كچ یان كۆڕبوونا زارۆى و جڤاك (فه‌لسه‌فه و سایكۆلۆژیایا سێكسى )
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
گه‌له‌ك جاران مه گۆهلێدبت فلان مالبات مێینه‌یه، و ئه‌ڤه ب تشته‌ك كێماسى دهێته‌هژمارتن. ئانكۆ تۆڤێ وێ مالێ و پتر ژى مه‌به‌ست زه‌لامه، تۆڤه‌ك مێیه. ئه‌ڤه جاران ره‌نگڤه‌دانێ ل سه‌ر په‌یوه‌ندیا وێ مالباتێ دكه‌ت، بۆ نموونه ئه‌وێن نیاس زووى ب زووى خوه ل ژنئینان ژ وێ مالباتێ ناده‌ن، تنێ كه‌سه‌ك دوور نه‌بت یان كه‌سه‌كێ هند گوهێ خوه نه‌ده‌ته ڤى بابه‌تى. راستى بابه‌تێن هۆسا و ژ ئه‌گه‌ر بلندبوونا ئاستێ ره‌وشه‌نبیرى و تێگه‌هشتنا خه‌لكى و ڤه‌بوونا چاڤێن خه‌لكێ و نه‌مانا هنده‌ك هزرێن كرێت بۆ دیتنا ژن و ره‌گه‌زێ مێ وه‌ك كێماسیه‌ك و خۆرافاته‌كا كو ژ كلتووره‌كێ بیانى و سه‌رده‌مێ (جاهلیه‌تێ) هاتیه ناڤ مه و گه‌له‌ك ئه‌گه‌رێن دیتر یا كێم دبیت، لێ هێشتا شوونووارێن وێ ل نك هنده‌ك مال و كه‌سان مایه. هه‌رده‌م و نها ژى ژن د جڤاكێ كورده‌واری دا خودان جه و پله و پایه‌ك جڤاكى و رێزه‌كا تایبه‌ت بوویه.
د راستیدا ئه‌ڤ بابه‌ته وه‌ك زانست دبینت وه‌سا نینه وه‌ك خه‌لك تێدگه‌هت. زانست گه‌له‌ك یێ پێشكه‌فتى و هه‌كه بازرگانێن بێ وژدان و گه‌نده‌ل و فرۆشیارێن مرۆڤاتیێ بهێلن دێ زانست ده‌رمانێن وه‌سا په‌یدا كت مرۆڤ مه‌نده‌هۆش ببن، به‌لێ پا پاره‌په‌رست رێگرن.
ل دووڤ ئه‌زموونا كه‌سێن شه‌هره‌زا و جه‌ڕباندى، هندى زارۆ ببته كچ یان كوڕ، یا د ده‌ستێ مرۆڤى و نه‌خاسمه زه‌لامی دا، هند ب سروشتى و فاكته‌رێن دیتر ڤه گرێداى نینه. د ناڤ ئاڤا زه‌لامى دا، زیندك (حه‌یمن) یێن ژ هه‌ردو جۆرێن نێر و مێ بوونا خوه یا هه‌ى. یێن نیر لڤۆك و بزۆكه و زیره‌كترن، به‌لێ ژیێ وان كۆرتتره. به‌لێ یێن مێ سست و خاڤن، نه‌لڤۆكن و كێم بزاكه‌رن، به‌س پا ژیێ وان درێژتره و هه‌تا 48 ده‌مژمێران ژى دژین و دمیننه ساخ د هه‌ڤالبچویكى دا. راستى هژمارا یێن زه‌لامى ب به‌راورد ل گه‌ل هێكا ژنێ كو تنێ ئێك یان چه‌ند هێكه‌كن، گه‌له‌كن و دگه‌هنه چه‌ند مه‌لیۆنان و ئه‌ڤ تۆڤه هه‌ر ده‌ژمێره‌كێ چه‌ند مه‌لیۆنا دروست دكه‌ت یان یێن هاتینه چێكرن و تێدا كۆم دبن. له‌وما