كیسرای چاوا ده‌ستهه‌لاتا خوه ژناڤبر وه‌لاتێ خوه چرچركر؟
د.جمعه بندی
پشتی رێككه‌ڤتنا د ناڤبه‌را موسلمان و قوریشیان دا بسه‌ركه‌فتی ئه‌وا دبێژن رێكه‌ڤتنا ((الحدیبیه)) ل سالا شه‌شى مشه‌ختى، پێغه‌مبه‌رێ خودێ ـ سلاڤ ل سه‌ربن ـ هزر د وێ ئێكێ دا كر، ناما ئیسلامێ بگه‌هینته مه‌زنێن جیهانا وی سه‌رده‌مێ.
مینا كیسرای مه‌زنێ فورسێ و هیرقه‌لی مه‌زنێ رۆمێ و نه‌جاشی مه‌زنێ حه‌به‌شه و مقه‌وقه‌سی مه‌زنێ مسرێ.
مه‌ره‌م ژ ڤێ چه‌ندێ گۆتنا پێغه‌مبه‌رێ خودێ ببیته به‌لگه ل سه‌ر وان رۆژا قیامه‌تێ و دیسا دا ئه‌و گونه‌هبارێن ئێكی بن ل به‌رامبه‌ر ملله‌تێن خوه، ده‌مێ دبنه ئاسته‌نك د رێیا گه‌هشتنا ئاینێ ئیسلامێ دا بۆ ناڤ وان.
ژ بۆ جێبه‌جێكرنا ڤێ هزرێ دبێژن رۆژه‌كێ ژ رۆژان، پێغه‌مبه‌رێ خودێ ـ سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن ـ چوو سه‌ر مینبه‌رێ و گۆت: من دڤێت ئه‌ز هنده‌ك زه‌لامان ژ هه‌وه فرێكم بۆ ده‌ڤ مه‌زن و پاشایێن جیهانێ و ڤێجا ئه‌ز داخوازێ ژ هه‌وه دكه‌م هوون ژی دودل نه‌بن د داخوازا من دا كا چاوا به‌نۆ ئیسرائیل د عیسایێ كورێ مه‌ریه‌مایێ دا ـ سلاڤ خودێ لێ بن ـ دودل بووین.
ل ڤێرێ هه‌موو كۆچبه‌رێن ئاماده ـ ئه‌وێن ژ مه‌كه‌هێ هاتین ـ گۆتن: ئه‌ی پێغه‌مبه‌رێ خودێ كه‌رمكه و فه‌رمۆ و پشتراستبه ئه‌م چ جاران د په‌یام و فه‌رمانێن ته دا دودل نابین.
پاشى ڤێ ئێكێ پێغه‌مبه‌رێ خودێ ل ده‌سپێكا سالا حه‌فتى مشه‌خت، نامه‌ك بۆ كیسرای (په‌رۆیز كورێ هۆرمز ـ خسرویێ دووێ)ی مه‌زنێ فارسان نڤێسی و فرێكر ل گه‌ل سه‌حابی هێژا (شجاع بن وهب) و تێدا داخواز ژێكر بۆ ئیمان و باوه‌ریێ ب پێغه‌مبه‌راتیا وی بینت د هه‌مان ده‌م دا ئیمان و باوه‌ریێ ب ئیسلامێ و ئێكبوونا خودێ پاك و دلۆڤان بینه.
دبێژن ده‌ما كیسرای بابه‌تێ هاتنا ڤی سه‌حابی زانی فه‌رمان دا كو كۆچكا وی بێته خه‌ملاندن و جوانكرن دا مه‌زناهیا خوه وه‌لاتێ خوه بۆ ڤی قاسدی دیاركه‌ت.
د هه‌مان ده‌م دا كیسرای هه‌موو ماقوول و به‌رپرسێن ده‌وله‌تێ داخوازكرنه ڤێ دیدارێ و پاش رێ دا (شجاع بن وهب) ب ژۆر كه‌ڤیت و ده‌مێ ناڤبری ب ژۆركه‌ڤتی ئێكسه‌ر كیسرای فه‌رمان ل كه‌سه‌كێ ئاماده‌بووی كر و داخواز ژێكر وێ ناما ده‌ستێن ( شجاع)ی دا ژێ وه‌ربگریت و بۆ وی بینت، به‌لێ (شجاع)ی ئه‌ڤ ئێكه قه‌بوول نه‌كر و گۆت: دڤێت ئه‌ز ب ده‌ستێن خوه بدمه‌ڤ ته.
