كوردوفوبیا (ب كملیكه‌كا تركى ژ سۆر و جزیرێ راست بۆ به‌رلین و كۆپنهاگن)
په‌یڤا (فوبیا) ئانكو خوه ترساندنا زێده‌یه ژ بابه‌ته‌كى، مینا بابه‌تێ ئیسلاموفوبیا ل ئورۆپا.. دكتۆر ئیلهان كزلهان، به‌رپرسێ كۆمیتا ناڤه‌ندیا په‌كه‌كێ ل ئورۆپا، سهرۆكێ په‌رله‌مانێ كوردێن په‌نابه‌ر (سه‌ر ب په‌كه‌كێ ڤه)، به‌رپرسێ یه‌كه‌مین تله‌ڤزیۆنا ئاسمانى نیڤ كوردى، مه‌د تى ڤى (سه‌ر ب په‌كه‌كێ ڤه) بزاڤ و چالاكیێن خوه وه‌كو كورده‌ك و ئه‌كادیمیه‌ك ئه‌نجام دده‌ت، وه‌كو دزانم نها به‌رپرسێ پروژێ حكومهتا ئه‌لمانیا یه بۆ هاریكاریا ئێزدیێن ژ ده‌ست داعش رزگار بووین. دكتۆر د پرتووكا خوه دا (Der Sturz nach Oben – Kurden in Deutschland eine Psychologische Studie)، دنڤیسیت نێزیكى پێنج ملیۆن كورد د ناڤا باژارێ ئستانبولێ و ده‌ردوران دا كۆم بووینه.
نڤیسه‌رێ ڤێ گۆتارێ لێكولینا خوه بۆ پشكا زانستێن سیاسى ل كۆلیژا كۆمه‌لا‌یه‌تى یا زانكۆیا رۆهر وه‌كو پرتووك ل دهۆكێ ل سالا 1999 چاپ كر (سیاسه ألمانیا تجاه الأجانب، الكورد و تنڤیماتهم نموژجا). لێكۆلین دگه‌هیته وێ ئه‌نجامێ كو نێزیكى 600 هه‌زار كورد ل ئه‌لمانیا دژین و ژمارا هه‌ره مه‌زنا ڤان كوردان ژ باكورێ كوردستانێ دهێن. ڤان كوردان خوه ب دو ئاوایان گه‌هاندبوو ئه‌لمانیا و ئورۆپا.
پشكا ئێكێ، كو ژمارا هه‌ره مه‌زنه، ئه‌ون ئه‌وێن د سالێن شێستان دا مفا وه‌رگرتى ژ قانوونێن ئاسانكرنا ڤیزا كرێكاران بۆ ئورۆپا و تایبه‌ت بۆ ئه‌لمانیا. پشكا دویێ، په‌نابه‌رن، پڕانیا وان پشتى سالا 1993خوه گه‌هاندیه ئورۆپا و ئه‌لمانیا.
سالا 1993، تانسو چیله‌ر سه‌رۆك وه‌زیرا توركیا، راگه‌هاند كو ئه‌ڤ ساله دێ بیته سالا ژناڤبرنا په‌كه‌كێ. و د هه‌مان سالێ دا سهرۆكێ په‌كه‌كێ، عه‌بدولا ئوجه‌لان، راگه‌هاند كو ئه‌و سال دێ بیته سالا ژناڤچوونا فاشستان ل توركیا و سالا ئازادیا كوردستانێ. د ئه‌نجام دا شه‌ر كه‌فته باكورێ كوردستانێ و ئه‌و ده‌ڤه‌ر ژ كوردان نیڤ ڤاله بوو و پرانیا كوردان ڤیزا چوونا ئورۆپا بده‌ست نه‌دكه‌فت، له‌وا په‌نا خوه برنه باژارێن توركیا، مینا، ئستانبول و مێرسین. گه‌له‌ك كه‌سان ژى ب پاره‌كێ زۆر و ب رێكێن قه‌چه‌خ خوه گه‌هاندنه ئورۆپا و ژبه‌ر گه‌له‌ك ئه‌گه‌ران به‌ره‌ف ئه‌لمانیا.
