كورد و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ

كورد و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ

571

كورد خودان شارستانیه‌كا پێشكه‌فتینه‌ كو دگه‌هیته‌ نێزیكی (4516) سالان، ئانكو به‌ری زایینی ب (2500) سالان ده‌وله‌تا كوردی هه‌بوو ب ناڤێ (لولو) (140) سالان ل ده‌ڤه‌را هه‌لمان ژ زه‌هاو تا هه‌كاریا حوكم یێ كری. و ب ده‌هان ده‌وله‌تێن دی و مێرنشینێن كوردی و ماوێ (2016) سالێن زایینی ژماره‌كا مه‌زن یا ده‌وله‌ت و مێرنشین و ئمبراتۆری هه‌بوون. كو مێرنشینا بوتان سالا (1847م) و كۆمارا كوردستان سالا (1946) دووماهی مێرنشین كۆمارا كوردی بوون. نها ژی كورد خودان حكوومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ نه‌. ل ڤێره‌ دخوازم به‌حسێ ره‌گه‌ز و بنه‌مایێن ده‌وله‌تبوونێ ل جه‌م مه‌ كوردان بكه‌م كو تاكه‌ نه‌ته‌وه‌یه‌ ل جیهانێ بێ ده‌وله‌ت:
1. خاك وه‌لات نیشتیمان: ل ده‌سپێكا ژیانێ كوردستان خاك و جهێ كوردانه‌ ب رۆبه‌رێ (500) هزار كم2 ل دووڤ كو دبیته‌ كوردستانا مه‌زن و نها چار پارچه‌، رۆژئاڤا و رۆهه‌لات و باشوور و باكور، هه‌تا نها نه‌خشێ كوردستانا مه‌زن یێ ستانده‌ر، ئانكو به‌ری پارچه‌كرنێ یێ ل پرانیا مۆزه‌خانێن جیهانێ.
2. زمانێ دایك: زمانێ كوردی یێ تایبه‌ته‌ به‌ری دیاربوونا ئاینێ ئیسلامێ یێ پیرۆز. و دهاته‌ نڤسین و خواندن و یێ پێكهاتی بوو ژ (37) پیتان دگۆتێ پیتێن (ماسی سورات). ئه‌ڤرۆ زمانێ كوردی زمانێ فه‌رمی یه‌ ل هه‌رێما كوردستانێ و چار زاراڤن، كورمانجیا باكور، یا باشوور، فه‌یلی و گۆرانی و گه‌له‌ك زاراڤێن دی ژێ ده‌ردكه‌ڤن وه‌كو به‌هدینی و سۆرانی و زازاكی و شه‌به‌كی و هه‌ورامی. كو دزڤریته‌ ئه‌سلێن (ئینزانی و فارسی و زمانێ ئاری).
3. سه‌ر سالا كوردی ل (21) هه‌یڤا ئادارێ: جه‌ژنا نه‌ورۆزێ به‌ری عه‌هدێ ساسانیا دهاته‌ بكارئینان و ل جه‌م كوردان وه‌ك جه‌ژنه‌كا نه‌ته‌وه‌ و ملی یا هه‌می ملله‌تێن ئارییه‌.
4. ئالایێ كوردستانێ: مێژوویا ئالای دزڤریته‌ به‌ری هزاران سالان ل سه‌رده‌مێ كاوه‌یێ ئاسنگه‌ر ب بلندكرنا (كافه‌) وه‌ك ئالا هاته‌ بلندكرن ل ده‌مێ سه‌ركه‌فتنێ ل سه‌ر زوحاكێ جه‌لاد و دگۆتێ (ده‌رفشی كافیانی) و هه‌می ده‌وله‌تێن كوردی ئالایێ خوه‌ هه‌بوو، هه‌تا كو ئالایێ كۆمارا كوردستان ل (22/1/1946) د ئاهه‌نگه‌كێ دا ل گۆره‌پانا چار چرا ل باژێرێ مهاباد هاتیه‌ بلندكرن، هه‌روه‌سا ل ژێر سیبه‌را ئالایێ كوردستانێ حكوومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ هاتیه‌ دامه‌زراندن.
5. سرودا نیشتیمانی (ئه‌ره‌قیب) كو په‌یڤێن وێ یێن هاتینه‌ نڤیسین ژ لایێ هوزانڤانێ نشتیمانی و پارێزه‌رێ خه‌باتكه‌ر (یونس رۆوف) یێ ناڤدار ب (دلدار) سالا (1938) و ئاواز ژ لایێ شه‌هید (حسێن به‌ره‌زه‌نجی) هاتنه‌ دانان و ل (22/1/1946) د رێوره‌سمێن راگه‌هاندنا كۆمارا كوردستان دا ژلایێ پێشه‌وا قازی محه‌مه‌د و جه‌ماوه‌رێ به‌شدار هاته‌ گۆتن. نوكه‌ ژی سروودا فه‌رمی یه‌ و جهه‌كێ تایبه‌ت یێ د دلێ ملله‌تێ كورد دا هه‌ی.
6. پێشمه‌ركێ قاره‌مان سومبۆلا به‌رخودانێ و پارێزه‌رێن خاك و گه‌ل وه‌لاتینه‌ و سیمایێن ئاشتیێ و ئازادیێ نه‌ و هه‌لگرێن شه‌مال و خه‌تیرێن شۆره‌شێن كوردی ب تایبه‌تی شۆره‌شا ئیلۆنێ (1961) ب سه‌رۆكاتیا بارزانیێ نه‌مر (مسته‌فا) و شۆره‌شا گولانێ (1976) نوكه‌ هێزه‌كا مه‌زنه‌ ناڤێ پێشمه‌رگه‌ی جیهان هه‌ژاند. وه‌ك تاكه‌ هێز ل جیهانێ شه‌رێ تیرۆرێ و داعش دكه‌ت ب درێژیا (1080 كم).
