ل ڤی دەستوداری چ باشە بهێتەكرن؟
ئحسان ئامێدی
هەرێما كوردستانێ هەرێمەكا فیدرالیا ئیراقا هەڤگرتی یە، و د دیباجەیا دەستوورێ ئیراقێ دا هاتیە، پێگیریكرن ب دەستووری هەڤگرتنا ئیراقێ دابیندكەت، و حوكمەتێن ئیراقا هەڤگرتی پێگیری ب دەستووری نەكریە، ب واتا مافێ هەرێمین فیدرالیە وێ هەڤگرتنێ بهەلوەشینن!. ئەرێ هەرێما كوردستانێ ل بەرامبەر سەرپێچی و پێشیلكرنا دەستووری و گڤاشتنێن لایەنێن دژ ل بەغدا چ ل بەرە بكەت؟ و چ كارتێ گوشارێ هەنە بكاربینیت دژی حوكمەتا ئیراقا هەڤگرتی!؟.
هەلبژاردەیێن ل بەردەستێ هەرێما كوردستانێ و ژ مافێن وێ یێن یاسایی و رەوا، گفتوگۆ دانوستاندن، گەف، بایكۆت، ڤەكێشان، دابڕین و سەرخوبوون.
كورد نەتەوەیە و مافێ دەولەتبوونێ هەیە، وەكو مافەكێ سروشتی و رەوایێ هەر نەتەوەیەكی، هەروەكو بۆ هەر گەلەكی هەیە بریارا چارەنڤیسێ خۆ بدەت، و ئەڤە د یاسایێن ئاسمانی دا ژی هەیە هەروەكو ئەڤە ژ سۆزێن وودر و ولسۆنی سەرەكێ بەری یێ وەلاتێن ئێكگرتیێن ئەمریكی و ژ پرانسیبێن رێكەفتنا فرسای پشتی جەنگا جیهانیا ئێكێ دا هاتینە و ئەڤ تێگەهە ل سالا ١٩٥١، چوویە د میساقێ نەتەوەیێن ئێكگرتی دا و نەتەوەیێن ئێكگرتی سالا ١٩٦٩ كرە سالا سەرخۆبوونێ و بریارا ١٥١٤ دبێژیت پێدانا سەرخۆبوونێ بۆ مللەتێن داگیركری، هەروەسا بریارێن جڤاتا گشتی یا نەتەوەیێن ئیكگرتی دانێ ب مافێ چارەنڤێسیا گەلان ددەت.
هەروەكو دادگەها دادپەروەریا نیڤدەولەتی دانپێدانێ ب مافێن یاسایی یی گەلان ددەت بۆ بریاردانێ ب چارەنڤیسێ خۆ ل ژێر سیبەرا سیستەمێ نیڤدەولەتی و وەكو پرانسیبەكا بنەكیا پرانسیبێن یاسایا نیڤدەولەتی دبینیت، زێدەباری عەهدێ نیڤدەولەتیێ تایبەت ژی دانێ ب مافێن مەدەنی و یاسایی و چارەنڤیسیا گەلان ددەت.
بەلێ ژ وارێ كریاری ڤە و میكانزما بجهئینانێ ئالۆز و مژۆكی یە، تنێ هێزا مللەتی و پشتەڤانیا نیڤدەولەتی ئێكلاكەرا ڤێ پرسێ دكەت!.
سەربۆڕا سیاسی یا مرۆڤێ وێ خۆیا دكەت چ دەولەت ب ئارامی و حەزكرنێ و داخواز و پشنیاران چێنەبووینە، بەلێ ب ئیرادە و بڕیار و هێز و شیانێن ناڤخۆ و پشتەڤانیا دەرەكی هۆكارێ سەرەكی یێن چێكرنا دەولەتانە.
كوردان بۆ سەربەخۆیێ خەباتەكا دویر و درێژكریە و گەلەك قوربانی بۆ داینە، و هۆكارێ داگیركەر و دەرەكی نەهێلایە ئەڤ ئارمانجە بجهبهێت، سەرەرای بێ دەولەتبوونێ، د ناڤ دەولەتێن داگیركەر دا هەر بەردەوام دهاتنە سەركوتكرن و بەهژاندن و بێ بەهركرن ژ ئاساییترین مافێن وانێن نەتەوەیی و مرۆڤی!.