پێلا نوو یا په‌نابه‌ران:
رۆژانه ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ به‌حسێ پێلا نوو یا په‌نابه‌ران دكه‌ن. خه‌لك ژ وه‌لاتێن موسلمانان هاوارا خوه دگه‌هیننه وه‌لاتێن دیمۆكرات ل ئورۆپا. یا خویایه كو رێكا سه‌ره‌كى یا په‌نابه‌رێن نوو د توركیا را ده‌رباز دبیت. له‌وا ب نه‌چاری جڤاتا ئورۆپى دگه‌ل توركیا گه‌هشته چاره‌یه‌كێ. و پشتى دانوستاندنێن دوور و درێژ، و سه‌ره‌رایى نه‌رازیبوونا سازیێن مافێن مرۆڤی رۆپه‌له‌ك هاته ئیمزاكرن، كو توركیا په‌نابه‌رێن ب رێكێن نه ئاساسیى خوه گه‌هاندینه ئورۆپا جاره‌كا دى ڤه‌حه‌وینیت و ئه‌ڤ په‌نابه‌ره ل توركیا و د كه‌مپێن تایبه‌ت دا بێنه ئاكنجیكرن. لێ توركیا بۆ ئه‌نجامدانا خالێن په‌رێ ڤێ رێكه‌فتنامێ مه‌رجه‌ك هه‌بوو: هه‌ڤوه‌لاتیێن توركیا بێ ڤیزه و ئازادبن د رێك و رێباران دا ل ئورۆپا. واته ب كملیكه‌كا توركى بێ راوه‌ستان ژ سۆر و جزیر و هه‌كارێ به‌ره‌ف به‌رلین و كۆپنهاگن و پاریس و ستوكهۆلمێ. وه‌سا دیاره توركیا دو چویچك ب به‌ره‌كێ كوشتن. هاریكارى ژ جڤاتا ئورۆپى بۆ حه‌واندنا په‌نابه‌ران و یا گرنگتر په‌یداكرنا رێكه‌كێ بۆ ئاریشا خه‌لكێ باژارێن كاڤلكریێن كوردستانێ (سۆر و جزیر و نسێبین و …) ئه‌ڤ جاره كورد بێ ڤیزه و راسته‌وخۆ دگه‌ل ئاریشا خوه به‌ره‌ف ئورۆپا.
فاكته‌رێ سه‌ره‌كیێ پێلا نوو یا په‌نابه‌رێن به‌ره‌ف ئورۆپا بارودوخ و شۆره‌شا بهارا سووریایه. پرانیا په‌نابه‌رێن ب رێكا توركیا ده‌ربازى ئورۆپا دبن خه‌لكێ ڤى وه‌لاتینه.
هه‌ر ژ ده‌ستپێكا سه‌رهلدانێن سووریا سیاسه‌تا توركیا یا ئاشكرایه، ئه‌ردوگانێ، سه‌رۆك كۆمارێ توركیا، ب ئاشكرایى دگۆت دڤێت سهرۆكێ سوورى، به‌شار ئه‌سه‌د بێته لادان. توركیا دهێته تۆمه‌تباركرن، كو رێ ل توندره‌وێن ئیسلامى ناگریت ده‌مێ خوه ژ ئورۆپا دگه‌هیننه سووریێ و ئه‌ڤ تۆمه‌ته دور نینه ژ راستیێ.
ئیران و په‌كه‌كه:
هه‌ر ژ رۆژا ئایه‌تولا خومه‌ینى ده‌ستهه‌لات ل ئیرانێ مسوگه‌ركرى و ژ شه‌رێ عیراق- ئیرانێ و تا ڤان نێزیكان جمهوریا ئیسلامى دو ده‌وله‌تێن دوست ل جیهانا عه‌ره‌بى هه‌بوون؛ سووریا و لیبیا. لێ بهارا عه‌ره‌بى ژ لیبیا گرت و ئیرانێ خوه ل معه‌مه‌ر قه‌زافى نه‌كره خودان: مه‌رجه‌عێ مه‌زنێ شیعه موسا ئه‌لسه‌در د سه‌ره‌دانه‌كا لیبیا دا بێ سه‌روشوین ببوو و ئایه‌تولای و ئیرانێ ئه‌ڤ چه‌نده چ جار بۆ قه‌زافى ژ بیر نه‌كر، زێده‌بارى هندێ هیچ گرێدانا هزرى و مه‌زهه‌بى د ناڤبه‌را قه‌زافى و ئیرانێ دا نه‌بوو. لێ ئه‌سه‌د بۆ ئیرانێ جیاوازه، هه‌ر چه‌نده وه‌كو هزر ئه‌سه‌د خوه ب ته‌یاره‌كێ علمانى ناس دكه‌ن، لێ ب مه‌زهه‌ب عه‌له‌وینه.
