویێ هندەك گوهۆرین كەفتنە جۆرێن بەرهەمان، ئەو ژی برنج و پتات و تەماتە گرنگی پێ هاتەدان، لێ بەرهەمێ پتری هەموویان نها پتات زێدەتر دهێتە چاندن، چونكی ئەنجامەكێ باش هەبوویە، ئەو ژی پشتی ل سالا 2009 وەزارەتا چاندنێ یا حوكمەتا هەرێما كوردستانێ پلانەكا پێنج سالی دانای ئەو ژی پشتەڤانیا دارایی بوو بۆ جوتیاران بۆ چاندنا بەرهەمێ پتاتا، پشتی ڤێ چەندێ سال ب سال بەرهەمێ چاندنا پتاتا ل ڤێ دەڤەرێ زێدەتر لێ هات ل دووڤ دووماهی ئامار ل سالا 2023 ل ڤێ دەڤەرێ 27هزار دونەمێن عەردی بۆ چاندنا بەرهەمێ پتاتایە و رەنگە ئەم پێشبینی دكەین ئەڤ سالە نێزیكی 400 هزار تەنێن پتاتا بهێنە بەرهەم ئینان ل هەر سێ قەزایان كو رەنگە ببیتە پتر 10% یا ئەردێ ڤێ دەڤەرێ.
ل دور پرۆژێن تایبەت بخۆڤە بشار ئاغا دبێژیت: دەمێ سێ سالانە مە دەست ب دروستكرنا چەند پرۆژێن پیشەسازیا چاندنێ كریە، چونكو ئەگەر رێژا بەرهەمێ چاندنێ زێدەبوو دێ تووشی كێشا بازاركرنێ بی، لەوا دامەزراندنا پیشەسازیا چاندنێ دێ بیتە پێنگاڤەك بۆ ساخكرنا بەرهەمێ جوتیاران، ژ بەر هندێ ئەم رابووین ب دروستكرنا سێ كوگەهێن ساركرنێ یێن سەردەمیانە كو ب سیستەمێ هولەندی هاتینەدانان و دو كوگەهێن سیستەمێ كلاسیك و ڤان كوگەهان شیانێن 100 هزار تەنێن پتاتان هەنە بهێنە ئومباركرن، هەروەسا چەندین كوگەهێن دی ژی هەنە ل دەڤەرێ رادبن ب عەمبارنێ، ئەڤ بەرهەمێ دهێتە دناڤ كوگەهاندا ژی 100% یێ خومالی.
زێدەتر گۆت ژی: لێ عەمباركرنا بەرهەمێ خومالی بەس نینە بۆ پاراستنا بەرهەمێ خومالی، ژبەركو بەرهەم زێدەترە ل پێدڤییا خەلكی ل هەرێمێ، رەنگە بۆ نوكە مە هند ئاریشا ئەمباركرنێ نەبیت، لێ ژبلی ئومباركرنێ مە پێدڤی ب كارگەهان هەیە، كارگەهێن مە ژی وەكو پرۆژە نها كارگەها فینگەران ئەم تێدا كاردكەین و 80% تەمامبوویە و سالا داهاتی دێ كەڤیتە كاری، هەروەسا كارگەهەكا پیڤازا مە دروست كریە كو مەها هەشت دێ كەڤیتە كاری و هەروەسا كارگەهەكا تایبەت ب گوشتی ڤە دێ هێتە بەرهەمئینان، ئەڤ پروژە ژی ل ژلایێ كەرتێ تایبەت دهێنە دروستكرن، بێگومان دروسبوونا كارگەهان پتر دەلیڤێ دەتە جوتیاران كو بەرهەمێ وان بهێتە گەرەنتیكرن.
ناڤهاتی گۆت ژی: دەمێ بەرهەمێ پتاتا دگەهیت رێژەك راستەوخۆ بەلاڤ دبیتە ناڤ بازاری و رێژەك دچیتە ناڤەراست خواریا عیراقێ و بەشێ مای ژی ل كوگەهان دهێتە ئومباركرن بۆ دەمێن پێدڤی دووبارە بەلاڤ دبیتە بازاری دا و وەلاتێن كەنداڤی داخوازیەكا زۆر ل سەر هەیە، ئەو ژی ئەگەر رێك هەبن، چونكی پتاتا مە باشترین پتاتە ل سەر ئاستێ وەلاتێن روژهەلاتا ناڤەراست، ئەڤە بۆ ماوێ پێنج سالە ئەو بەرهەمێ دهێتە چاندن زێدەتر ل پێدڤیا بازاری و خەلكی یە، چونكی كوردستانێ پێدڤی ب 100 هزار تەنێن پتاتایە، ب تنێ ئەڤ سالە ل كوردستانێ نێزیكی 600 هزار تەنێن پتاتا هاتینە بەرهەمئینان، ئەگەر حۆكمەتێ هەماهەنگی هەبیت دگەل مە ئەم دشێین پێدڤیا كوردستانێ هەموویێ دابین بكەین ب زێدەیڤە ژی كوردستانێ پێدڤی ئێك پتاتا دەرڤە نەبیت.