ئینا كیسرای رێ دا (شجاع)ی نامێ راده‌ستێ وی بكه‌ت و پاش كیسرای داخواز ژ فه‌رمانبه‌ره‌كێ ئاماده‌كر ڤێ نامێ بۆ بخوینت ب ده‌نگه‌كێ بلند.
ده‌مێ ده‌سپێكری و نامه خواندی ئێكسه‌ر كیسرا تووڕه‌بوو و بارێ ده‌روونێ یێ وی تێكچوو و نه‌هێلا نامه بهێته خواندن و نامه چرچركر و قاسدێ پێغه‌مبه‌رێ خودێ ژی ده‌رئێخست و نه‌زانی كا چ د نامێ دا هاتبوو نڤێسن.
دبێژن پشتی ده‌مه‌كی كیسرا هاته ل سه‌ر هشێن خوه و تووره‌بوونا وی هاته خوار و داخواز ژ زه‌لامێن خوه كر بچن وی مرۆڤێ هاتیه ده‌رئێخاندن بینه‌ڤه دا ژ وی بزانیت كا چ د نامێ دا هاتبوو نڤێسین.
به‌لێ هندی هاتن و چوون كه‌سێ ژ وان (شجاع بن وهب) نه‌دیت و(شجاع)ی ژی رێیا خوه گرتبوو و به‌ر ب مه‌دینێ دزڤری.
پشتی (شجاع) گه‌هشتیه ده‌ڤ پێغه‌مبه‌رێ خودێ و چیرۆكا خوه و كیسرای بۆ گۆتی ئینا پێغه‌مبه‌رێ خودێ ل ڤێرێ گۆتنا خوه‌یا دیرۆك گوهارتی و گۆت :((مزق ملكه)).
هه‌ر وه‌ك پێغه‌مبه‌رێ خودێ دبێژت:
ئه‌وی ب چرچركرنا ناما پێغه‌مبه‌رێ خودێ دووماهی ب ده‌وله‌ت و ده‌ستهه‌لاتا خوه ئینا و دێ مه‌مله‌كه‌تا وی ژی ئێته چرچركرن و ژناڤچیت.
گه‌له‌ك ب سه‌ر ڤێ روودانێ ڤه نه‌چوو و كورێ كیسرای (شیرویه ـ قبادێ دوویێ) بابێ خوه كوشت و دووماهی ب ده‌ستهه‌لاتا وی ئینا.
ل سه‌ر ده‌مێ خه‌لیڤێ دووێ یێ ئیسلامێ ((عومه‌رێ كورێ خه‌تابی)) خودێ ژێ رازیبت دیوانا كیسرای هاته ستاندن و فه‌كرن ب ده‌ستێن له‌شگرێ موسلمانا ل سالا (16 مشته‌ختى) و ب ڤێ ئێكێ حوكمێ بنه‌مالا كیسرای و ده‌ستهه‌لاتا وان ب دووماهیك هات.
دیسا یا ڤه‌ره ل ڤێرێ بێته گۆتن: كو تاج و بازنێن كیسرای یێن زێری ژ لایێ عومه‌رێ كورێ خه‌تابی ڤه بوونه دیاری بۆ سه‌حابێ هێژا ((سوراقه‌یێ كورێ مالكێ ئلمدلجی))، ئه‌وێ پێغه‌مبه‌رێ خودێ پێشكێشی وی كرین ده‌مێ برێڤه مشه‌خت دبوو ل گه‌ل هه‌ڤالێ خوه ئه‌بۆ بكر ئه‌لسدیق ـ خودێ ژ رازیبیت ـ ژ مه‌كه‌هێ بۆ باژێری یپرب ـ باژێرێ پێغه‌مبه‌رێ خۆشتڤی.
بۆ زانین ئه‌گه‌ر تووره‌بوونا كیسرای ژ ناما پێغه‌مبه‌رێ خودێ ئه‌بوو، چنكو ناڤێ پێغه‌مبه‌رێ نازدار به‌ری ناڤێ وی هات بۆ نڤێسین.