پارسال نێزیك بوو رژێما ئه‌سه‌دى بێته ژناڤبرن، ژبلى كونترۆلا ل سه‌ر ده‌ڤه‌را عه‌له‌ویان تنێ كونترۆله‌ك لاواز ل سه‌ر باژارێ دیمشقێ ما بوو، ئه‌وژى بێ كونترۆلا ده‌وروبه‌ران.
د پشكا ئێكێ مه گۆت، پارسال نێزیك بوو رژێما ئه‌سه‌دى بێته ژناڤبرن، ژبلى كونترۆلا ل سه‌ر ده‌ڤه‌را عه‌له‌ویان تنێ كونترۆله‌ك لاواز ل سه‌ر باژارێ دیمشقێ ما بوو.
د 15ى تیرمه‌ها پارسال دا قاسم سوله‌یمانى، خوشتڤیێ ئایه‌تولا خامه‌نائى و سه‌ركردێ سوپایێ پاسداران ل ده‌رڤه‌ی ئیرانێ، سه‌ره‌دانا خوه یا دویێ بره موسكو. رۆیته‌رز یه‌كه‌م ده‌زگه‌هێ راگه‌هاندنێ بوو د گوتاره‌كا توم بیرى دا ئاشكرا كر كو قاسم سوله‌یمانى ل سه‌ر نه‌خشێ سووریێ رایه‌دارێن له‌شكرى و سیاسى یێن رۆس گه‌هاندنه وێ باوه‌ریێ كو مومكنه رژێما ئه‌سه‌دی به‌رده‌وام بمینیت، ئه‌گه‌ر رۆس پشته‌ڤانیێ پێشكێش بكه‌ت. رۆس ب تانگ و باله‌فرێن جه‌نگى ڤه د دویڤ قاسم سوله‌یمانى دا گه‌هشتن ته‌رتوس، ده‌ڤه‌را عه‌له‌ویان…پشته‌ڤانیا ئیرانێ- رۆسى، و سه‌ره‌رایى نه‌رازیبوونا توركیا، سهرۆكێ شاندێ حكوومه‌تا سوورى، به‌شار جه‌عفه‌رى، ل ئادارا بۆرى ب فه‌رمى پشكداری كۆمبوونێن جنێفێ بوو.
فاكته‌رێ دویێ یێ كارتێكه‌ر د سووریا دا و هه‌ڤرك دگه‌ل توركیا دا په‌كه‌كه یه. گۆره‌یى بۆچوونا چاڤدێرێن نێزیكی په‌كه‌كێ په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را په‌كه‌كێ و رژێما ئه‌سه‌دی كه‌ڤنن، به‌لێ ئه‌ڤ په‌یوه‌ندیه نه ل سه‌ر بنیاتێ مه‌زهه‌بى هاتنه گرێدان. راسته كۆمه‌كا سه‌ركردێن گرنگێن په‌كه‌كێ عه‌له‌وینه، به‌لێ په‌كه‌كه خوه ب هێزه‌كا مه‌زهه‌بى ناس ناكه‌ت. گۆره‌ى كوردێن رۆژئاڤا رێكه‌فتنه‌ك نه‌ئاشكرا هه‌یه د ناڤبه‌را حكومهتا ئه‌سه‌دی و بالێ په‌كه‌كێ دا ل سووریا (په‌یه‌ده، و كولانكانى دبێژنێ خورت یان ژى هه‌ڤال). گۆره‌ی ڤێ رێكه‌فتنێ له‌شكرێ سوورى خوه ژ ده‌ڤه‌رێن گه‌رم ڤه‌كێشا، رێڤه‌به‌ریێن میرى ته‌سلیمى خورتا بوون، بنگه‌هێن ده‌زگه‌هێن سیخۆرى (أمن العسكری و مخابرات) بۆ باژارێن سه‌ره‌كى هاتنه ڤه‌گوهاستن. پێنگاڤا دویێ یا گرنگ په‌كه‌كێ هێزه‌ك ئاڤاكر ژ شه‌رڤانێن خوه دگه‌ل شه‌رڤانێن عه‌ره‌ب، ڤێجا ئه‌ڤ عه‌ره‌ب چ عه‌ره‌بێن خوه‌جى یان ژى عه‌ره‌بێن مه‌غمورین عه‌ره‌بێن مه‌غمورین دگه‌ل پلانا (الحزام العربی) ل سه‌ر ئاخا كوردستانێ هاتبوونه ئاكنجیكرن، عه‌ره‌بێن كوردستانا سوورى ژ مێژ وه‌ره دگه‌ل رژێمێ دگونجن، وان چ شۆره‌ش ب دژى دیمه‌شقێ نه‌كرینه.