به‌رده‌وام دگه‌هنه جهێ پێدڤى و د گونا دا، د تێهنه‌كا كێمتر ژ تێهنا له‌شى دهێنه پاراستن هه‌تا ده‌مێ ده‌ركه‌تنا وان دئێت. كۆمبوونا وان د ناڤ گونا دا هنده‌ك نووچه‌یێن ئه‌لكترۆ ـ كیمیاوى دده‌نه مه‌ژیێ زه‌لامى و گڤاشتنه‌كێ ل سه‌ر وى په‌یدا دكه‌ن و ئه‌ڤ چه‌نده خوه ل هه‌مى وان جه و لایه‌نێن په‌یوه‌ندار دده‌ت، وه‌كى چاڤا، گوهى یان له‌شێ زه‌لامى و ئالاڤێ وى یێ سێكسى و هه‌مى ئه‌و گڤاشتن وى تووشى شه‌پرزه‌یه‌كا ده‌روونى دكه‌ن و وى پال دده‌ن بۆ ڤه‌دیتنا رێكه‌كێ بۆ ده‌رئێخستنا وان چه‌ند مه‌لیۆن زیندك و تۆڤى. ئه‌ڤ چه‌نده بۆ هندێ دا به‌لانسه‌كا كیمیاوى و ده‌روونى ل نك وى په‌یدا ببت. ئه‌و سه‌ركوتكرنا فرۆید ب زیانه‌ك مه‌زن بۆ مرۆڤى دبینت، د هه‌مى بیاڤان دا، نه‌خاسمه لایه‌نێ سێكسى، ب ئێك ژ فاكته‌رێن كۆژه‌ك دهێته زانین و كارتێكرنێن نه‌رێنى یێن ل سه‌ر مرۆڤى هه‌ین و پێدڤى ب ڤاله‌كرنێ هه‌ى و نه‌خاسمه ل نك زه‌لامان ئاستێ وێ بلندتر و گڤاشتنێن وێ ژى پترن ژ یا ژنا.
ده‌مێ ئاڤسبینێ ل نك ژنێ تنێ حه‌فت رۆژن، نه‌ك پتر و نه كێمتر. ئه‌ڤ حه‌فت رۆژه دكه‌ڤنه د رۆژێن 10 و 11 و 12 و 13 و 14 و 15 و 16 هه‌یڤێ، ژ ده‌مێ ئه‌و رۆژا ژن ژ سووڕا هه‌یڤانه (عادێ) بدووماهی دئێت. فه‌ره بهێته زانین ئه‌و هه‌یڤ و رۆژ چ په‌یوه‌ندى ب رۆژ و هه‌ڤیا ئاسایا ئه‌م د سالناما دا دبینین نینه، به‌لكو ئه‌وه یا ژ خوینێ دبینت و به‌لكۆ نیڤا هه‌یڤێ یان سه‌رێ هه‌یڤێ یان هه‌ر ده‌مه‌ك دیتر ژ هه‌یڤا ئاسایى بت. هه‌یڤا ژنكێ ب دیتن و راوستانا خوینێ و جارا دیتر هه‌ر یا وێ چه‌ندێ 28 رۆژن نه‌ك هه‌یڤه‌ك ته‌واو. له‌وما دابه‌شى سه‌ر سێ پشكا دبت: یا ئێكه‌م ژ رۆژا ئێكێ یا پشتى سه‌كنینا خوینێ ده‌ستپێدكه‌ت، هه‌تا رۆژا نه‌ه و پشكا دیتر دكه‌ڤته پشتى هینگى و ژ رۆژا 10 و هه‌تا 16 هه‌یڤێ (هه‌یڤا ژنكێ) به‌رده‌وام دبت، وه‌كى ل سه‌رى هاتى. ئه‌ڤ قووناغه قووناغا هه‌رى گۆنجاى و تێدا رۆژا 14 1ژ هه‌میان هه‌ستیارتر و ده‌مه‌كێ گۆنجایه بۆ به‌رگرتنێ (خصوبێ). چونكى د رۆژا 14 ژ هه‌یڤا ژنكێ دا، هێكا ژنكێ ژ هێكدانێ ده‌ردكه‌ڤت و قه‌ستا هه‌ڤالبچیكى دكت دا تێدا ل هیڤییا تۆڤێ زه‌لامى بمینت.
