كوردێن جووی: تائیفه‌كا بچووك و گه‌نجینه‌كا كولتۆرییا مه‌زن
ره‌ڤه‌ندا جوویێن كوردستانێ ئێكه ژ ره‌ڤه‌ندێن كه‌ڤن د ناڤ ره‌ڤه‌ندێن گه‌لێ جوویا دا، هه‌نه دبێژن كو سه‌ركاروانێن جوویانه هاتین هه‌ر ل سه‌رده‌مێ (هه‌یكه‌لێ ئێكێ) و وه‌كی خوه ماینه هه‌تا سالا 586 ێ به‌ری زایینی. لێ پڕانیا جوویان ل سه‌رده‌مێ (نه‌فی كرنا بابلیا مه‌زن) گه‌هشتینه وێرێ، و كه‌ڤنترین ره‌ڤه‌ندا جوویا ل جیهانێ ل عێراق نها دایه.
ژیانێ ل ده‌ڤه‌رێن چیایی و مه‌ترسیدار دووراتی و ڤه‌ده‌ری ل سه‌ر جوویێن كوردستانێ ل گه‌ل ره‌ڤه‌ندێن دیتر سه‌پاندیه، هه‌تا ل گه‌ل ره‌ڤه‌ندا جوویێن بابل ژی. ئیمپراتۆریه‌ت ل ده‌ردوور ڕابۆن و كه‌تن، لێ ره‌ڤه‌ندا جوویا ل كوردستانێ كولتوَرێ خوه پاراست. سه‌رهندێ ڕا، كو بۆ ده‌مه‌كێ درێژ ژ دیرۆكێ ره‌ڤه‌ندێن كورد ژبه‌ر كاودانێن دژوارێن جوگرافی ژ یه‌ك ڤه‌قه‌تیای بوون، كو ل سه‌ر هه‌ر ره‌ڤه‌نده‌كی سه‌پاند بوو ب ته‌نیایی و ڤه‌ده‌ری بژیت.
ب ئاوایه‌كێ گشتی، ئه‌و ئاریشه‌یێن ب سه‌رێ نڤشێ جوویێن كورد هاتین هه‌ڤپشك بوون د ناڤبه‌را هه‌موو كوردان دا. بۆ نموونه: وه‌كو كێشا جوداتیا زمانی. زمانێ جوویێن كوردستانێ وه‌كو زمانێ كرستیانێن كورد سه‌ر ب ئارامی بوو، نه‌وه‌كو زمانێ بسرمانێن كورد كو سه‌ر ب دیالیكتا هندو ئیرانی بوو. هه‌رچه‌نده هه‌موو جوویێن كوردستانێ ب چه‌شنه‌كی یان ئێكێ دی ب زمانی ئارامی د په‌یڤین، لێ ل جه‌م هه‌ر ره‌ڤه‌نده‌كی دیالێكته‌كا تایبه‌ت سه‌رهلدا كو نیشان و ره‌نگڤه‌دانا به‌ره‌بابێن ژینگه‌ه و ئه‌سلێ دانیشتوانێن ده‌ڤه‌ری دیار دكر؛ عێراقی، تورك، سووری یان فارس.
ئێك ژ كه‌ساتیێن گه‌له‌ك ناڤدار د دیرۆكا گه‌لێ جوویێن كورد دا زانایه‌كا ئوولی بوو ب ناڤێ (ئاسنات بارزانی). د مێژوویا گه‌لێ جوویا دا كه‌سه‌كی ب ژیری و زیره‌كی ده‌ستێ وێ نه‌ده‌گرت، ل چاخێ هه‌ڤدێ ل موسلا نها ل عێراقێ ژیایه. (ئه‌سنات)ێ رێڤه‌به‌ریا قوتابخانه‌كا جوویا دكر كو بابێ وێ (شموئیل بارزانی) دانابوو.
هه‌تا ده‌ستپێكا چاخێ بیستی خاندن د ناڤا جوویێن كوردستانێ دا یا بێسه‌روبه‌ر بوو، پڕانیا وان سه‌رقالی كارێ جوتكاری بوون. جوویێن كورد گه‌له‌ك گرێدایی كارێ ئه‌ردی بوون، كو گه‌له‌ك ژ جوویێن ده‌ڤه‌رێن دیتر ئه‌ڤ كاره نه‌دزانین. سه‌رۆكێ دوێ یێ ده‌وله‌تا ئسرائیل (ئیسحاق تسیڤی) دبێژیت: (جوویێن كوردستانێ تاكه جووی بوون ل ئیسرائیلێ دكارێ چاندنێ دا د شاره‌زا و سه‌ركه‌فتی بوون).
كوَچا ب كوَما جوویێن كوردستانێ بۆ ئسرائیلێ ده‌مێ هێشتا زایونیزم ل ده‌ستپێكا خوه ده‌ستپێكر، به‌ری شه‌رێ جیهانی و به‌ری سوزا (به‌لفور)ی. ژ ئورمیێ، ته‌بریزی و دیاربه‌كرێ ڕێیا خوه بۆ ئسرائیلێ بڕین. و ل سالێن سیهان ل چاخێ بیستێ جوویا گوندێن كامل ل كوردستانێ هێلان و قه‌ستا ئسرائیلێ كرن.
پاش ڕابوونا ده‌وله‌تا ئسرائیل ل سالا 1948، ل گه‌ل پروَسا كوَچكرنێ (عزرا و نحمیا) ل سالا 1952، تێدا 125000 جوویێن عێراقی و هه‌موو جوویێن كوردستانا عێراقێ بۆ ئسرائیلێ كوَچكرن. پاشی گه‌له‌ك ژ جوویێن ئیرانی و توركیا ژی هه‌مان ڕێ گرتنه‌به‌ر.
هه‌رچه‌نده كوردێن عیراقی خوه د هه‌موو بیاڤێن ژیانا ده‌وله‌تا ئسرائیلی دا دگونجاند، لێ تائیفا كوردی هێشتا گه‌له‌ك یا ب كولتورێ خوه‌ڤه په‌یوه‌سته. هێشتا ئاهه‌نگا بیره‌وه‌ریا (سهرنا) ل بوهارێ دگێرن كو مینا ئاهه‌نگا جه‌ژنا نه‌وروزه ل ئسرائیل دبێژن په‌یوه‌ندیێن وان ب ئاكنجیێن جووی ل ئاخا ئیسرائیلێ هه‌رده‌م د بهێزن.
یا هه‌ژی گۆتنێ یه، كو گه‌له‌ك ژ كوردێن ل ئسرائیلێ دلسوزیا خوه بۆ كوردستانێ پاراستیه، ژ دل دخازن ئه‌و رۆژ بهێت گه‌لێ كورد بگه‌هته ده‌وله‌تا خوه یا سه‌ربه‌خۆ پشتی سالێن درێژ ل بن ده‌ستیێ.
ژێده‌ر:
الأكراد اليهود: طائفة صغيرة تحافظ على كنز ثقافي كبير – المصدر