ل هه‌مان ده‌می هێزا مه‌سیحیان ل سه‌ر ڤان هێزا زێده بوون. مه‌سیحى ل سووریا ژ مێژ وه‌ره دگه‌ل رژێما سوورى دگونجن و ژ ئالیه‌ك دى ڤه مه‌ترسیه‌كا مه‌زنا مه‌سیحیان هه‌یه ژ داعش و (جبهه نصره) و هه‌مى موسلمانێن توندره‌و.
ململانا توركیا- ئیران و ئه‌مریكا- رۆسیا ل سووریا بوویه جهێ شه‌ره‌ك دژوار و په‌نابه‌ر زێده‌بوون، لایه‌نێ مرۆڤایه‌تى یێ بابه‌تێ په‌نابه‌ران و وێنێن وه‌كو وێنێ ئالان كوردى وژدانا مرۆڤایه‌تیێ هه‌ژاند و رایا گشتى یا جیهانى هشیار كر. جڤاتا ئورۆپى كه‌فته بن دو فشاران: ژ لایه‌كی فشارا بهایێن مرۆڤایه‌تى و پێدڤیا حه‌واندنا خوه‌گرتیێن ژ وه‌لاتێن موسلمانان دره‌ڤن. ژلایه‌ك دى ڤه، و بابه‌ته‌ك گه‌له‌ك گرنگه، وه‌لاتێن ئورۆپى كه‌فتنه بن فشارا راستره‌وان و بزاڤێن ناسیونالیزم و ئیسلاموفوبیا ل ئورۆپا سه‌ر هلدا.
جڤاتا ئورۆپی هزر دكه‌ت چاره‌یه‌كێ بۆ په‌نابه‌ر و ئیسلاموفوبیا ب رێكا توركیا په‌یدا بكه‌ت. به‌لێ پرسیار ئه‌ڤه‌یه ئه‌گه‌ر ژ ئه‌نجامێ شه‌رێ خه‌نده‌كان ل باژارێن توركیا پێله‌كا نوو یا په‌نابه‌ران به‌ره‌ف ئورۆپا كه‌فته رێ، ئه‌ڤ پێلا په‌نابه‌ران نابیته جهێ په‌یدابوونا كوردوفوبیا؟
كوردێن بێ چاره ئه‌ڤ جاره به‌ره‌ف كیڤه؟
په‌كه‌كێ شه‌ر ل توركیا راگه‌هاند. ئه‌ڤێ جارێ شه‌ر تنێ شه‌رێ باژارایه: له‌شكرێ توركیا ب تانك و توپ و باله‌فران هێرشى باژاران دكه‌ت و لایه‌نگرێن په‌كه‌كێ ب چه‌كێ خوه یێن جۆراوجۆر د ناڤ خه‌نده‌كێن ل مال و كولان و جادان دا هاتینه كولان شه‌ری دكه‌ن.