گرنگترین وانه و مفاێن دڤی بابه‌تی دا:
1ـ هنارتنا ڤان نامان بۆ ژده‌رڤه‌ی گزیرتا عه‌ره‌بی تایبه‌ت بۆ ملله‌تێن نه عه‌ره‌ب وێ چه‌ندێ دگه‌هینت كو ناما ئیسلامێ نامه‌كا ڤه‌كریه بۆ هه‌موو جیهانێ و نه یا گرێدایه ب عه‌ره‌بان ڤه ب تنێ وه‌ك هنده‌ك ره‌واجا ڤێ بۆچوونێ دكه‌ن.
2ـ ئاینی ئیسلامێ گرنگیێ دده‌ته رێیێن ئاشتیانه بۆ گه‌هاندنا ناما خوه بۆ هه‌موو كه‌س و ملله‌تان.
3ـ گه‌له‌ك پاشا ژ وانا موسلمان بوون مینا پاشایێ حه‌به‌شه و یه‌من و به‌حرێن و یه‌مامه و نه‌جران.
4ـ گه‌له‌كا ژ وان موسلمان نه‌بوون، به‌لێ بهایه‌كێ مه‌زن دا ناما پێغه‌مبه‌رێ خودێ ژ وان موقه‌قه‌سێ مسرێ و هیرقه‌لێ رۆمێ.
5ـ نابیت ب چ ره‌نگان مرۆڤێن مه‌زن بریاران بده‌ن ده‌مێ یێن تووره و چنكو دبیت ئه‌نجامێن وێ بریارێ وێرانكرنه‌كا مه‌زن ل دووڤ خوه بینت.
6ـ دڤێت مرۆڤێ مه‌زن هه‌رده‌م قه‌درێ قاسدێن لایه‌نێن دی بگرن و چو جار ب چاڤه‌كێ كێم ته‌ماشه‌ی وی نه‌كه‌ت و دیسا نابیت مرۆڤێ مه‌زن غرۆر جهێ خوه د دل و عه‌قلێ وی دا بكه‌ت.
7ـ یا باش ئه‌وه تو ناما خوه بگه‌هینی و بێی تو هزر بكه‌ی د قه‌بارێ خوه‌دا ل به‌رامبه‌ر یێ دێ كا تو چه‌ند یێ بچووكی یان یێ دی چه‌ند یێ مه‌زنه.
8 ـ دڤێت هه‌موو ده‌م و جهان مرۆڤێ مه‌زن باوه‌ریا خوه ب هه‌موو كه‌سان نه‌ئینت خوه ئه‌گه‌ر نێزیكترین كه‌س بن بۆ وی.
9ـ هندی ده‌وله‌تا ته یا مه‌زن و خودان هێزبیت، ئه‌گه‌ر تو نه‌زانی باش سه‌ره‌ده‌ری ل گه‌ل ده‌وروبه‌رێن خوه بكه‌ی دبیت تو بریاره‌كێ بده‌ی یان پێنگاڤه‌كێ پاڤێ بنه ده‌سپێك بۆ نه‌هێلانا ده‌وله‌ت و ده‌ستهه‌لاتا ته ب شێوازه‌كێ نه چاڤه‌رێكری.
تێبینی:
1ـ پایته‌ختێ دوله‌تا كیسرای باژێرێ مه‌دائن “تیزڤۆن” وی سه‌رده‌می ئه‌وا دكه‌ڤیته د ناڤا عیراقا نوكه دا ل سه‌ر باژێرێ به‌غدا دا پتر ژ 35 كیلۆمتر.
2 ـ هنده‌ك ژێده‌ر دبێژن ناڤێ وی سه‌حابی ئه‌وێ نامه بۆ كیسرای بری ((عبدالله كورێ حزافه‌ی ئلسه‌هی)) بوو.
3ـ شیرویه یان قبادێ دووی یێ به‌رنیاسه ب كوشتنا بابێ و 18 برایێن خوه و ب ڤێ كریارێ ژی هه‌ر نه گه‌هشته ئارمانج وخه‌ونێن خوه ب ده‌ستهه‌لاتێ ڤه.
چنكو پشتی بۆرینا چه‌ند هه‌یڤان ژ وه‌رگرتنا وی تاجا شاهاتیێ دمریت ب ئه‌گه‌رێ ئێشا تاعۆنێ.
4ـ پتریا پرتووكێن سیره‌تا پێغه‌مبه‌رێ خودێ ـ سلاڤێن خودێ ل سه‌ر بن ـ و دیسا پتریا پرتووكێن مێژوویا ئیسلامێ ناڤه‌رۆكا ڤی بابه‌تی به‌حس دكه‌ن.
* دكتوراه فی الفقه المقارن بالقانون
