ل داویـێ زاخـۆ كـەتـە دەستێ خودانـێ خوە یێ خەمخۆر
عـومـەر سندی
ل دەستپێكێ و بەرییا هەر تشتەكێ، ئەز دخوازم ژبۆ هەركەسەكێ ڤی بابەتی بخوینە من نە ژ دویر نەژی ژ نێزیك هیچ پەیوەندیەك ل گەل رێزدار گوهدار شێخۆ سەرپەرشتێ ئیدارا سەربخوەیا زاخۆ نینە، باوەربكن من تنێ ب رێكا مەدیایێ و ئەكرانێن تیڤیان من یێ دیتی، لێ ئەز برایێ وی رەوانشاد شڤان شێخۆ هەم دۆست و هەم هەڤكاربین، زاخۆ وەك باژار و دەوروبەر و گوندەوار تایبەتمەندیكا خوە هەیە, هەم دیرۆك هەم جوگرافیا هەم پێكهاتا جڤاكی كو جیاوازە ژ هندەك باژارێن دی یێن كوردستانێ، ژبەر هندێ رێڤەبرنا زاخۆ نەیا ب ساناهییە و پێدڤی هونەرەكێ تایبەتێ رێڤەبرنێ یە كو چەندین بالانسێن ژ هەڤجودا بێنە رگرتن، ل ڤێرە بەری بچمە سەر وارێ خزمەتێ كو بابەتێ مە یێ سەرەكییە، مەرەما من راگرتنا ب دادوەریا بالانسایا پێكهاتێ جڤاكێ (پڕ خێل,پڕجۆر,پڕ ئۆل و پڕ بیروباوەر و بۆچوون و دیتنێ زاخۆیە)، باوەرناكم د دیرۆكا رێڤەبرنا ڤی باژاری دا كو ل سالا 1865 بوویە قەزا رێڤەبەرەكێ, قائیمقامەكێ, سەرپەرشتەكێ شیابت ب ڤی رەنگی بالانسا هەمی تەخ و تویژێن جڤاكی وەكهەڤ راگرت مینا برێز گوهدار شێخۆ سەرپەرشتێ ئیدارەیا سەربخوەیا زاخۆ راگرتی، لەوا ژڤیانا ڤێ خەلكێ بۆ ژێرا دبێژن (جەنابێ والی) مێزەكرن ل هەمی تەخێن جڤاكی و خێل و هۆزان ب یەك چاڤ و یەك دیتن نێزیك بین و دویربین ل وان ب عەینی مەودا ژ هەر رێڤەبەرەكێ نائێت، لەوماژی بەری ڤی سەرپەرشتی قەت نەهاتیەكرن، لێ چما نەهاتیەكرن یان چما نەدهاتە كرن؟ هەركو پرۆژەیەك نوی یێ ڤان سێ سالێن ئیدارەیا سەربخوەیا زاخۆ د هەر وارەكێ دا دبینم ئەڤ پرسیارێن مەزن خوە لسەرێ من ددەن: چما نەهاتیە كرن؟ چما نەدهات كرن؟ وەكو ئەتەكێتەك رۆژنامەڤانی رۆژنامەڤانێن ئاكادیمی هەتانی شەش مەهێن (رێڤەبەرەكێ, سەرپەرشتەكێ, وەزیرەكێ…) تمام نەبن ژێ ناپرسن ژ رۆژا تو دەستبكاربی و هەتانی نها تە چ كریە یان دەستكەفتێن تە چنە لێ د ئیدارەدانا زاخۆ دا د چار مەهێن دەستپێكێ دا شوین تبلێن سەرپەرشتێ ئیدارا سەربخوە خۆیا و دیاربین و دەست ب پرۆژێن خزمەتگوزاری هاتە كرن رێڤەبەریان سەرپەرشتێ سەركەفتی ب هەر حالێ هەی دڤیا هندەك ئاسەوار و شوین تبلێن خوە ل وێ دەڤەرێ بهێلت یا لێ دەستهەلاتدار. ئەڤە زاخۆ و ئەڤە ئەم خودانێن