كارتێكرنا شه‌رێ باژاران ل سه‌ر سڤیلا دیاره، روژانه ده‌زگایێن راگه‌هاندنێ وێنێن هه‌رفاندنا تاخێن باژارێن كوردان ڤه‌دگوهێزن، به‌لێ پرسیار ئه‌ڤه‌یه، په‌نابه‌رێن شه‌رێن خه‌نده‌كان ئه‌ڤ جاره دێ به‌ره‌ف كی ڤه چن؟
چیرۆكه‌ك سه‌خت ل پشت ڤان كوردێن نها ژ سۆرێ و جزیرێ و باژارێن دن یێن كوردستانێ باز دده‌ن هه‌یه. د بنیات دا خه‌لكێ گوندان بوون، ره‌ڤین به‌ره‌ف باژاران و ئه‌گه‌ر دزۆرن، لێ ئه‌گه‌رێ ژ هه‌میا دیارتر سیاسه‌تا نه‌هێلانا كوردان بوویه و شه‌رێ گه‌ریلا و له‌شكرێ توركیا. هه‌ر دیسا ژ به‌ر ئه‌گه‌رێ شه‌رى، ل سالا 1993 ب ئاوایه‌كێ تایبه‌ت، ئه‌ڤ كورده ره‌ڤیبوون ئستانبول و میرسین و..هتد. حه‌تا به‌رى ساله‌كێ پێڤاژویه‌كا ئاشتیێ ل توركیا دهاته برێڤه‌برن، ئه‌ڤه بوو كوردێن بێ چاره د خۆرا دیت ڤه‌گه‌رن باژارێن خوه. و ئه‌ڤه ڤێ جارێ شه‌رێ خه‌نده‌كان ل باژاران ده‌ست پێ كر و دڤێت جاره‌كا دى بره‌ڤن و بچنه به‌ره‌ف په‌نابه‌ریێ.
شه‌رێ خه‌نده‌كان ل باژاران سیاسه‌ته‌كا نوویه، تا نوكه چ كوردان ئه‌ڤ سیاسه‌ته نه‌دایه به‌ر خوه، له‌وا هێشتا ئه‌نجامێن ڤێ سیاسه‌تێ ل به‌رچاڤێن كوردان رۆهن نینن. ل ڤێرێ دڤێت دو پێشهاتێن نوو ده‌ستنیشان بكه‌ت:
1. رێكه‌فتنا توركیا دگه‌ل ئورۆپا: كملیكا توركى به‌س بیت بۆ راسته‌وخۆ هه‌لگرێن وێ بگه‌هنه هه‌رگوشه‌یه‌كا وان بڤێت ل ئورۆپا.
2. ئه‌ڤ جاره حكوومه‌تا توركا بریار دایه، و گوره‌ى پێزانینێن نوو ده‌ست بكار بوویه، قه‌ره‌بوویا خانیێن هه‌رفاندی بكه‌ت. ب گۆتنه‌كا دى دگه‌ل كملیكا توركى پارێن وه‌غه‌را به‌ره‌ف ئورۆپا د به‌ریكا هه‌ر كه‌سه‌كى دا په‌یدا دبن.
ئه‌گه‌ر وه‌لاتێن ئورۆپی رێكه‌فتنا دگه‌ل توركیا ئیمزا كری بجه بینن واته په‌نابه‌رێن كورد د پێله‌كا نوو دا و ب ئاوایه‌ك ره‌سمى و فه‌رمى به‌ره‌ف ئورۆپا.
د پشكا دویێ دا مه گۆتبوو، ئه‌گه‌ر رێكه‌فتنا توركیا دگه‌ل وه‌لاتێن ئورۆپی ئیمزاكری بێته بجهئینان ئه‌ڤه پێله‌كا نوویا په‌نابه‌رێن كورد دێ به‌ره‌ف ئورۆپا چن.
