لاپەڕێن مێژوویێ د بێ دلۆڤانینە
محەمـەد مـراد
دەولەتا بەنی ئومییە، د چەرخێ ناڤین دا كو ئێك ژ دەولەتێن ئیسلامێ یێن مەزن بوو،ل سالا 611 لسەر دەستێ (معاویە بن ئەبی سفیان) هات دامەزراندن،پشتی شەهیدبوونا خەلیفە (عەلی بن ئەبی تالب د،خ) دەوەلەتا بەنی ئومیە دەولەتەكا موسلمان بوو ل شامێ (سووریا،لوبنان،فلستین، ئوردن) بەرفرە بوو، هەتا گەهشتی مسرێ و گزیرتەیا عەرەبی و ئیسپانیا، پایتەختێ وێ (دیمەشق)بوو،دەولەتەكا ب هێز و پێشكەفتی بوو د هەمی وارێن ژیانێ دا.
ژ لایێ سیاسی ڤە دەولەتەكا ناڤەندی یا ب هێز بوو،خەلیفە وێ دەسەلات ل سەر هەمی جومكێن دەسەلاتێ هەبوو، ژ لایێ ئابووری ڤە، زۆر یا پێشكەفتی بوو د بازرگانی و چاندنێ د. ژ لایێ رەوشەنبیری ڤە دەولەتەكا رەوشەنبیری و پێشكەفتی بوود وارێن ئەدەب و شیعر و فەلسفێ و ئاڤاكرنی دا، سەخمەرات بهێزبوون و پێشكەفتنا وێ، بەلێ دەولەتا بەنی ئومیە هەرفت ل سالا 750 میلادی دا،پشتی 89 سالێن دەسەلاتێ،ئەگەرێن هەڕفینا وێ چەند فاكتەربوون.
٭دەسەلادارێن ناۆخۆ، ناكۆكی كەفتە د ناڤ دا، تایبەتی ناكۆكی كەفتە د ناڤ كەس و كارێن نیێزیك خەلیفەی، بۆ ئەگەرێ لاوازییا ویێ دەولەتێ.
٭ڤارێبوون و شۆرەشان ل گەلەك دەڤەران دەست پێ كر و بوو ئەگەرێ پارچەكرنا دەولەتێ،گرۆپێن شەڕكەر دەڤەر گرتن، پشتی ڤان ناكۆكیان دەولەت لاوازبوو.
٭هیێرشبرن (غەزوە) یێن دەوروبەر دەست پێ كر، دەولەتا عەباسی لەشكرەك ئامادەكر و هێرش كرە سەر دەولەتا بەنی ئومیە و ژ ناڤبر. هەڕفینا دەولەتا بەنی ئومیە د شەڕێ (زابێ) سالا 750 میلادی دا د ناڤبەرا لەشكرێ بەنی ئومیە و دەولەتا عەباسی،لەشكرێ بەنی ئومیە شكەست و عەباسی بسەركەفتن و دەولەتا بەنی ئومیە ژناڤچوو و ئەگەرێن سەرەكی یێن شكەستنا دەولەتا بەنی ئومیە و هەڕفینا دەولەتا وان ئەڤەبوون:
٭.پرسیار ژ (حاكمێ بەنی ئومیە) هاتەكرن، بۆچی دەولەتا هەوە هەرفت؟ گۆت!
1..كاروبارێن بچویك مە كرنە دەستێ مەزنان دا.
2..كاروبارێن مەزن مە كرنە د دەستێ بچویكان دا.
3..ئەم هندا بووین د ناڤبەرا (خەمساری و را دەرچوونێ دا).
4- مە دویركرن هەڤالێن (وەلا‌و) د (د سینگێ) وان دا بۆ مە.
5- دوژمنێن مە نێزیكی خۆ كرن، ژ بۆ مەرحەبایەكێ.
6-ئەم گەهشتین وێ غەدرا مە ل یێن ئێكێ كرین و مە ژ دەست دا و لائێن دووێ.
٭مە كوردان ژی گەلەك سەر بۆر و (عیبرەت) هەنە د مێژوویێ دا،بەلێ كەس خۆ لێ ناكەت خودان و دەمەك دێ هێت لاپەڕێن مێژوێ دلۆڤانیێ ب كەسێ نابت ئەگەر هزار سال بچن دێ هەر هێتە گۆتن و نڤێسین و كەس نەشێت بەر گریێ ژی لێ بكەت.
