كورد د نه‌خشه‌یێ نوویێ رۆژهه‌لاتا ناڤین دا
دیاره نه‌خشه‌یێ رۆژهه‌لاتا ناڤینا بچووك، گوهه‌رتنێن مه‌زن ب خوه دبینیت، نه‌خشه‌یا سیاسییا كو پشتی جه‌نگا یه‌كه‌مێ جیهانی ژ ئالیێ ده‌وله‌تێن سه‌ركه‌فتی هاتیه دانان، بتایبه‌تی پشتی ب داوی هاتنا جه‌نگێ سار و هه‌لوه‌شیانا یه‌كێتیا سوڤیه‌تێ كو ئه‌مریكا بووه هێزا سه‌ره‌كی د جێهانێ ده، ئه‌ڤ نه‌خشه‌یه وه‌ك خوه نامینیت و لپه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیێن هێزا سه‌ركه‌فتی، جاره‌كا دن ئاڤاكرنا هه‌یكه‌لێ جۆگرافییا سیاسی ڤێ ده‌ڤه‌رێ دهێته دانان. له‌وما ئه‌مریكا نه‌خشه‌یه‌ك ژبۆ جاره‌ك دی رێكخستنا ڤێ ده‌ڤه‌را هه‌ستیار و گرنگ دانایه، جه‌نگا دووه‌ما كه‌نداڤێ پێنگاڤا یه‌كه‌م بوو به‌ره‌ڤ جێبه‌جێكرنا ڤێ پلانێ كو ژ ئالیێ ده‌زگه‌هێن بریار بده‌ستێن ئه‌مریكی هاتیه دارشتن. ل دور قوناغا پشتی شه‌رێ سار، ژ ئالیێ تیوری ڤه هژماره‌كا هزرمه‌ند و بیرمه‌ندێن سیاسی و ڤه‌كوله‌رێن ئه‌كادیمی كومه‌كا تیور و گریمانه تێزكرنه. ل هه‌موویان گرنگتر كو بوونه جهێ گه‌نگه‌شه و دانوستانێ، دوو تیور بووین، یه‌كه‌م، مرۆڤێ دوماهیكێ و داوییا دیرۆكێ یا بیرمه‌ندێ ئه‌مریكایی ب نه‌ژاد ژاپونی، فرانسیس فۆكۆیاما. دووه‌م، هه‌ڤركییا شارستانی یا هزرمه‌ندێ ئه‌مریكایی ساموئێل هانتینگتۆن. تیورییا دووه‌م پتر جهێ خوه گرت، دیاره ب سه‌ركه‌فتنا بلۆكێ رۆژئاڤا و سیسته‌مێ سه‌رمایه‌داری لسه‌ر بلۆكێ رۆژهه‌لاتی و سیسته‌مێ سۆسیالسستی دیرۆك ب داووی نه‌هات و هه‌ڤركی ناڤبه‌را جه‌مسه‌رێ جودا به‌رده‌وام بوو، بتایبه‌تی ناڤبه‌را هه‌ردو باژێرڤانیێن ئیسلامی و رۆژئاڤایی. ڤێ هه‌ڤركیێ و گروپێن تیرۆریست و ره‌وتێ فه‌نده‌مینتالیزما ئیسلامی نه‌هێلا پلانا ئه‌مریكی ب ئارامی رێڤه‌بچیت، لێ ئه‌مریكا ده‌ست ژ ڤێ ده‌ڤه‌رێ به‌رناده‌ت و لسه‌ر كار و پلانێن خوه به‌رده‌وامه كو پلانه‌كا دۆمدرێژ و ئاینده‌یی بۆ ڤێ ده‌ڤه‌رێ هه‌یه كو نه‌ك ته‌نێ مایتكرنا د قه‌یران و ئالۆزیێن ڤێ ده‌ڤه‌رێ دكه‌ت، به‌لكو قه‌یران و جه‌نگێن ڤێ ده‌ڤه‌رێ رێڤه‌دبه‌ت. دوو هێزێن دی یێن مه‌زنێن هه‌رێمێ ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ دا بوونه یاریكه‌رێن سه‌ره‌كی د ڤێ یارییا سیاسی كو ل رۆژهه‌لاتا ناڤین دهێنه رێڤه‌برن. توركیا و ئیران وه‌ك دو هێزێن مه‌زنێن ده‌ڤه‌رێ و لپه‌ی ئه‌جێندا و به‌رژه‌وندیێن خوه بوونه پشكه‌ك ل ڤێ پێڤاژوویێ. چونكه دزانن هه‌ر گوهه‌رتنه‌ك دروست بیت، ئه‌گه‌ر نه‌گه‌هه هوندرێ وان، لسه‌ر سنورێن وان دبیت و كارتێكرنه‌كا راسته‌راست لسه‌ر ره‌وشا وان هه‌یه و دبه ئالاڤه‌كێ گڤاشتنێ لسه‌ر قادا سیاسی، ئابووری و جڤاكییا وان. ئه‌مریكا و رۆژئاڤا نه‌خشه‌یه‌كێ دی دارێژتنه كو بناڤێ پرۆژه‌یا دیموكراسیكرنا رۆژهه‌لاتا ناڤینا مه‌زن هاتیه ناڤكرن، كاكلێ ڤێ پرۆژه‌یێ لسه‌ر ئه‌نجامدانا ریفورمێن سیاسی و جڤاكی و ئایینی و ئابووری و ئالوگور كرنا ده‌سه‌لاتێ ب ئاوایه‌كێ دیموكراسی د ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتا ناڤین دا هاتیه ئاڤاكرن. ئه‌ڤ پرۆژه‌یه ب هه‌بوونا ده‌سه‌لاتێن توتالیتار و دیكتاتووری سه‌ر ناگره، ب گۆتنه‌ك دی و لپه‌ی گشت به‌رژه‌نگان مه‌حال بوو ب ئاوایه‌كێ ئاشتیانه ریفورمێن داخوازكری سه‌ر بگرن. هه‌روه‌ها عه‌قلێ گشتی د رۆژهه‌لاتا ناڤین دا هه‌ڤریشی كورتهێنانه‌كا دیموكراسی بوویه و پێكهاته‌یێن وێ لسه‌ر ئاستی سیاسی یان ئایینی و مه‌زهه‌بی نكارن هه‌ڤدوو قه‌بول بكه‌ن و رێزێ ل جووداهیێن سیاسی بگرن. له‌وما ژبۆ ب جێبه‌جێكرنا پرۆژه‌یا دیموكراسیكرنا رۆژهه‌لاتا ناڤین هژماره‌ك تێز و بیرۆكه‌یێن دی ده‌ركه‌فتن، ژوانا هزرا شۆرشێن به‌هارا عه‌ره‌بی. گه‌له‌ك كه‌س دبێژن شۆره‌شێن به‌هارا عه‌ره‌بی ل رۆژئاڤا هاتیه دارێژتن، بوهارا عه‌ره‌بی ژ ده‌رئه‌نجامێ خواندن و تێزێن هنده‌ك فه‌یله‌سوف و بیرمه‌ندێن ناڤدار ب ناڤێن فه‌یله‌سوفێن نوو بوو، ژ وانا فه‌یله‌سوفێ فه‌ره‌نسی برنار هێنری لیڤی كو ب ئه‌ندازیارێ شۆره‌شێن به‌هارا عه‌ره‌بی دهێ ناسكرن.