ئه‌ڤجا ره‌نگه دو سیناریو بێنه پێش و هه‌ر دو ژى بۆ كوردان مه‌ترسیدار و ته‌حلن: سیناریویا یه‌كێ/ ئورۆپی هشیارن و دێ زوو ل سه‌ر هلبن، كو رێكه‌فتنا په‌نابه‌ران به‌رامبه‌رى ڤیزا ئازاد بۆ هه‌لگرێن كملیكا توركى نه‌چاره‌یه و دێ بیته ئه‌گه‌رێ پێله‌كا نوو یا په‌نابه‌ران ژ ناڤ توركیا ب خوه، واته كوردێن ژ به‌ر شه‌رێ خه‌نده‌كا ل باژاران دره‌ڤن. ئه‌وجا ئه‌ڤ سیناریو ل سه‌ر هندێ تێته ئاڤاكرن كو ئورۆپیان شاره‌زایى دگه‌ل ڤێ پێلا نوویا په‌نابه‌ران هه‌یه. ئورۆپی دزانن ئه‌و كینه یه‌كتر دمالێن وان دا بۆ كوشتنێ دهنگێڤن یان ژى سزایێن ده‌ست شكاندنێ ددانن سه‌ر یه‌كتر. ته‌نانه‌ت دادگه‌هێن وان یێن شۆره‌شگێرى یێن بندیوار ژى هه‌نه و بریارا كوشتنێ ل سه‌ر ئه‌ندامێن سازیێن خوه ده‌ردكن و بجه دئینن. ئه‌ڤه ئورۆپی دێ چاره‌كێ بۆ خوه بینن، رێكه‌فتنا دگه‌ل توركیا نابنه سه‌رى و ڤیزا ئازاد بۆ هه‌لگرێن كملیكا توركى نینه. ئه‌ڤه ژی بۆ كوردان مه‌ترسیداره، چونكی هه‌ر باژارێن كوردان كاڤل دبن و وه‌كو جاران به‌ره‌ف ئستانبول و مێرسین و ئه‌ده‌نه ڤه دره‌ڤن، نه‌كو به‌ره‌ف باژارێن ئورۆپا، ئه‌ڤ سیناریویه یا ته‌حله له‌وا دڤێت ئالیێ كوردى هه‌ر زوو ده‌ست ژ هه‌ر سیاسه‌ته‌كێ به‌رده‌ت كو ئه‌نجام چولكرنا باژارێن كوردان بیت.
سیناریویا دویێ: ئه‌وه كو ئورۆپی دبێ ئاگه‌هن و هشیار نینن كو سیاسه‌تا ڤیزا ئازاد بۆ هه‌لگرێن كملیكا توركى دێ بیته جهێ پێله‌كا نوو یا په‌نابه‌ریا به‌ره‌ف ئورۆپا. یان ژى وه‌لاتێن ئورۆپی دئاگه‌هدارن لێ مه‌ترسیا به‌رفره‌هـبوونا ئیسلاموفوبیا و راستره‌ویا توند و ناسیونالیزما رادیكال وان نه‌چار دكه‌ت ب هه‌ر بهایێ هه‌بیت رێكه‌فتنا دگه‌ل توركیا بجه بینن. لێ ئه‌ڤ سیناریویه ژی بۆ كوردان مه‌ترسیدار و ته‌حله. ژ ئالیه‌كی ڤه باژارێن كوردان چول دبن و ژ ئالیێ دی ڤه ئیسلاموفوبیا به‌ره‌ف كوردوفوبیا دهێته گهۆرین.
ئیسلاموفوبیا به‌ر ب كوردوفوبیا؟
جڤاتا ئورۆپی دگه‌ل توركیا رێكه‌فتیه كو توركیا دوباره په‌نابه‌ران ژ ئورۆپا وه‌رگریت و په‌نابه‌ر ب هاریكاریا جڤاتا ئورۆپی ل توركیا بهێنه ئاكنجیكرن و د هه‌مبه‌ری دا هه‌لگرێن كملیكا توركى د رێك و رێبارێن ئورۆپا دا ئازاد بن. ئه‌ڤ چه‌نده ژى مه‌ترسیه‌كێ دئینته پێش كو ئه‌و كوردێن باژارێن وان ژ ئه‌نجامێ شه‌رێ خه‌نده‌كا كاڤل دبن ئه‌و ب خوه ببن پێله‌كا نوویا په‌نابه‌ران و به‌ره‌ف ئورۆپا بچن و ل وێرێ ژى پێلا ئیسلاموفوبیا و راستره‌ویا توند و ناسیونالیزما رادیكال د پێشره‌ویێ دایه، له‌وا ئه‌گه‌ر هه‌نه كو ئیسلاموفوبیا به‌ره‌ف كوردوفوبیا بچیت.
