كه‌ركووك ب دیده‌ڤان و ئامار و دیرۆك، باژێره‌كێ كوردی یێ ره‌سه‌نه
دیرۆكا كوردینیا كه‌ركووكێ بابه‌ته‌كێ دوور و درێژه، ب گۆتاره‌كا هۆسا هه‌می به‌لگه و رۆهنكرنا دیرۆكی ناهێنه نڤیسین و گۆتن، لێ ب هنده‌ك دیده‌ڤان و ئاماران دێ ئاماژه پێ ده‌ین كو، كورد ئێكه‌مین كه‌سانن ل كه‌ركووكێ بوون نێزیكی ١٠٠ هزار سالان به‌ری هاتنا پێلێن به‌شه‌ری ژ گزیرتا عه‌ره‌بی، وه‌ك هاتیه په‌سه‌نكرن د پرتووكا (دیرۆكا كوردان) دا یا (تۆما بوا) و كه‌ركووكێ پایته‌ختێ (الكوتیین) بوو و دگۆتێ (ئارابخا) و میدیا (المیدیین) دگۆتنێ (كورا كورا) ب رامانا رۆناهیا ئاگری، و سومه‌ریان دگۆتێ (كاركووك ) ب رامانا (كارێ رێكو پێك)، كو ئه‌ڤ چه‌نده ب ١٦٠ سالان به‌ری زایینی یه، رۆژهه‌لاتناس و دیرۆكڤان و رێكخراوێن جیهانی و هه‌رێمی ڤان ئامار و دیده‌ڤانا بۆ مه و خه‌لكێ جیهانێ دیاردكه‌ن: ١ـ ئه‌ندازیارێ رۆسی (یووسف جیرنیك) ل سالا١٨٧٢ـ ١٨٧٣ هاتبوو كه‌ركووكێ بۆ دووڤچوونا شیانێن گه‌میڤانیێ ل رووبارێ دیجله و فورات، ل سالا ١٨٧٩ ئه‌نجامێن سه‌ره‌دانا خوه ل ویكیپیدیا چارێ ژ به‌لاڤووكا پشكا قه‌فقاس یا كۆمه‌لا جوگرافیا شاهی (مه‌له‌كی) یا رۆسی، دبێژیت ژمارا ئاكنجیان ل كه‌ركووكێ ل وی ده‌می ١٢ ـ ١٥ هزار كه‌س بوون هه‌می كوردن ژ بلی (٤٠) خێزانان ژ ئه‌رمه‌ن و كریستیانابوون، و ئێك توركمان و عه‌ره‌ب لێ نه‌بوون ژ بلی هنده‌ك وان كه‌سێن حامیا توركی بوون.
٢ـ ئامارا هاتی یه به‌لاڤه‌كن د ویكیپیدیا ئۆسمانیان دا (قاموس الاعلام) یا دیرۆكڤان و گه‌رۆكڤانێ توركی (شمس الدین سامی)، ئه‌وێ چوویه كه‌ركووكێ دووماهیێن چه‌رخێ ١٩، زێده‌باری یێ لایه‌نگێرێ تورك و نه‌ته‌وێن دی بوو لێ د فه‌رهه نگێ دا، به‌رپه‌رێ ٣٨٤٢ كو رێژا كوردان ل كه‌ركووكێ پێتره ژ سێچارێكان، كه‌ركووك باژێره‌كێ كوردیه دكه‌ڤیته د دلێ كوردستانێ دا.
٣ـ رۆژهه‌لاتناسێ جۆرجی یێ ب ناڤوده‌نگ (ئه‌لبرت مینینشا شفیلی) دوپاتدكه‌ت كو ئه‌و خیزانێن ئۆرستوقراتی ل كه‌ركووكێ ژ قنێتا كوردی نه، ژ به‌ر هنده‌ك ده‌ستكه‌فتیا نه‌ته‌وه‌تیا خو ه‌یاكوردی هێلا سه‌خمه‌راتی پارستنا مولك و ئه‌ملاكێن خوه ژ توركان، وه‌ك خێزانا ـ النفته‌جی ـ اوجی القیر جدارـ السواد الاعزه‌م ژ ئاكنجیێن باژێرینه ژ كوردانه.