ئه‌ڤَجا رۆژا 14 رۆژه‌كا گرنگه دا تێدا دیار ببت ئه‌ڤ زارۆیه ببت كچ یان ده‌ركه‌ڤت كوڕ، چاوا؟ هه‌كه خودانێن مالێ ل به‌ر بت یان ل به‌ر نه‌بت، هه‌كه ب زانین بت یان نه زانین، ده‌مێ د رۆژێن گۆنجاى بۆ جۆتبوونا ژن و زه‌لامى ل رۆژێن 10 و 11 و 12 و 13 دا، وان ڤیا جۆت ببن، بێگومان تۆڤێ زه‌لامى دێ رشت ناڤ له‌شێ ژنێ. دیاره وى ده‌مى یێن نێر دێ زوویا مرن، چونكى ژیێ وان كورته، به‌رى رۆژا 14، ئه‌وا مه ل سه‌رى گۆتى و رۆژه‌كا گرنگه، چونكى هێكا ژنكێ هینگى ده‌ردكه‌ڤت، و وى ده‌مى زیندكێن نێر یێت مرین و ناگه‌هنه هێكا ژنكێ. چونكى ئه‌و سێ چار رۆژێن بسه‌رڤه چووین، هه‌كه جۆتبین ل رۆژا 10 یان 11 بێته‌كرن. هه‌تاكۆ جۆتبوون ل 13 ژى ببت زیندكێن نێر ناگه‌هنه رۆژا پاشتر و 14 هه‌یڤێ یاكۆ هێك ده‌كه‌تى. به‌لێ زیندكێن مێ، ئه‌وێن ل گه‌ل یێن نێر ژ ناڤ تۆڤێ زه‌لامى هه‌ین و ده‌ركه‌تین و ژیدرێژن هه‌تا هینگى یێن ماینه ساخ و رۆژا 14 و رۆژا هێكێ یه و دكه‌ڤنه د هه‌ڤالبچیكیدا و ل گه‌ل هێكا ژنكێ ئێكدگرن. ل ڤى ده‌مى زارۆ دێ كچ بت.
به‌لێ هه‌كه خودان مالێ بڤێن زلرۆكێ وان كۆڕك بیت، نابت رۆژا 10 و 11 و 12 و 13 جۆتبوونێ ئه‌نجام بده‌ن. چونكى وه‌كى مه ل سه‌رى گۆتى زیندكێن نێر هه‌تا رۆژا 14 مرن. به‌لێ باشتره رۆژا 14 جۆتبوون بێته‌كرن. چونكى وێ رۆژێ تۆڤێ نێر، یێ لڤۆك و زیره‌ك، دێ زووى زووى خوه گه‌هیننه تۆڤ یان هێكا ژنكێ، یاكو ژنوى و وێ رۆژێ ده‌ركه‌تى. ئه‌و دێ به‌رى زیندكێن مێ ئه‌وێن ل گه‌ل زیندكێن نێر و د ناڤ تۆڤێ زه‌لامى و پێكڤه ده‌ركه‌تین، و زیندكێن مێ سست و خاڤن، خوه گه‌هیننه هێكا ژنكێ و یاكو هاتیه د هه‌ڤالبچیكى دا. گاڤا ئه‌ڤ زیندكێن نێر و هێكا ژنكێ گه‌هشتن ئێك زارۆ نێره.
