ل قەزا ئاكرێ و بەردەرەش 1585 بیرێن ئاڤێ هاتینە لێدان
سەباح زوهێر
ئەندازیارەكێ جیولوجی راگەهاند، رۆژ بۆ رۆژێ لێدانا بیرێن ئاڤێ زێدەدبیت، ئەڤ بیرە 30%ێ بۆ مەرەما ئاڤ ڤەخوارنێ و 70% بۆ مەرەما چاندنێ نە و گۆت: ئەگەر بەراوردیەكێ بكەین ل نوكە بۆ بەری 10 سالان هندەك دەڤەران هەتا 30 متران یا چوویە خوارێ، ب تایبەتی باشورێ حەوزا بەردەرەش، لێ لایێ روڤیا رووبارێ خازری هەتا 6متران زێدەتر نەچوویە، چونكی ئەو دەڤەر یا نەڤی یە و هند كارتێكرن سەر ئاڤێ نەهاتیەكرن.
مزگین سەعید، ئەندازیارێ جیولوجی ل فەرمانگەها ئاڤا ژێر ئەرد ل ئاكرێ بۆ روژناما ئەڤرۆ ددەتە دیاركرن كو ل سنورێ قەزا ئاكرێ و بەردەرەش بۆ ئومباركرنا ئاڤا ژێر ئەرد یا دەولەمەندە ب هەبوونا رێژەكا زۆر یا ئاڤا ژێر ئەرد، ژ بەر كو تایبەتمەندیێن باش هەنە بۆ ئومباركرن و پارانەڤا ئاڤێ ل ناڤ پێكهاتێن جیولوجی دا، رووبەرێ پانیا ڤێ ئاڤێ نێزیكی 1200كم دوجا ب رێژا كووراتیا 800م كو دكەڤیتە دناڤبەرا زنجیرا چیایێن ئاكرێ ل باكور و چیایێن بەردەرەش ل باشور و مەقلوب و ل باشور و رووبارێ زێیێ مەزن ل رۆژهەلات و رووبارێ خازری ل رۆژئاڤایێ ئومبارێ.
سەبارەت هژمارا بیرێن ئاڤێ ل سنورێ قەزا ئاكرێ و بەردەرەش ئەندازیاری گۆت: 1585 بیرێن ئاڤێ ل ڤان هەردوو قەزایان هاتینە لێدان، ل قەزا ئاكرێ 510 بیر هاتینە لێدان، 320 بۆ ڤەخوارنێ و مفایێن گشتی و 190 بیر بۆ چاندنێ و پرۆژێن ئاژەلداریێ هاتینە لێدان، هەروەسا ل قەزا بەردەرش 1075 بیر هاتینە لێدان كو 265 بیر بۆ ڤەخوارنێ و مفایێن گشتی و 810 بیر بۆ چاندنێ هاتینە لێدان، و لێدانا ڤان بیرا ل هەردوو قەزایان 30%ێ بۆ مەرەما ڤەخوارنێ و 70%ێ بۆ مەرەما چاندنێ هاتینە لێدان.
گۆت ژی: كولانا بیرا ل دووڤ رێنمایێن وەزارەتا چاندنێ و ژێدەرێن ئاڤێ یە، لێدانا بیرێن ئاڤێ بۆ ڤەخوارنێ تارادەكێ ئاسانكاری یا تێدا، چونكی حالەتەكێ پێدڤیە و نەچاریە، ئەو ژی ژلایێ لیژنێ ڤە دێ ڤەدیتن بۆ هێتەكرن و دهێتە لێدان، لێ لێدانا بیرا ئاڤێ بۆ چاندنێ هندەك رێنمایێن تایبەت هەنە و دڤێت ئەردێ وێ چاندنێ 60 دونەمێن عەردی هەبن، دڤێت دووراتیا دناڤبەرا بیرا 600 م بیت ل دووڤ رێنمایێن هاتینە دانان بیر دهێنە لێدان، ئەو ژی پشتی رەزامەندیا هەمی لایەنان هاتە وەرگرتن و مولەت وەرگرت، ئەم دێ ل دووڤ خالا (ج،پی،ئێس) جهی بۆ دەستنیشان كەین و بیر دێ هێتە لێدان.