٤ـ فه‌رمانگه‌ها المعارف یائۆسمانی ل دووماهیا چه‌رخێ ١٩ ژمارا ئاكنجیێن كه‌ركووكێ ده‌ستنیشانكر ب (٣٠) هزار كه‌س ژ وان ٢٢ هزار و٥٠٠ ژ كوردانه و یێن مایی توركمان و عه‌ره‌ب و كریستیان و جوهی بوون.
٥ ـ گه‌رۆكڤانێ فره‌نسی (اولیفلیه لونكریك) د پرتووكا خوه دا ب ناڤێ (چار چه‌رخ ژ عیراقا نووی) ژمارا ئاكنجیێن باژێرێ كه‌ركووكێ ل ده‌ستپێكا چه‌رخێ (١٩) ١٠ هزار مرۆڤن، پرانیا وان ب زمانێ كوردی دئاخڤن ژ بلی فه‌رمانبه‌رێن ئۆسمانی و هنده‌ك كوردێن هاتینه دامه‌زراندن ب توركی ل فه‌رمانگه‌هێ دئاخفتن ل به‌ر زمانێ فه‌رمی یێ توركیا.
٦ـ ژێده‌رێن توركی یێن كه‌ڤن ژ وان (سیاحتنامه) یا گه‌رۆكڤانێ توركی (ئۆلیا چه‌له‌بی) به‌رپه‌رێ ٧٤ ـ ٧٥ پشكا چارێ دبێژیت: كوردستان نه‌ه ویلایه‌ت بوون ل وه‌ختێ خوه، ژ وان ولایه‌تا شه‌هره‌زۆر سه‌نته‌رێ وێ كه‌ركووك بوو.
٧ـ (سجلا ئیمبیراتوریا عوسمانی (الدفتر الخاقانی) یا نڤیسه‌ر (عینی عه‌لی ئه‌فندی) تێدا دبێژیت كو ویلایه‌تا شه‌هره‌زور یا ِپێكهاتیه ژ ٢٠ سنجه‌قا ژ هه‌می كوردستانا باشۆر سه‌نته‌رێ وێ كه‌ركووكێ یه.
ئامارێن سه‌ر كه‌ركووكێ یێن چه‌رخێ بیستێ.
ژێده‌رێن باوه‌ری پێ هه‌ی ژ وان یێن ئۆسمانی دوپاتدكه‌ن، كورد ل ده‌ستپێكا چه‌رخێ ١٩ هه‌می ئاكنجیێن كه‌ركووكێ كوردبوون ب تنێ ٤٠ خێزان كریستیانى بوون، لێ پشتی هاتنا كارمه‌ندێن ده‌وله‌تا ئۆسمانی و ته‌تریكێ ده‌ستپێكر پاشی عه‌ره‌بكرنێ و ئنگلیز هاته عیراقێ وه‌ك داگیركه‌ر رابوو ب ئاكنجیكرن و دامه‌زراندنا فه‌رمانبه‌ر و كرێكارێن عه‌ره‌ب ب پشكداری ل گه‌ل حوكمه‌تێن عیراقێ. ل ده‌مێ كه‌ركووكێ سه‌ر ب ولایه‌تا مووسل ڤه و ژ ئه‌گه‌رێ ناكۆكیێ (نزاع) سه‌ر ولایه‌تا مووسل، بریتانا و عیراقێ و توركیا، سێ ئامار پێشكێشی نه‌ته‌وه‌یێن ئێگرتی كرن.
