كى دلسۆزى پێشمه‌رگه‌یه؟
كى دلسۆزى پێشمه‌رگه‌یه؟
(خواندنه‌ك سایكۆلۆژیك بۆ كه‌ساتیا تاكێ كورد)
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
مانشیت
(هنده كه‌ناڵ وه‌ك هه‌رجار و زڕنالێدانا هه‌رده‌م و تێكڤه‌دانێ، رۆندكێن تیمساحا بۆ پێشمه‌رگه‌ى دئیننه خار)
ل ماوى بۆرى و د سه‌روبه‌ندێ چاكسازیێن د وه‌زاره‌تا پێشمه‌رگه‌ى دا دهێنه‌كرن و ئاماژه ب گوهۆڕینا ڕیّژه‌یا مووچێ پێشمه‌رگه‌ى دهێته‌كرن، هنده‌ك كه‌ناڵ بێى ئێكودو و وه‌كى هه‌رجار و زڕنا لێدانا هه‌میشه‌یى و تێكڤه‌دانا خابیرێ كوردستانێ و شێلوبێلكرنێ و ماسیگرتنه‌كا باشتر بۆ خوه، هه‌مى تشته‌كى دبێژن و تشته‌ك نینه پێنه‌ئاخڤن. دبیتن ئه‌ز كه‌سه‌كێ سیاسى و د ستافێ وێ وزاره‌تێ و حوكمه‌تێ دا نه‌بم و ئاگه‌هدارى گه‌له‌ك هووركارى و ئه‌گه‌ر و چاوانیا وان گوهۆڕینان نه‌بم، له‌ما نه‌شێم وى مافى بده‌مه خوه و ل سه‌ر وێ بئاخڤم، لێ دێ شێم ل دۆر وان كه‌س و لایه‌نان بئاخڤم و سایكۆلۆژیایا وان ژ دوورڤه بخوینم. به‌رى ئه‌ڤێ چه‌ندێ و وه‌كى هه‌رجار تاوانه هه‌كه‌ر بهێـه‌گۆتن ل كوردستانێ چو گه‌نده‌لیه‌ك نینه و ڤێجا ل هه‌ر جهه‌كێ هه‌بت و به‌لكۆ ژى ڤێ وه‌زاره‌تێ، و جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى ئێكه ژ هه‌رى ئه‌وێن به‌رى نۆكه و نوكه ژى كه‌س هندى وى ناخوازیت، ئه‌ڤ دیاردا نه‌شرین و نه‌شارستانى و تاوانا مه‌زن ل دژى كوردستانیان نه‌مینیت. به‌لێ پا ئه‌ڤ كاره نه‌یا ڤاله‌یه ژ زه‌حمه‌تى و ئاسته‌نگان.
به‌لێ ئه‌وێن “رۆهندكێن تیمساحى” بۆ پێشمه‌رگه‌ى دڕێژن و ل سه‌ر سایتێن كه‌نالێن راگه‌هاندنێ و بۆ وه‌رگرتنا مافێن پێشمه‌رگه‌ى داخوازێ ژ خه‌لكێ دكه‌ن رابن و راپه‌رینێ بكه‌ن، گه‌له‌ك ره‌فتار و گۆتاره‌ك سه‌یره و پنیه‌كه نه ژ وى كراسى و فیستانى دئێت یا وان دورى و كرییه به‌ر خۆ و نه‌ش وان هزرانه یا د مه‌ژیێ وان كه‌س و لایه‌نان دا. هه‌مى كوردستانیان دزانن تنێ ئه‌و تشتێ ژ هه‌میان كێمتر د هزر و پرۆگرام و مه‌ژى و پلان و پیلانێن وان دا، پێشمه‌رگه‌یه. به‌لۆك ژ وێ ژى كمباختره ئه‌وه ئه‌و پێشمه‌رگه‌ى ب ئاسته‌نگى هه‌ره مه‌زن بۆ پیلانێن خوه دبینن و هه‌كه‌ر ئه‌و شه‌ڤ و رۆژا (دوعایا) ژناڤچوونا هێزا پێشمه‌رگه‌ى نه‌كه‌ن، ئه‌و چ جاران داخوازى و ( دۆعایا ) بۆ قه‌نجیا وان ناكه‌ن.