كەسایەتیێ دەڤەرا بەردەرەش گۆت ژی: هەتا سالا 2002 وەكو ژێدەرێ ئاڤێ مە پشت بەستن ل سەر ئاڤا خازری دكر، بەلێ سال ب سال ئاڤ ل خازری كێم بوو، لەوا نها جوتیارێن ڤێ دەڤەرێ پشت بەستنێ دكەنە سەر بیرێن ئاڤێ بۆ چاندن و ڤەخوارنێ، ئەڤ بیرە ژی ژلایێ خەلكیڤە دهێنە لێدان ژلایێ كەرتێ تایبەتڤە، د پلانا حوكمەتێ دایە پرۆژەكێ ئاڤێ بۆ ڤێ دەڤەرێ دروست بكەت بۆ پتر پێشخستنا كەرتێ چاندنێ ل ڤێ دەڤەرێ.
هەروەسا ئاماژە دا وێ چەندێ ژی، ئاریشا سەرەكی ژی بازاركرنا بەرهەمێ جوتیارانە و سنور ژی ب دروستی نەهاتینە كۆنترولكرن ل دەمێ بەرهەمێ جوتیاران دگەهیتێ، بەرهەمێ بیانی بەردەوام دهێتە ناڤ هەرێمێ و هەتا ب كوالیێتیەكا خراب ژی دهێن ئەڤە زیانەكا مەزن دگەهینتە بەرهەمێ جوتیارێن هەرێمێ، كێشا مە یا دی دگەل حۆكمەتا عێراقێ یە و مە دڤێت بەرهەمێ خوە بو وەلاتێن كەنداڤی رەوانە بكەین، لێ دەمێ دەربازبوونێ ل عێراقێ دا ئاریشا ل زالگەهێن حەشدا شەعبی و عێراقێ بۆ بارهەلگران دروست دبن، ئەڤ وەلاتە ژی ل سەر سنورێ عێراقێ نە و ئەم نەچارین ل عێراقێ دا دەربازبكەین.
بشار ئاغا پەرلەمانتارێ خولا بوری یا حوكمەتا هەرێمێ زێدەتر گۆت: كابینێن حوكمەتێ بەرنامێن خوە بۆ چاندنێ هەبووینە، ب خوشحالیڤە كابینا نەهێ یا حوكمەتا هەرێمێ گرنگیەكا مەزن دایە كەرتێ چاندنێ و پیشەسازی و گەشتیاری، وەكو پشتگیریا داری نەكریە لێ كارئاسانیەكا باش بۆ جوتیاران كریە و پروژێن نوی روژانە یێ دكەڤنە كاری، هەروەسا حوكمەتا مە هەولدەت بەرهەمێ نافخۆی بپارێزیت، وەكو پێشنیازەك پێدڤیە ئەو رێژا پارەی بۆ وەزارەتا چاندنێ هاتیە دانان بهێتە زێدەكرن، چونكی ئەو رێژا هاتیە دانان گەلەك یا كێمە و كەرتێ چاندنێ ب وی كوژمێ پارەی پێش ناكەڤیت، لەوا داخوازێ ل حوكمەتێ دكەین پارە زێدەتر بۆ وەزارەتا چاندنێ بهێتە زێدەكرن، هەروەسا خالا دی قانونا پاراستنا بەرهەمێ نافخوی یێ جوتیاران بهێتە جێبەجێكرن، مخابن ئەڤ قانونە ل پەرلەمانی هاتەدەركرن، لێ ب شێوەكێ باش ناهێتە جێبەجێكرن، هیڤیدارین قانونا پاراستنا بەرهەمێ نافخو یێ جوتیاران بكەڤیتە كاری، دا كو جوتیار پشتراست بیت و پتر گرنگیێ ب بەرهەمێ خوە بدەت، هەروەسا حوكمەت دشێت ب رێكا پێشینێن چاندنێ پشتەڤانیا جوتیاران بكەت و بانكا چاندنێ بێخیتە كاری، ڤێ چەندێ دێ جوتیار پتر شێن بەرهەمێ خوە پێش بێخن و دێ كەرتێ چاندنێ گەشەكرنێ بخوڤە بینیت.
ل داویێ ژی بشار ئاغایێ دڤەرا بەردەرەش گۆت داخوازێ ژ حوكمەتا هەرێما كوردستانێ دكەین گرنگیەكا باشتر بدەتە كەرتێ چاندنێ، ژ بەر كو هەر وەلاەتەكێ خوراكێ خوە ب دەستێ خوە دروست نەكەت، ئەو وەلات بەردەوام دێ ل ژێر فشارێ و نەمانێ بیت، لەوا كوردستانێ خاكەكا باش هەیە پێدڤیە ئەم چاندنا خوە دشێین پێشبێخین بكەینە سەر وەلاتێن دەوروبەر ژی، ناچێبیت ئەم پشت بەستنێ تنێ ل سەر نەفتێ بكەین، دڤێت مە پێگوهۆرێن دی ژی هەبن ئەو ژی چاندنە، لەوا باشترین سێكتەر كو حوكمەت دشێت وەكی نەفتێ پشت بەستنێ ب سەر بكەت بۆ بهێزكرنا داهاتی كەرتێ چاندنێ یە.
د پروژێن بشار ئاغایی دا ب گشتی هەتا 1200 كرێكارێن بەردەوام هەنە تێدا كاردكەن، ئەگەر ئەو پروژێن مای ژی ب داوی بهێن رەنگە بگەهنە 2000 كرێكارێن فەرمی، هەروەسا كرێكارێن وەرزی ژی هەنە ل دەمێ چاندن و هەلقاندنێ كو نێزیكی 25 هزار مفای ل كاركرنێ وەردگرن، ئەڤە بوویە ئەگەر دەرفەتا كاری ل دەڤەرا بەردەرەش زێدەتربیت و گەنجێن كچ و كور و ئاوارەژی ژێ مفاداربن.