لێ پێدڤیه رۆژێن خویندیتن (عادێ) باش و هوور و دروست بێنه تۆماركرن و خه‌له‌تى تێدا چێنه‌بن و چه‌ند رۆژه‌كا پێش و پاش نه‌كه‌ڤت، چونكى دێ شۆل خه‌له‌ت ده‌ركه‌ڤن. هنده‌ك و به‌لكو گه‌له‌ك جاران وه‌سا چێدبت ژ ئه‌گه‌رێ هندێ هه‌ڤالبچیكێ هنده‌ك ژنكا هه‌مى ده‌ما ڤه‌كریه، له‌وما زینكێن نێر و مێ یێن تۆڤێ زه‌لامى پێكڤه و ل گه‌ل ئێك ده‌ردكه‌ڤن و به‌ر ب هێكێ و هه‌ڤالبچیكى رێكه‌ڤن. پا یێن نێر لڤۆكن زووى خوه دگه‌هینن هێكێ و یێن مێ سستن زوو ناگه‌هنێ. هه‌تاكو هنده‌ك جاران به‌رى زه‌لام ئاڤا خوه به‌ربدت ئه‌و زیندك دگه‌ل بزاڤ و لڤین و ل گه‌ل وێ ئاڤا به‌رى ئاڤا تۆڤى، یاكو بۆ رێخۆشكرنا كارێ سێكسى دئێته رشتن و ژ له‌شێ زه‌لامى ده‌ردكه‌ڤت و رێكێ ته‌ڕ دكه‌ت، دئێنه خارێ و دوور نینه دگه‌ل هێكێ تێكل ببن و ببنه زارۆكه‌ك. بۆ ڤێ قووناغێ دێ مینت ل سه‌ر لایه‌نێن سێكس و جۆتبوونێ، و ئه‌و دێ بڕیارێ ده‌ن. به‌لێ پا یا باش ئه‌وه زه‌لام به‌رى ئاڤا خوه به‌ردت (قه‌زف)، له‌شێ خوه و ئالاڤێ خوه یێ سێكسى ڤه‌كێشت دا پشتى ڤاله‌كرنا ئاڤ یان تۆڤێ خوه، زیندكێت نێر و مێ به‌ریكانێ (مسابقێ) بكن و یێ زوویتر بگه‌هته هێكا ژنكێ دێ زارۆك وه‌سا ده‌ركه‌ڤت كچ یان كۆڕ.
جۆتبوون، كریاره‌كا ده‌روونى و سایكۆلۆژییه، به‌لێ ب لایه‌نه‌كێ جه‌سته‌یى دهێته ئه‌نجامدان و ئێكه ژ بنه‌مایێن به‌رده‌وامیا ژیانێ، ئه‌و نه‌ته‌وه‌یێن كچكێن خوه بن ئاخ و زیندى ب چال دكرن ئه‌وان كار بۆ ژناڤبرنا نڤشێ خوه دكرن. سێكس ب ئێك ژ هونه‌رێن ژیانێ و د هه‌مان ده‌م دا شیانا یه‌زدانێ مه‌زن و جوانیا كارێ وى و سروشتى دهێته زانین، لاوازى تێدا ب ئێك ژ مه‌زنترین ئاریشێن ژیانێ و گه‌له‌ك خێزانان دهێته زانین، و سه‌ركه‌تن تێدا ب ئێك ژ كارتێكه‌رێن خۆشكرنا ژیانێ دهێته هژمارتن.
مفایێ ژ ڤى ژێده‌رى هاتیه وه‌رگرتن: د ئیبراهیم ره‌مه‌زان نه‌جار (2010): دێ چه‌وا پیریێ پاش ئێخى؟ چ.1، چاپخانا زانا، دهۆك.
*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایكۆلۆژى و په‌روه‌رده‌یى/فاكۆلتییا په‌روه‌رده/ زانینگه‌ها زاخۆ