ب سالان كورد دهاتنه ئه‌نفالكرن و ژناڤبرن بێ كو كه‌سه‌ك بێژیت ئه‌ڤ ملله‌ته بێ گونه‌هه. ده‌وله‌ت ژ به‌ر به‌رژه‌وه‌ندیا خوه دگه‌ل داگیركه‌رێن كوردستانێ بێ ده‌نگ بوون و رایا گشتى یا جیهانى ژى بێ ئاگه‌هـ بوو.
ل سالا 1990ێ له‌شكرێ عیراقێ كوێت داگیر كر و جڤاتا ناڤده‌وله‌تى ب ئه‌ركێ خوه زانى كوێتێ رزگار بكه‌ن و چه‌كێ عیراقێ یێ وێرانكه‌ر ژ ناڤ ببه‌ن. ژ نشكه‌كێ ڤه سازیێن راگه‌هاندنێ ل ئه‌مریكا و ئورۆپا كه‌فتنه كاری بۆ ره‌شكرنا رژێما سه‌دام حسێن. بێ ره‌شكرنا ڤێ رژێمێ هه‌ڤوه‌لاتیێن ئورۆپی نه‌دبوونه پشته‌ڤانێن حكومه‌تێن خوه بۆ شه‌ره‌كێ دوور ژ وه‌لاتێن وان.
پشتى به‌رچاڤكرنا فلمێن ب ساخى بنگوركرنا كوردان، دوست بۆ كوردان په‌یدا بوون و رایا گشتى یا جیهانى ل ئورۆپا و ل جیهانێ بۆ پاراستنا كوردان خوه‌نیشادان ئه‌نجامدان. ناڤێ كوردان وه‌كو ملله‌ته‌كێ بێ گونه‌هـ دهێته ژناڤبرن به‌رز بوو. لێ كوردان ئه‌ڤ ناڤ و پشته‌ڤانیه بۆ خوه نه‌هێلان:
په‌كه‌كێ شه‌رێ خوه دگه‌ل توركیا ڤه‌گوهاسته ئورۆپا. سهرۆكێ په‌كه‌كێ د تله‌ڤزیۆنا (مه‌د تى ڤى) دا هشیارى دا ئه‌لمانا بلا دوور نه‌بینن جه‌نازێن 50 گه‌شتیارێن ئه‌لمانى ل وان ڤه‌گه‌رن. لایه‌نگرێن په‌كه‌كێ ل سه‌ر جادێن ئورۆپا پانزین ب خوه دا رشت، ئاگر به‌ردا خوه و پولیسێن ئه‌لمان ژی دگه‌ل خوه شه‌وتاندن. رۆژنامێن ئه‌لمانا ب مانشێتێن به‌رز نڤیسین پۆلیسێ مه ژ كوردان ب پارێزن. ده‌وله‌تێن داگیركه‌رێن كوردستانێ ب ساناهى گۆتن ئه‌ڤ ملله‌ته، واته ملله‌تێ كورد، ملله‌ته‌كى هو‌ڤه، رێ لێ نه‌گرى خوه ب ته‌ڤه دسۆژن و دپه‌قینن.
ل دووماهیێ دبێژم به‌ختێ خودێ ناڤێ پێشمه‌رگه‌ی بوویه سیمبول د جیهانێ دا و وه‌كى خوه كه‌فتى یه د فه‌رهه‌نگا سیاسى یا زمانێن زندى دا. ل هه‌ر جهه‌كى دبێژن پێشمه‌رگه مرۆڤایه‌تیێ ژ تاریستانێ دپارێزیت. ئه‌گه‌ر ناڤێ پێشمه‌رگه‌ى نه‌شه‌رڤان بیت، یان ژى شه‌ركه‌ر و یان ژى گه‌ریلا، لێ دیسا پێشمه‌رگه په‌یڤه‌كا كوردى یه و پێشمه‌رگه هه‌ر دیسا كورده.
* ماجستێر ل روژهه‌لات ناسى و زانستێن سیاسى
