ل ناڤبه‌را ئیرادا ملله‌تی و پێكهاتنا لایه‌نان
ئحسان ئامێدی
هنده‌ك دبێژن سیسته‌مێ دیمۆكراتی سیسته‌مه‌ك خرابه، چونكی نه دووره هنده‌كێن نه هه‌ژی ب رێیا كارلێكیه‌كا جڤاكی پێگه‌یه‌كێ گرنگ ب ده‌ستڤه بینن، لێ ل هه‌مان ده‌م دا هه‌می سیسته‌مێن دی ژوی خراپترن. ئانكو باشێ هه‌میانه.
سیسته‌مێ دیمۆكراتی پتر ژ هه‌میێن دیتر ده‌ربرینێ ژ ئیرادا ملله‌تی دكه‌ت، ژ به‌ر هندێ یێ باوه‌ریێ ب ڤی سیسته‌می دئینیت و بانگێ بۆ دكه‌ت دڤێت باوه‌ری ب ده‌ستهه‌لاتا گه‌لی بینیت و ئاشتیانه ده‌ستهه‌لاتێ ده‌ست ب ده‌ست بكه‌ت.
ده‌وله‌ته‌كێ كو كلتۆرێ دیمۆكراتیه‌تێ لێ نه‌بیت هه‌بوونا هنده‌ك بنه‌مایێن دیمۆكراتیه‌تێ وه‌كو فره‌سیاسی و ئازادیا راده‌ربرینێ تێرا هندێ ناكه‌ت كو دیمۆكراتیه‌ت ب ساناهی جێگیربیت، سه‌ر هندێ را دڤێت ده‌ستپێبكه‌ن دا فێربن و ره‌وشه‌نبیربن و باشتر بكاربینن.
دیاره ل ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتا ناڤین ژبلی ئسرائیلێ و توركیا هه‌تا راده‌كی، سیسته‌مێن حوكمرانیێ دیمۆكراتی نینن، و هه‌رێما كوردستانێ و پاشی ئیراق ده‌ستپێشخه‌ر بووینه بكارئینانا ڤێ پرۆسا دیمۆكراسی، لێ ل هه‌ردو سه‌ربۆران ژ به‌ر ده‌ستودارێ سیاسی و جڤاكی و ئاسایشێ پشتی هه‌ر پرۆسه‌كا هه‌لبژارتنان، داكو ئاژاوه و گرژی و نه‌سه‌قامگیری چێنه‌بیت لایه‌نێن سیاسی یێن پشكدار یێن سه‌ركه‌فتی و یێن نه‌سه‌ركه‌فتی رێكه‌فتنێن پێكهاتنێ كرینه بۆ پێكئینانا حوكمه‌ته‌كا پێكهاتنا هه‌ڤپشكی.
سیسته‌مێ دیمۆكراتی ماف و ئازادیێن تاك و پێكهاتێن جڤاكی و لایه‌نێن سیاسی دابین دكه‌ت، و چالاكیێن ئۆپۆزسیۆنێ مسۆگه‌ردكه‌ت، ژبه‌ر هندێ د ڤی سیسته‌می دا مه‌ترسی ل سه‌ر یێ نه‌سه‌ركه‌فتی و ئۆپۆزسیۆنێ نینه، لێ كلتوورێ تاكره‌ویێ و پشتقراندنێ ل ده‌ڤه‌رێ وه‌كریه هه‌رده‌می یێ ل ده‌رڤه‌ی ده‌ستهه‌لاتێ بترسیت بهێته دۆرپێچكرن و په‌رچقاندن، هه‌روه‌كو یێ ل ده‌ستهه‌لاتێ ژی بترسیت ژ ئاژاوێ و گرژیێ و نه‌سه‌قامگیریێ، ژبه‌ر هندێ په‌نا بریه به‌ر چاره‌سه‌ریێن پێكهاتنێ.
ئه‌ڤ پێكهاتن و لێكتێگه‌هشتنه پێدڤیا قۆناغێ یه، بۆ ئاسایش و سه‌قامگیریا ناڤخوه‌یی و پاراستنا قه‌واره و سه‌روه‌ریا ده‌وله‌تێ، ئه‌ڤه پتر ل وان وه‌لاتان دهێته په‌یره‌وكرن یێن فره‌ئه‌تنی و فره‌ئاینی و فره‌سیاسی و ژنوو پرۆسا دیمۆكراتی ده‌ستپێكری، لێ ل وه‌لاتێن دیمۆكراتیێن جێگیر، كو مافێن هه‌میان د مسۆگه‌رن و پرۆسا ڤه‌گوهاستنا ده‌ستهه‌لاتێ ئاسایی و ئاشتیانه‌یه، پرۆسێن هه‌لبژارتنان ل دووڤ ده‌مێن قانوونی برێڤه‌دچیت و یێ سه‌ركه‌فتی و بشێت زۆرینێ پێكدئینیت ده‌ستهه‌لاتێ دگریته ده‌ست و یێن دی وه‌كو ئۆپۆزوسیۆن چالاكیێن خوه دكه‌ن و خوه بۆ گه‌را ل دووڤدا یا هه‌لبژارتنان به‌رهه‌ڤ دكه‌ن.