به‌ڵگه ژى بۆ ڤان گۆتنا هندن هه‌كه‌ر بێنه تۆماركرن هزاران به‌رپه‌ڕ تێرا ناكه‌ن، لێ تنێ ئه‌و چه‌ندێن ڤان دو سێ هه‌یڤێن بۆرى ل دژى كوردستانێ و پێشمه‌رگه‌ى كرین نه كێمن بۆ ڤێ چه‌ندێ.
ده‌مێ ل (25/9) نه‌ته‌وێن ماندیێن كوردستانێ بڕیارا سه‌ربخوه‌یێ و ریفراندۆمێ وه‌ك بچووكترین دیارى بۆ وان پێشمه‌رگا و شه‌هیدێن پێشمه‌رگه و زارۆك و خێزانێن وان كرین، تنێ ئه‌و به‌ره‌یه و یێن خوه ب نفشێن نوو دده‌ه‌زانین ل دژى وێ كریارا دیمۆكراسى راوستان بێى هندێ هیچ نرخ و بهایه‌كى بده‌نه قۆربانیا وان پێشمه‌رگێن قه‌هره‌مان، و وان بخوه، بۆ ڤێ كوردستانێ چ ماندیبوونه‌ك وه‌سا نه‌دیتیه و به‌لگه ژى ته‌مه‌نێ وانێ بچووكه. د هه‌مى پرۆژێن بازرگانیێن خۆ دا وان نانه‌ك ژى بخێرا پێشمه‌رگه‌ى نه‌دا خێر و به‌لاڤ نه‌ك، نه‌كۆ خێرا وێ پێشمه‌رگه سه‌ربكه‌ڤیت و پیلانێن وان تێكبچن. ئه‌و مه‌زنترین پشت و په‌نا و هێز و بزۆتك بین بۆ وان كه‌س و لایه‌نێن رابین ب خیانه‌تا مه‌زنا گه‌نده‌لكارانه یا (16) ئۆكتۆبه‌ر، كۆ كه‌رامه‌تا تاكێ كوردى و پرستیژ و نامیس و شه‌ره‌فا كورد و كوردستانیان و ئالا و ده‌سته‌كه‌فت و پیرۆزیێن وان كه‌تنه بن گه‌فێن شێعه و سۆننه‌یێن خوینمێژ و ئه‌نفالكرنا تاك و زمان و ئالا و كه‌لتوور و فه‌رهه‌نگێ ره‌سه‌نێ كورده‌وارى، ژ هه‌میان ژى خه‌بات و قۆربانیدانا پێشمه‌رگێ قه‌رهه‌مان و سیمبۆلێ به‌رخودانێ ل هه‌مى جیهانێ و شكێنه‌رێ ئه‌فسانه‌یا داعشا كۆ رۆژهه‌لات و رۆژئاڤایێ د ئافراندنا وێ دا هه‌مى هونه‌رێ خوه‌مه‌زاختى. سه‌دان پێشمه‌رگه و هه‌ڤوه‌لاتى بێگونه‌ه و بێ تاوان بدڕندانه‌ترین شێوه هاتنه شه‌هیدكرن و ژن و كچێن خه‌لكێ هاتنه‌كرێتكرن و مالێن وان هاتنه سۆتن، تنێ دا ریفراندۆم نه‌گه‌هیته ئارمانجێن خوه، ئه‌ڤه ژى هه‌ر ئه‌و تشتن یێن ڤى به‌ره‌ى و به‌ره‌یێ (16) ئۆكتبه‌ر دڤیا و مرادا وان ئه‌و بى په‌ترۆلا كوردستانێ بۆ هنده‌ك لایه‌نان و مووچه‌یێ كوردستانیان نه‌بیت، به‌لێ بلا بۆ شێعه و سوننه‌یێن دڕنده بیت دا دیسا پێ هار ببن و كێمیاباران و ئه‌نفالان بكه‌ن، و ئه‌و ژبه‌ر په‌ترۆلا برایێ وان یێ مه‌زن، سه‌دامێ گۆڕ بگۆڕ، یێ كۆ به‌رى وان ژ به‌هرا سیسه‌د ـ چهارسه‌د سالان ب بیست سیه سالان ده‌رئێخستى، و ل شوونا هندێ بكه‌ته زێڕ و ل بن پێیێن مه رائێخیتن، هه‌مى كرنه چه‌ك و د مه و خه‌لكى وه‌ركرن، ژى بكه‌نه د پاخلا دوژمنێن شیعه و سوننه‌یان. ئه‌ڤرۆ ئه‌و بۆ پێشمه‌رگه‌ى خوه خه‌مبار نیشادده‌ن! داخوازا راپه‌رینان بۆ وه‌رگرتنا مافێن وان دكه‌ن، لێ به‌لێ هه‌ر ئه‌و بخۆ مه‌زنترین دوژمنێن پێشمه‌رگه‌ى و كوردستانیانه، چونكى ئه‌و باش دزانن هه‌ر راپه‌رینه‌كا وه‌كى ئه‌و دخوازن، ژ بلى مالوێرانیێ و خوه‌لیسه‌ریێ تشته‌ك پێڤه‌نه‌هاتیه. ئه‌و ئه‌ڤرۆ یێن بووینه دارێ ده‌سته‌كێ چه‌ند وه‌لاته‌كا ل ده‌ڤه‌رێ و رۆژئاڤا، و بۆ بجهئینانا پیلانێن وان و تۆلڤه‌كرن ل راپه‌رینا بارزانیێ نه‌مر و پێشمه‌رگێ وى یێ قه‌هره‌مان ل به‌هدینان و ده‌ڤه‌را زاخۆ ل ده‌ستپێكا سه‌دێ بیستێ، بۆ ژناڤبرنا بهایێ ریفراندۆمێ و ده‌ستكه‌فتێن وێ ل نۆكه و ئاینده‌ى، هه‌ر دار و گۆرزه‌كى ل ڤى وه‌لاتى و نه‌ته‌وه‌ى و كوردستانیان دجه‌ڕبینن. رۆهندكین وان تاخمان بۆ پێشمه‌رگه‌ى تنێ رۆندكێن تیمساح و كۆرۆكۆدیلانه و نه ژ دلسۆزى و ڤیانه، به‌لكۆ مه‌زنترین نه‌ڤیانا یا د ناخ و ده‌روونێ وان یێ بێهنگه‌نى و هه‌ڕمى دا، و ئه‌ڤا ئه‌و دكن تنێ ریكلامن بۆ خۆ شرینكرنێ و كڕینا سۆزداریا خه‌لكێ، لێ خه‌لك و كوردستانى ژ هندێ هشیارترن ب وان رۆندكان بسه‌ردا بچن، چونكى ئه‌و دلسۆزێن پێشمه‌رگه‌ى ژى دنیاسن. د ده‌روونناسیێ دا، ئه‌ڤ كریارا وان تاخمان بناڤ و نیشانێن وه‌كى میكانیزمێن به‌رگرییا ده‌روونى یان فرت و فێلێن سایكۆلۆژى (psychological defense mechanism) دهێته نیاسین، كۆ فرۆید و ئانا فرۆید و لایه‌نگرێن قوتابخانا شرۆڤه‌كارییا شرۆڤه‌كرنا ده‌روونى گه‌له‌ك به‌حس دكه‌ن. ئه‌ڤ نفشێن نوى فه‌ره بزانن نه هه‌ر نوویاتیه‌ك پێشكه‌فتن، نه هه‌ر پێشكه‌فتنه‌ك به‌خته‌وه‌ریێ دئینیت، و نابیتن هه‌میشه “نوو هاتن كه‌ڤنى خه‌لاتن” بسه‌ر مێنتالیته‌یا وان زال بیت، چونكى زیانێن وان پترترن ژ مفایێن وان.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتیا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