باژاری ئەم دویر ناچینە سەردەمێ رژێما بەعسا گۆر ب گۆر دێ ژ سالا 1992وێ دەستپێكین كو ل وێ سالێ ئێكەمین حوكمەتا هەرێما كوردستانێ پشتی ئەنجامدانا هەلبژارتنێن پەرلەمانی هاتە ئاڤاكرن، ئها ل ڤێرە مرۆڤ دشێت ڤێ پرسیارا گرنگ ژخەلكێ خۆشەڤیێ زاخۆ بكە: دراكرن و دەینان و ڤەگوهاستن و هاتن و چوونا بەرپرسێن یەكەمێن ئیدارا ئەڤی باژاری چەند كەسان شیایە جهێن تبلێن خوە ل پاش خوە بهێلن یانژی ئاسەوارەكێ خزمەتگوزاری كو مرۆڤ بێژت ئەڤ پرۆژە لسەردەمێ فلانی هاتیە ئەنجامدان, ئەڤ گوهۆرینە ل فلان سەردەمی هاتیەكرن,ئەڤ پێشنیارە ل فلان سەردەمی هاتبی كرن و ژ ئەنجامێن وێ ئەڤ گوهۆرینە پەیدابین بەرسڤا ڤان پرسیاران ل نك خەلكێ زاخۆیە ئەگەر دەستێ خوە دەینن سەر وژدانا خوە لدەما بەرسڤدانێ كانێ ئەم دشێن بێژینە كیژان سەردەمی (سەردەمێ زاخۆ یێ زێرین)The gold age of zakho ژبلی سەردەمێ دەستهەلاتا رێزدار گوهدار شێخۆ ئەڤە هەم راستیەكە و هەمژی دیرۆكە و دیرۆك دڤیا مینا خوە وەرە تۆماركرن و ب وژدانەكا ئارام مافێ خەلكەكێ هەیە بپرست گەلۆ بەلگەچنە كو سەردەمێ ڤی جامێری ب سەردەمێ زاخۆ یێ زێرین بێتە ناڤكرن، دێ بەلگان ژی پێشچاڤ كین كو ئەوژی پرۆژەیێن ئاڤەدانی و گەشت و گوزاری و كەرتێن پەروەردە و ساخلەمی و گرنگیدان ب هەمی سكتەرێن ژیانا وەلاتیانە پانۆراما خزمەتگوزاریێ: پویتە و گرنگیدان ب كەرتێ باژێرڤانی و خزمەتگوزاری و رێك و بانان كو ب دەهان كیلۆمتر جادە د ناڤ باژاری و دەرڤە هاتنە قیركرن و سەخبێركرن,پویتە و گرنگیدان ب چاندنێ و پالپشتیا جۆتیارێن دەڤەرێ ب مەرەما زێدەكرنا بەرهەمی, گرنگیدان وپاراستنا شوینوارێن باژاری داكو ببتە هاریكار ژبۆ بالكێشی و راكێشانا گەشتیاران وەكو پالپشتیەك ژبۆ كەرتێ گەشتوگوزاری كو ئەڤ كەرتە بەری هاتنا رێزدار سەرپەرشتێ ئیدارێ لبەر سەكەراتێ بی,پویتە و گرنگیدان و سەرپەرشتیا راستەوخۆ لسەر وەرزشێ و وەرزشڤانان كو ئەم رۆژا ئیرۆ پرێزێ دبینین و دبینین یانا زاخۆ ل چ ئاستە و پشتەڤانێن یانێ د چ ئاست و ناڤ و دەنگدانە و مە هەمیان ژی دزانی بەری نها پشتەڤانێن یانا زاخۆ ب چی سەخلەت دهاتن ناڤ كرن. هەری گرنگ د بابەتێ مەدا ئەم دشێن بێژین مفادارترین تەخا جڤاكی ژ دەستبكاربینا بەرێزی تەخا هەژار و بەلنگاز و كێمدەرامەتن كو ژبلی بلی بەلاڤكرنا خانی