ل هه‌می وه‌لات و ل هه‌می جڤاكان خالێن هه‌ڤپشك و خالێن ناكۆك ل ناڤبه‌را تاكان و پێكهاتان هه‌نه، و هه‌رده‌م خالێن هه‌ڤپشك پترن، بهایێن مرۆڤی و به‌رژه‌وه‌ندیێن هه‌ڤپشك دبنه بنه‌ما بۆ لێكتێگه‌هشتن و پێكهاتنێ و هنده‌ك جاران ژی توندره‌ویا ئاینی یان یا ئه‌تنی یان یا ئیدولوژی یان كه‌ربوكینه‌كا دیتر دبیته هۆیێ تاكره‌ویێ و دكتاتۆریه‌تێ و سته‌مكاریێ و ناكۆكی و هه‌ڤدژی لێدكه‌ڤیت.
د پرۆسا دیمۆكراتی دا زۆرا گرنگه هه‌ر لایه‌نه‌ك گۆره‌ی ده‌نگێن ملله‌تی قه‌بارێ خوه بزانیت و مافێن خوه وه‌رگریت و سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل دا بكه‌ت، خوه ئه‌گه‌ر گڤاشتنێن خوه بكارئینان بۆ هندێ زێده‌تر ژ قه‌بارێ خوه‌یێ هه‌لبژارتنان بده‌ستڤه‌بینیت دێ بیته خوه‌ڤه‌دزینه‌ك ژ پێگه‌یێ ئیرادا ملله‌تی و سه‌رپێچیه‌كا بنه‌مایه‌كێ دیمۆكراتیه‌تێ.
دیمۆكراتیه‌تا دروست ئه‌وه یا ملله‌تی گۆتی ئه‌و بیت، و ئه‌نجامێن ده‌نگان بهێنه قه‌بوولكرن و ل دووڤ قانوونێ بهێنه په‌یره‌وكرن، پتری پتریا كورسیان و پتریا پێگه‌یێن ده‌ستهه‌لاتێ ب ده‌ستخوه‌ڤه بینیت و ده‌ستهه‌لاتێ پێكبینیت.
ل ئیراقا دیمۆكراتیا فیدرالی ژ به‌ر ژیوارێ فره‌یائه‌تنی و ئایینی و سیاسی هه‌رده‌م پێكهاتنه‌ك هه‌یه، سه‌ره‌رای دستوورێ هه‌رده‌می، و هه‌رده‌م پشتی هه‌ر پرۆسه‌كا هه‌لبژارتنان زۆرینێ پێكهاتنه‌ك پێكئینایه بۆ سه‌رگێریكرنا ده‌وله‌تا ئیراقێ، ئه‌ڤجا ژی نه‌شیاینه ئیراقه‌كا سه‌قامگیر دابینكه‌ن.
هه‌ڤركیا سیاسی د پرۆسا دیمۆكراسی دا ره‌وایا خوه هه‌یه ژ ملله‌تی، چونكی ب رێیێن ئاشتیانه و ب ده‌نگێن ملله‌تی پێگه‌یێ خوه چێدكه‌ن و بهێزدئێخن. و هه‌ر ئه‌ڤ ئه‌نجامه وه‌دكه‌ن كو سه‌ر ژنوو بیر ل هه‌ڤپه‌یمانیان و هه‌ڤكاریێ و هه‌لویست وه‌رگرتنێ بهێته‌كرن.
د ڤێ پرۆسا هه‌لبژارتنێن ئیراقێ دا پارتی دیمۆكراتی كوردستان پێگه‌یه‌كێ ب هێز بده‌ستڤه ئینا ل سه‌ر ئاستێ هه‌رێما كوردستانێ و ئیراقێ و مافێ وێ یه ل ئاستێ ڤی قه‌باره‌ی مافێن خوه ده‌سته‌به‌ر بكه‌ت و پێگه‌یێن خوه وه‌رگریت، هه‌روه‌كو ئه‌ڤه پێگیریه‌ك ژی به‌رامبه‌ر ده‌نگده‌رێن خوه.
ژبه‌ر هندێ دێ بێژم ژبه‌ركو سه‌رۆكاتیا ئیراقێ به‌هرا كوردانه و به‌هرا پترا كوردان ده‌نگ ب پارتی دانه و پارتی پتریا كورسیێن په‌رله‌مانی ب ده‌ستڤه‌ئیناینه، یا فه‌ره پارتی پێداگریێ ب ده‌ستڤه‌ئینانا ڤی پۆسته‌ی بكه‌ت، وه‌كو ده‌ربرین ژ ئیرادا كوردی.
لێكتێگه‌هشتن و پێكهاتن دگه‌ل لایه‌نێن كوردی گه‌له‌ك باشه، و ئه‌ڤ گه‌له‌ك باشیه ئه‌ركه‌كی د ئێخیته سه‌ر مللێن لایه‌نێن دیێن هه‌رێما كوردستانێ، ب تایبه‌تی ئێكه‌تیێ كو ئه‌و ژی پشته‌ڤانێن لایه‌نێ زۆرینه‌یا كوردستانی بن بۆ وه‌رگرتنا ڤی پۆستی.
به‌لێ بۆ لێكتێگه‌هشتن و پێكهاتنێ ل سه‌ر بنه‌مایێ ئیرادا ملله‌تی، ئه‌و ئیرادا كۆتیه پارتی به‌لێ دسه‌پینیت كو هه‌می لایه‌نێن سیاسی ل هه‌رێمێ بێژنه پارتی به‌لێ. به‌لێ بۆ پارتی.. برایێ مه‌زنی ئه‌م ژی دگه‌ل ته بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا هه‌می مافێن كوردستانێ.
