كه‌نه‌دا پشتی 150 سالان ژبوونا خوه
هه‌ر سال 1/7 وه‌لاتیێن كه‌نه‌دی بیره‌وه‌ریا دامه‌زراندنا وه‌لاتێ خوه دگێرن، وه‌كو دیار ئه‌ڤ ساله ژ به‌ر كو بیره‌وه‌ریا 150 سالان بوو، حوكمه‌ت و وه‌لاتیان ئه‌ڤ رۆژه ئه‌ڤ ساله پتر پیته پێدا و ئاهه‌نگ گێران. ئه‌ڤ وه‌لاته پێش گه‌له‌ك وه‌لاتێن جیهانێ وه‌لاته‌ك نوویه و تازه پێگه‌شتیه، لێ ژ به‌ر گاڤێن وێ یێن قایم و ب له‌ز كه‌نه‌دا هه‌ر زوو گه‌هه‌شته وه‌لاتێن هه‌ر پێشكه‌تی كو ئه‌ڤرۆ دئێت هژمار ئێك ژ كۆمه‌لگه‌ها جی هه 8 و پرانیا مله‌ت و حوكمه‌تێن جیهانێ ب رێزه‌كا تایبه‌ت رێزێ ل ڤی وه‌لاتی دگرن ژ به‌ر به‌رخوردا وێ یا سیاسی بێ چه‌پ و چیر و هه‌ڤكار د ناڤا كێشێن مرۆڤایه‌تیدا د گه‌له‌ك ده‌لیڤ و ده‌ماندا.
به‌ری پتر بچینه د ناڤ بابه‌تیدا باشتر ئه‌وه كو هنه‌ك راستی و فاكته‌ران بێخین به‌رچاڤ ده‌رباره‌ی كه‌نه‌دا. 1. كه‌نه‌دا وه‌لاتێ دوویێه د قه‌وارێ خوه یێ زه‌مینیدا پشتی رۆسیا. 2. ل سالا 1867 ێ ب سه‌رۆكاتیا جۆرج مه‌كدۆنالد ئه‌ڤ وه‌لاتیه كونفدرێسوینا خوه دامه‌زراند. 3. كه‌نه‌دا ئێكه‌مین وه‌لاتیه كو سیسته‌ما چاندا هه‌مه ره‌نگ (مه‌لتیكه‌لچلیزم) قه‌بوولكری. 1982 بۆ ئێكجاری سه‌ربه‌خوه‌یا سیاسی ژ برێتانیا و بنه‌مالا مه‌له‌كیا وی وه‌لاتی وه‌رگرت. 4. سیسته‌ما وێ فیدرالی په‌رله‌مانیه و سه‌رۆك وه‌زیرێ نوكه یێ 29 یه. 5. دوو زمانێن سه‌ره‌كی هه‌نه كو ئینگلیزی و فه‌ره‌نسیه، لێ هه‌ر زمانه‌ك دن ئازاده ل دووڤ حه‌زا خوه گه‌شه بكه‌ت. هه‌رچه‌نده هه‌تا به‌ری چه‌ند ساله‌كێن نه‌گه‌له‌ك دوور گه‌له‌ك ژ خه‌لكی هن ئاگه‌هی ژ ناڤێ كه‌نه‌دا نه‌بوو یان ژی وه‌سا هزر دكر كو پارچه‌كه ژ ئه‌مریكا، لێ راستی وه‌سان نینه كه‌نه‌دا وه‌لاته‌ك ئازاد و سه‌ربه‌خۆیه و خودان سیسته‌مه‌ك و بریارا خوه‌یه، لێ چه‌ند خاله‌كان ئه‌ڤ وه‌لاته د ناڤا نووچه‌یان دا نه دهات دیاركرن، ئه‌و ژی ژ به‌ر كو هه‌تا به‌ری سالا 1982 برێتانیا بریارا سیاسیا وێ ددانا و وه‌كو دووڤ دووڤكا وێ بوو، ژ لایه‌ك دن ڤه كه‌نه‌دا ب درێژیا دیرۆكا خوه تێكه‌لی مل ملانێ یێن سیاسی نه‌كریه به‌لكو گه‌له‌ك جاران پشتی شه‌رو هه‌ڤركیان ئه‌وێ رۆلێ ئاشتیخوازیێ دیتیه بۆ نموونه ل شه‌رێ د ناڤبه‌را جوهى و عه‌ره‌بان ل رۆژهه‌لاتا ناڤین ل مسرێ و فه‌له‌ستینێ (1948 و 1956)، هه‌ر وه‌سا ل كه‌شمیرێ و بۆرمایێ و گه‌له‌كێن دن. كه‌نه‌دا ببێ ده‌نگیا خوه به‌رده‌وام وه‌كو مله‌ته‌ك و حوكمه‌ته‌ك ئێكگرتی خه‌بات كریه بۆ ئاڤاكرنا ڤی وه‌لاتی و گه‌هاندنا وێ بۆ رێزا ئێكی ژ ئالیێ تكنولوژی و ئابووری و جڤاكی ڤه، بۆ گه‌له‌ك سالان راپۆرتێن نێڤ نه‌ته‌ویدا كه‌نه‌دا مینا وه‌لاتێ یه‌كێ هاتیه قه‌بوولكرن بۆ ژیارێ ئه‌ڤه د سه‌ر هندێرا گه‌ر مرۆڤ وه‌لاتی ببینه و بێت لێ بژیت ب تایبه‌تی ل وه‌رزێ زڤستانێ هندی سه‌رما وێ یا دژورا و درێژه مرۆڤ وێ بینه زمان كو ئه‌ڤه جهه نه وارێ ژیانێ یه، لێ د سه‌ر ڤێ یه‌كێرا باژێر و باژێركێن ڤی وه‌لاتی وه‌سان ب سه‌رده‌میانه ئاڤاكرینه ئه‌ڤ زفستانا هنا دژوار مرۆڤ هه‌ر بێ نزانه. ژ ئالیێ سیاسیڤه ئه‌ڤ وه‌لاتێ هندێ مه‌زن و كه ژ 13 هه‌رێمان پێكدئێت و كۆما مرۆڤا ژ هه‌موو جیهانێ قه‌ستا ڤی وه‌لاتی كرینه د سه‌رهندێرا كو سپی رێژا هه‌ره مه‌زنن لێ گه‌له‌ك بئاشكه‌را هه‌موو سه‌رچاڤێن مرۆڤان دئێنه دیتن ل هه‌ر جهه‌كی ڤی وه‌لاتی تێن دیتن ئه‌ڤجا بگره ژ چاینیێ زه‌ر و ئه‌فریقیێ ره‌ش و ئه‌ورۆپیێ سپی یان گه‌نمیێ ئه‌فغانی و كورد و عه‌ره‌ب و هتد، ئه‌ڤی وه‌لاتی هه‌ر ژ رۆژا هاتی دانان كه به‌ری 150 ساله و هه‌تا ئه‌ڤرۆ كه‌سه‌كێ ب تنێ ژی ژ به‌ر سیاسه‌تێ نه هاتیه كوشتن، لێ هندی بێژی ژی ململانێ یا سیاسی یا خورته و دژایه‌تیكرنا پارت و هزری گه‌له‌ك مشه‌یه، لێ ده‌مێ سه‌ركه‌تنا لایه‌نه‌كی لایێن دی هه‌موو پێگیریێ بریارا دیمۆكراسی و هه‌تا پێنچ سالان خوه مت دكه‌ن و هه‌رده‌مێ پارتا ده‌سته‌لات ب دلێ جه‌ماوه‌ری نه‌بوون هێزا خوه هه‌موویێ دكه‌ن یه‌ك و ژ حوكمرانیێ لاده‌ن. خاله‌ك دن یا ب هێزا كه‌نه‌دا كو ئه‌ڤ وه‌لاته ب سه‌رخستی ئه‌وه سیسته‌ما چاندێ هه‌مه ره‌نگ قه‌بوول كریه كو ئه‌و ژی رێ دده هه‌ر ملله‌ته‌كی، ئاینه‌كی یا دابونه‌ریته‌كی بێ سانسور و قه‌ید و شه‌رت دكارن كار پێ بكه‌ن بۆ نموونه گه‌ر ملله‌ته‌ك بكاربه 10 خیندكاران په‌یدا بكه و بخوازه خواندنگه‌هێ بۆ ڤه‌كه ئه‌ڤ وه‌لاته ئاماده‌یه هه‌موو پێدڤیان بۆ ئاماده بكه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و ژ مافێ زانینا زمانێ خوه بێ بار نه‌بن، یان گه‌ر ژماره‌ك هه‌به حه‌ز بكه مزگه‌فته‌كێ یان هه‌ر په‌رسگه‌هه‌كا