١ـ ئامارا عیراقی
كورد ٥٢٠ هزار و ٢٦٤
توركمان ٣٨ هزار و٦٥٣
عه‌ره‌ب ١٦٦ هزار و ٩٤١
كرستیان ٦١ هزار ٣٣٦
جوهی ١١ هزار و ٨٩٨
٢ـ ئامارا توركی
كورد ٢٨١ هزار ٨٣٠
توركمان ١٤٦ هزار و ٩٦٠
عه‌ره‌ب ٤٣ هزار ٢١٠
٣ـ ئامارا بریتانی
كورد ٤٥٤ هزار و ٧٢١
تركمان ١٨٥ هزار و ٧٢٦
عه‌ره‌ب ٦٥ هزار و ٨٥٩
هه‌رچه‌نده لایه‌نێن ناكۆكی (موته‌نازع) هه‌ولدان بۆ زێده‌كرنا ژمارا لایه‌نێ خوه، لێ ژمارا كوردان گه‌هشته دوجاركی ژمارا توركمان و عه‌ره‌بان، هه‌تا راده‌كی ئنگلیزی هه‌ول دا جۆره‌كێ ئێكسانیێ په‌یدا كه‌ت بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا عه‌ره‌بان، ژ لایه‌كێ دیڤه رێژه‌كا كوردان ئه‌وێن رێڤینك و كۆچه‌رات نه هاتنه توماركرن، ژ ئامارێ ره‌ڤین ژ به‌ر ئه‌گه‌رێ خزمه‌تا سوپایی (الخدمه العسكریه) و ئه‌گه‌ره‌كێ دی دهزركر دێ باجێ ژێ وه‌رگرن پشتی ئامارێ وه‌كو ئۆسمانیان، سه‌باره‌ت توركومانا ل شاری بوون و هه‌می هاتنه تۆماركرن، و یا دیاره ژ ئارمانج و مه‌ره‌مێن ره‌گه‌زپه‌رست و شۆفینیێن رژێمین به‌رێ و سیاسه‌تا عه‌ربكرن و ته‌تریكێ ئامارا ١٩٥٧ ئه‌ڤه‌یه پشتی كه‌ركووكێ ژ لیوا مووسلێ ڤه‌بی و بوو لیوا كه‌ركووكێ.
ئامارا گشتی یا سالا ١٩٥٧
كورد ١٨٧ هزار و ٥٢٠
توركمان ١٠٨ هزار و ٦٢٠ پشتی ٢٠ هزار توركمان ژ پارێزگه‌هێن عیراقێ قه‌ستا كه‌ركووكێ كرین.
عه‌ره‌ب ٨٣ هزار و ٣٧١
سه‌بارت ئامارا ١٩٧٧ وه‌كو یا دیار كورد هه‌می راگوهاستبوون و عه‌ره‌ب ئینابوونه ل سه‌ر مال ئه‌ملاكێن كوردان، و مال ل مالخویێ مالێ حرامكر. ئه‌ڤچا ئه و نه‌ئاماره ئه‌و ژه‌هره‌ماره.
بلا هه‌می ڤێ چه‌ندێ بزانن پاشی به‌حسێ بلندكرنا ئالایێ كوردستانێ بكه‌ن و بلا بچنه به‌رۆكێن شه‌ڕی و سه‌نگه‌رێن پێشمه‌رگه‌ێن قاره‌مان دۆرمه‌ندورێ كه‌ركووكێ ل ژێر وی ئالایێ پیرۆز و خوینا سه‌دان شه‌هیدێن سه‌ربلند و سه‌رفه‌راز. كه‌ركووك یاهاتیه پاراستن ژ درونده‌ترین دوژمن ل شه‌رێ دژی داعش. باشی بچنه كورستانا كه‌ركووكێ پسیارا كوردینا كه‌ركووكێ بكه‌ن. وه‌كو هاتیه گۆتن ل سه‌ر زارێ بابێ روحی یێ نه‌ته‌وا كورد بارزانیێ نه‌مر مسته‌فا.