و ئاپارتمانان لسەروان بێ جوداهی بەردەوام دەستێ هاریكاریێ ژ ئیدارێ بۆ وان دئێتە درێژكرن پویتە و گرنگیدانەكا كێم وێنە ژبۆ كەرتێ پەروەردێ كو ئەڤ كەرتە وەكو پاشەرۆژ و بربرەیا پشتا جڤاكێ دئێتە هژمارتن، ئەوژی ب ئاڤاكرنا چەندین خویندنگەهان و نویژەنكرنا ب دەهانێن كەڤن و گرنگیدان ب رەوشا هەمی مامۆستایان و وانەبێژان بێ جوداهی,هەر هەمان تشت درستە ئەم ژبۆ كەرتێ ساخلەمیێ بێژین دئێتە زانین كو كەرتێ ساخلەمیێ گرێی ساخلەمی و ژیانا وەلاتیانە بتایبەتی خەلكێن هەژار كو وەكو پێدڤی گرنگی پێ نەهاتبیدان ژبلی نەخۆشخانا بێدارێ یا مەزن نەخۆشخانە و بنگەهێن ساخلەمیێ هەمی ئەوبین یێن لسەر دەمێ رژێما ژناڤچۆیا بەغدا هاتین ئاڤاكرن، خۆشبەختانە برێز سەرپەرشتیارێ ئیدارێ فۆكسا پویتە و گرنگیدانێ راستەراست ئێخستە سەر ڤی كەرتی، ئەوژی ب ئاڤاكرن ونویژەنكرنا چەندین بنگەهێن ساخلەمیێ و ئاڤاكرنا دو نەخۆشخانەیێن مەزن، هەروەساپێكئانینا تیمێن چاڤدێریا كوالیتیا دەرمانان و بهایێ وان پویتە و گرنگیدان ب بارێ رەوشەنبیری و رەوشەنبیران و لدارخستنا فیستەڤالان,پویتە و گرنگیدان ب مەدیایا باژاری ژبۆ پێشڤەبرنێ و پالپشتیا رۆژنامەڤان و مەدیا كارانو، گرنگیدان ب مۆزیكێ و مۆزیكڤانان و پێشنیاركرنا ئاڤاكرنا مەزنترین و مۆدێرنترین ستۆدیۆ لسەر ئاستێ ئێراقێ، كورت وكرمانج هیچ سكتەرەك ژ یانێ نەمایە ئیدارەیا سەربخوەیا زاخۆ و جەنابێ سەرپەرشتی و تیمێن د گەل دا مایێ خوە تێ نەكربت ب مەرەما خوەشگوزەرانیا وەلاتیان ل سنوورێ ئیدارا سەربخوەیا زاخۆ. ئەوا راست بت د گۆتارەك ژ ئەڤی رەنگی، ئەم نەشێن رۆناهیێ بێخینە سەر هەمی ئەو كار خزمەتگوزاری و پرۆژەیێن هاتینە ئەنجامدان لسەر دەمێ زێرینێ زاخۆ، ژبەر هندێ دێ ل ڤێرێ دوماهیێ ب گۆتارا خوە ئینم، بەلێ ژبۆ ئارامی وتەناهیا وژدانێ دێ ل خوارێ ب زمانێ ژمارە هندەك ژ وان خزمەتگوزاری و پرۆژەیێن هاتینە ئەنجامدان وەكو دێكیۆمەنت دەینمە پێشچاڤێن خویندەڤانێن هێژا و هەمی خەلكێ خزمەت ب زمانێ ژمارە: كەرتێ پەروەردێ: ئاڤا كرنا 12 خویندنگەهان/ نویژەنكرنا 60 خویندنگەهان كەرتێ باژێرڤانی و رێك و بانان: قیر كرنا 220 كیلۆمێتران/چێكرنا سۆلینێن ئاڤرێژ 116 كم/ قێركرن و سەخبێركرنا 98 كم جادێن گوندەوارێن ئیدارا سەربخوەییا زاخۆ/ تا نها 8 باخچە هاتینە چێكرن