ئاینی سیسته‌م هه‌ڤكاریێ دكه، ئه‌ڤه ژ بلی ئازادیا جلوبه‌رگا و ریه و…هتد. ئه‌ڤێ خالێ كه‌نه‌دی هه‌می پێكڤه گرێداینه و هه‌می خوه تێدا دبینن ئازاد و خودان ماف. كه‌نه‌دا پشتی پشكداری كری د ناڤا شه‌رێن كه‌نداڤى و ئه‌فغانستان و عێراقێ و كێشێن سیاسی یێن رۆژهه‌لاتا ناڤین دا ل سالێن بووری ب تایبه‌تی ل سه‌ر ده‌مێ ستیڤن هارپه‌ری ئه‌ڤ وه‌لاته پیچه‌كێ لادا ژ سیاسه‌تا خوه یا كلاسیك كه مینا ئاشتیخواز بمینه، له‌وان ژی ملله‌تێ وێ جاره‌كا دی ب ده‌نگدانا سالا 2016 ئه‌و سیاسه‌ت گوهۆری و هێدی هێدی وه‌سا دیاره یا دزفریته سه‌ر رێیا خوه یا جار د سه‌رهندێرا هێشتا رۆلێ خوه یێ دژی رێكخراوا داعشێ دبینه ب تایبه‌تی ب هه‌ڤكاریا راهێنانان ل گه‌ل پێشمه‌رگه‌یێ كوردستانێ و حوكمه‌تا عێراقێ لێ نه‌وه‌كو جاران ده‌ما راسته‌وخوه د شه‌ری دا پشكدار بوو. ته‌نێ جیرانێ كو كه‌نه‌دا هه‌ی ئه‌مریكایه دسه‌ر هندێرا كو په‌یوه‌ندیه‌كا باش هه‌بوویه هه‌رده‌م، لێ ل ڤان دووماهیان ئه‌مریكا گڤاشتنان دخێته سه‌ر كه‌نه‌دا بۆ دیتنا رۆله‌ك قایمتر دگه‌ل شه‌رێ تێرۆرێ و هنه‌ك جاران ژی گڤاشتنێن وێ كه‌نه‌دا نه رحه‌ت دكه، لێ نه‌گه‌هایه وی ئاستێ تئێچوونێ. سه‌رگێژیا كه‌نه‌دا یا دیرۆكی هه‌رێما كۆبكێ یه كو خه‌لكێ فه‌رنیسنه و دخوازن ژ كه‌نه‌دا ئنگلیز ڤه‌بن و هه‌تا نوكه سێ جاران ریفرۆندۆم كرینه لێ سه‌ره‌كه‌تینه بووینه لێ ئه‌و هه‌رێم هه‌ر یا سووره ل سه‌ر بریارا خوه گه‌ر ده‌لیڤا دروست دیت.
كه‌نه‌دا ل بیره‌وه‌ریا 150 ئاڤابوونا خوه ئه‌ڤرۆ ئێك ژ وه‌لاتێن هه‌ره پێشكه‌فتی دئێته هژمارتن و هه‌روه‌سان مینا ئارامترین وه‌لات دئێته هه‌ژمارتن و ئه‌ڤه ژ بلی كو پتر ژ چه‌ندین جاران هاتیه قه‌بوولكرن وه‌لاتێ یه‌كێ كو مافێ مرۆڤان و پیته‌دان جێبه‌جێكرنا خزمه‌تگوزاریێن وه‌لاتیێن خوه. د سه‌رهندێرا هه‌موو ئاین و توخم و ره‌گه‌ز ل كه‌نه‌دا دژی و سالان ب سه‌دان هه‌زارنێ نوو قه‌بوول دكه‌ن لێ هه‌موو ڤێكرا ب ئاشتی و ئارامی دژین، ئه‌و ژی ژ به‌ر هه‌بوونا سیسته‌مه‌ك پری تێدا سه‌روه‌ریا مافێ مرۆڤی و دیمۆكراسی و دوور ژ گه‌نده‌لیێ. له‌وان ژی حه‌ز گه‌له‌ك مرۆڤانه ل هه‌موو قولیژكێن دنیایێ قه‌ستا ڤی وه‌لاتی بكه‌ن و سه‌ر و ژنوی ده‌ست بژیانه‌ك دن بكه‌ن. پیرۆز به رۆژبوونا كه‌نه‌دا.