7. كورد چاره‌مین نه‌ته‌وه‌نه‌ ل ده‌ڤه‌را رۆژهه‌لاتا ناڤین پشتی یا عه‌ره‌ب و تورك و فارسان كو نێزیكی (50) ملیۆنن تاكه‌ نه‌ته‌وه‌یه‌ ل جیهانێ دبێ ده‌وله‌ت.
8. شۆره‌ش و سه‌رهلدانێن كوردی دژی داگیركه‌رێن كوردستانێ و رژێمێن سته‌مكار و ره‌گه‌زپه‌رست و شوفێنی هه‌می پێخه‌مه‌ت مافێ ره‌وا و سه‌ربه‌خویێ بووینه‌، مینا حه‌ره‌كا میر محه‌مه‌د ره‌واندوزی سالا (1830م)، شۆره‌شێن به‌درخانیان (1843- 1848 م)، شۆره‌شا عوبه‌یدولایی نهری (1/8/1880)، شۆره‌شا شێخ عه‌بدولسه‌لام بارزانی (1909- 1914)، شۆره‌شا سمكۆ شكاكی و شێخ مه‌حموود حه‌فید (1919) ل ده‌ربه‌ندی بازیان و شۆره‌شا نیسانێ (1931)، شۆره‌شا شێخ سه‌عید پیرانی (14/2/1925)، شۆره‌شا ئاگری یا ئیحسان نوری پاشا (1927- 1930)، شۆره‌شا دێرسم (1937)، شۆره‌شێن بارزان (1932- 1943- 1945) ب قومانداریا شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی، شۆره‌شا ئیلۆنێ (11/9/1961) ب سه‌رۆكاتیا بابێ مه‌زن بارزانی مسته‌فا و شۆره‌شا گولانێ (26/5/1976).
٩. شه‌رعیه‌تا دوه‌لی و په‌یمانێن نه‌ته‌وێن هه‌ڤگرتى، ئه‌وێن تایبه‌ت ب سه‌ربخۆیا كوردان و دامه‌زاندنا حكوومه‌تێن كوردی و مافێ ره‌وا. په‌یمانا سیڤه‌ر ل سالا (10/8/1920) ژلایێ فره‌نسا و بریتانیا و ئیتالیا هاتبوو مۆركرن ب سێ بڕگێن گرنك (62، 63، 64) گوته‌بێژا بریتانی و عیراقی ل (22/12/1922)ێ، ئیعتراف ب مافێ كوردان كریه‌ و پێكئینانا حكوومه‌ته‌كا كوردی. بریارا جڤاتا (عصبه‌ الامم المتحده‌) ل (16/1/1926) بۆ پێكئینانا هه‌رێمه‌كێ بۆ كوردان و پشتی سنوور ناڤبه‌را عیراقێ و توركیا دا(هێلا برۆكسل) هاتینه‌ دانان، په‌یمانا دوه‌لی یا سالا (1976) ئه‌وا ژ لایێ (149) ده‌وله‌تان ڤه‌ هاتیه‌ ئیمزاكرن كو عیراق ئێك ژ وان ده‌وله‌تان بوو، یا تایبه‌ت بوو كو هه‌می نه‌ته‌وه‌ مافێ خوه‌ یێ ره‌وا و سه‌ربخۆیێ وه‌ربگرن.
10. دبلوماسیا كوردی و په‌یوه‌ندیێن گشتی، كو رۆلێ سه‌ركرده‌یا كوردی یێ گرنگ و ب تایبه‌تی رۆلێ سه‌رۆكێ هه‌رێما كوردستانێ یێ ئه‌كتیڤ و به‌رده‌وام د ڤی بیاڤی دا، هه‌روه‌سا رۆلێ ره‌ڤه‌ندا كوردی ژ ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی.
11. وارێ كوردان وارگه‌ه و لاندكا ژماره‌كا مه‌زنا ناڤدارانه‌ بگره‌ ژ سه‌ركرده‌، قوماندار، عه‌گید، زانا، فه‌یله‌سوف، مێژووڤان، ئه‌دیب و هوزانڤان، رۆژنامه‌نڤیس، پرۆفیسور و هونه‌ر و هونه‌رمه‌ندایه‌ و بنگه‌هێ زانستی و زانكۆ و قوتابخانایه‌.
12. میدیا یا كوردی یا ئه‌كتیڤ و دگه‌ل ب زمانێن بیانی ژی بیت و د خزمه‌تا كێش و سه‌وه‌ریا ملله‌تی دا بیت. كو مێژوویه‌كا دوور و درێژ یا هه‌ی دزڤریته‌ (117) سالان ب ده‌رئێخستنا ئێكه‌مین رۆژنامه‌ ب ناڤێ (كوردستان) ل سه‌رده‌ستێ به‌درخانیان ل (22/4/1898).
13. ژێرخانا خورستی و ب هێز و به‌رهه‌مدار بۆ ئابووریه‌كا موكوم و ده‌وله‌تمه‌ند بۆ راگه‌هاندنا سه‌ربخۆیا ئابووری پالپشت و هاریكار بۆ سه‌ربخۆیا گشتی.
14. ئیرادا گه‌لان ژبلی ئیرادا خودایێ مه‌زن ژ هه‌می ئیرادا مه‌زنتره‌ ب ئێك ده‌نگ و ئێكرێزی و گوتارا سیاسی و رێكخستنا مالا كوردی و پاراستنا ئاسایشا نه‌ته‌وی یا دوور ژ ململانا حزبی و به‌رژه‌وه‌ندیێن كه‌سایه‌تی ب ئێك دل و جان و ته‌ڤایێ.

کۆمێنتا تە