دەربارێ ئاڤا سەر ئەرد ل ڤێ دەڤەرێ ئەندازیار مزگین دبێژیت: مە دوو رووبار هەنە، رووبارێ خازری و زێیێ مەزن، لێ ئاڤا ڤان رووباران وەكو پێدڤی بۆ چاندنێ مفا ژێ نەهاتیە وەرگرتن، چونكی ئاڤا ڤان رووبارا ناگەهیتە هەموو جهان و دڤێت پروژێن ستراتیژی یێن گرنگ ژلایێ حوكمەتێ ڤە بهێنە دروستكرن، دا كو مفا ژ وان رووبارا بهێتە وەرگرتن، هندی ئاڤا سەر ئەرد بهێتە بكارئینان چێترە ژ ئاڤا ژێر ئەرد، دڤێت ئاڤا ژێر ئەرد بهێتە پاراستن.
ئاماژە دا وێ چەندێ ژی، سال ب سال كۆلانا بیرێن ئاڤێ زێدەتر لێ دهێت، چونكو گەلەك پێدڤی یا ب ئاڤێ هەی بۆ چاندنێ و پرۆژێن ئاژەلداری و بۆ ڤەخوارنێ و مفایێ گشتی، بێگومان كولانا بیرا زەرەرە، لێ كولانا ڤان بیران نەچاریە و مە چ ژێدەرێن دی نینن، چونكی سال ب سال ئاڤا ژێر ئەرد یا بەرەف كێمبوونێ دچیت و ئاستێ ئاڤا ژێر ئەرد یێ كێم دبیت، ئەگەر بەراوردیەكێ بكەین ل نوكە بۆ بەری 10 سالان هندەك دەڤەران هەتا 30 متران یا چوویە خوارێ، ب تایبەتی باشورێ حەوزا بەردەرەش، لێ لایێ روڤیا رووبارێ خازری هەتا 6متران زێدەتر نەچوویە، چونكی ئەو دەڤەر یا نەڤی یە و هند كارتێكرن سەر ئاڤێ نەهاتیەكرن.
گۆت ژی: پێدڤیە كەرتێ وەبەرهێنانێ رۆلێ خوە ببینیت بۆ دروستكرنا پرۆژێن ستراتیژی، وەكی دروستكرنا بەنداڤێن بچووك، سروشتێ دەڤەرا ئاكرێ گەلەك یێ گونجایە بۆ دروستكرنا ڤان بەنداڤان، دا كو مفا ل ئاڤا سەر ئەرد بهێتە وەرگرتن و ئاڤا ژێر ئەرد بهێتە پاراستن، چونكی پێدڤیە ئاڤا ژێر ئەرد بۆ حالەتێن گرنگ ب تایبەتی یێن ڤەخوارنێ بهێتە بكارئینان، لێ ئەم نەچارین پەنایێ بۆ لێدانا بیرا ببەین، چونكی مە پرۆژێن ستراتیژی بۆ ئاڤا سەر ئەرد وەكو پێدڤی نینن كو ئەم پشتبەستنێ ل ئاڤا سەر ئەرد بكەین و ئاڤا ژێر ئەرد پارێزین.
سەبارەت تەمامبوونا پرۆژێ ئاڤا ئاكرێ بۆ ڤێ دەڤەرێ ئەندازیاری گۆت: ئەگەر پرۆژێ ستراتیژیێ ئاڤا ئاكرێ ب دووماهی بهێت دێ پرۆژەكێ زورێ گرنگ بیت و مفایەكێ باش لێ هێتە وەرگرتن، گەلەك بیرێن ئاڤێ دێ هێنە راوەستاندن و وەكی پێگوهۆرەكی دێ مینن، ل سەنتەرێ قەزا ئاكرێ هەتا 75 بیرێن ئاڤێ دێ قەپاتكرن و دێ مفا ژ ئاڤا پرۆژێ ئاڤا ئاكرێ هێتە وەرگرتن و ئاڤا ژێر ئەرد ژی دێ هێتە پاراستن بۆ پاشەروژێ، ل دووڤ داتایێن بەردەست سالانە نێزیكی 20 ملیون موكەعەبێن ئاڤا ژێر ئەرد ل ڤان بیران دهێنە خەرجكرن، ژبلی دەوروبەران.