و 10 هاتینە نویژەنكرن/دەینانا هێمایێن رێ نیشاندەر ژبۆ كونترۆلكرنا هاتن و چوونێ/دەینانا تۆڕێن ئاڤێ یێن نوی/ دئێتە زانین بەری دەستبكاربوونا سەرپەرشتێ ئیدارێ 65% ژ جادێن زاخۆ نەقیركری بین نها 15% ماینە. كەرتێ ساخلەمیێ: ئاڤاكرنا نەخۆشخانەیا باتیفا یا تەنگاڤیان كو ژ 40 تەختان پێكهاتییە ب مۆدێرنترین شێواز/ ئاڤاكرنا نەخۆشخانەكا تایبەتا زارۆكان ل زاخۆ كو ژ 90 تەختان پێكدئێت، ئەوژی لسەر شێوازەك پێشكەفتی و مۆدێرن/ئاڤاكرنا دو بنگەهێن ساخلەمیێ ل زاخۆ و ناڤچەیا دەركارێ/نویژەنكرنا 9 بنگەهێن ساخلەمیێ/ دابینكرنا باشترین ئامیرەیێن پزیشكی زێدەباری كەلوپەلان و ئامبولانسان كەرتێ گەشت و گوزاری : پرۆژەیێ كۆرنیشێ پرا دەلال قۆناغا ئێكودو/ چێكرنا 6 سكرێن نقۆم بۆپاقژیا خابویری و جوانیا وی/ نویژەنكرنا قشلا زاخۆ ل سەر شێوازێ كەڤنارێ وێ/ نویژەنكرنا بازارێ كەڤنێ زاخۆ ل سەر شێوازێ كەڤنارێ وێ/ ئاڤاكرنا مۆزەخانەكێ/ نویژەنكرنا دێرا مارگۆرگیس/ نویژەنكرنا كەهنیا دێرەبینێ/ نویژەنكرنا چەندین هاڤینگەهان لگەل خوەشكرنا رێكێن وان ئالیێ هونەری: رێخستن و ل دارخستنا فیستەڤالا شەل و شەپكان/ ئاهەنگ و ساخكرنا بوونە و بیرەوەریێن نەتەوەی/ فیستەڤالا هناران و هنگڤینی/ گێرانا ئاهەنگێن سەرێ سالێ ب شێوەیێ كونسێرتێن جیهانی /پالپشتی و پشتەڤانیا هونەرمەندان و هەمی جۆرێن هونەری.ل داویێ دێ بێژم خەلكێ خوەراگرێ زاخۆ هوین هەژی پتر خزمەتێنە و ئەڤا بۆ وە هاتیە كرن ل گۆرەی قوربانیێن وە كێمە، هوین هەلگرێ رێبازا كوردینیەكا پاقژ و بێ گەردن وە رویبارێن خوینێ یێن پێشكێشی ئاخا پیرۆزا كوردستانێ كرین وە كاروانەكی نەسەر دیار و نەبن دیار یێن شەهیدێن سەربلند هەیە، لەوا هوین هەژی هەمی خزمەتەكێنە هوین و سەرپەرشتێ ئیدارا سەربخوەیا زاخۆ رێزدار و گراڤی گوهدار شێخۆ هەر ساخ و سلامەت و سەر كەفتی بن و د ژیانەكا بەختەوەر دا بمینن كوردستان ب گشتی و زاخۆ بتایبەت، هەر ئاڤەدان بیت، ئەز ژی ڤان دو رۆژان دێ پلێتا خوە بڕم و بەرەڤ وەلاتێ گولان فڕم، لێ دلێ مە هەر ل وەلاتییە. تێبینی: ئەز وەكو نڤیسەرەك و رۆژنامەڤانەكێ سنوورێ ڤێ ئیدارێ پێشنیار دكم فیستەڤالەك بناڤێ فیستڤالا (دان و دكاكێ دەشتا سندی و سلێڤانەیان) سالانە بێتە لدارخستن ژبو نیشادانا بەرهەمێن ڤان هەردو دەشتێن ناڤدار.