پشتی سیه و چار سالان ژ دامەزراندنا هەرێما كوردستانێ، دوازدە سالان هەرێما كوردستانێ فیدرالیەتا خۆ راگەهاندبوو و وەكو كیانەك كاروبارێن خۆ ب سەركەفتیانە برێڤە دبرن، بێی دانپێدانێن ئیراقی و هەرێمایەتی، تنێ گەف و گڤاشتن و دۆرپێچكرنا ئابۆری و گەفێن لەشكری و ئاسایشێ هەبوون!، و بیست دوو سالان ژ رۆخاندنا رژێما دكتاتۆری و ئاڤاكرنا ئیراقا دیموكراتیا فیدرالیا دەستووری كو رۆلی كوردان د وان گوهۆرینا یێ سەرەكی بوو، هێشتا دەستهەلاتدار ل بەغدا ب ئەقلیەتا تاكرەوی و سەرەدەیەكا نەدادپەرەری ل گەل كوردان دكەن و كارپێكرنێ ب دەستووری ناكەن و هەڤپشكیێ و هەڤسەنگیێ و سازانێ بجهنائینن و ستەم و زۆریێ بكاردئینن و هندەك گرۆپ هەنە وەكو خەزعەلی و نموونەیێن وەكو وی كو ب تیرۆرست و تالانچیێن نەفتێ و بازرگانیا ماددەیێن هشبەر بناڤ و دەنگن ب ئاشكەرا دژاتیا هەرێما كوردستانێ و مافێن وێ یێن دەستووری دكەن!.
ئانكو حوكمەتا فیدرالی ب هاندانا گرۆپێن دژی هەرێمێ یا بەردەوامە د پێشیلكرنا مافێن دەستوورێن هەرێما كوردستانێ دا، و بنەمایێن رێككەفتنا پێكئینانا حكومەتا فیدرال بجه نەئیناینە، حەتا بودجە و مووچە و قویتێ خەلكی ژی سیاسی كرینە و هەمی رەفتارێن حوكمەتا ناڤەندیا شۆفینییا تاكرەو دكەت و مافێن دەستووری یێن خەلكێ كوردستانێ پێشیل دكەن!. ئەڤە ناهێتە قەبوولكرن!، و ب ڤی دەستوداری بۆ هەرێما كوردستانێ برێڤەناچیت و كورد دخواستینە هەلوەستەكێ زەلال و وێرەك وەرگرن، داكو دەستهەلاتداران ل بەغدا نەچاركەن پێگیریێ ب دەستووری بكەن و شایسیەیێن هەرێما كوردستانێ پێ بدەن.
لێ چ هەلوەست!؟ هەلوەست دڤێت بەرژەوەندیێن هەرێمێ بجهبینیت!، ماف و حەزكرن دیار و زەلالن،(دەولەتا سەربەخۆیە)، كو تا نوكە یا رێپێدای نینە!، و سەربۆڕا پێكڤەژیانێ ل گەل نەتەوەیێن بالا دەست شكەستی بوویە، و هەڤپشكی د حوكمرانیێ دا هەڤسەنگی و سازان نەبوویە!، ل ڤێرە سیاسەت وەكو هونەرێ شیانا و سەرەدەریكرنێ ل گەل ژیواری خۆ دبینیت، بەلێ ئەوا د شیانان دا و رێ پێ دهێتەدان گرنگە و جهێ خۆ دكەت!.
هاژۆتن د ڤی دەستودارێ هەیی دا ب زەحمەتە نەمازە كورد د ناڤخۆ دا ژی د هەڤگرتی نینن!.. د حوكمرانیێ دا كورد هەڤپشكن و بەردەوام د گفتوگو و دانوستاندنێ دانە و چ كێشەك ئێكلانەكریە و ژ بەركو د هەڤپشكیێ دا كورد د كێمن و دلاوازن نەشێن یێن بەرامبەر رازی كەن یان نەچاركەن پێگیریی ب دەستووری بكەن! و ئامرازێن گەف و هەڕەشە و گڤاشتنێ د لاوازن، تنێ ئارامكرنەكا پەنچ كریە، لێ باشترە بگەهیتە پێكدادانێ!.
بایكۆتكرن، ئانكو پشكداری نەكرن دكومبونێن پەرلەمانی و حكومەتێ دا، و رێ گرتن ل دەرئینانا یاسا و بریارێن گرنگ دا، ئەو ژی ب ڤێ كەمینا پەرلەمانی و حوكمەتێ ناهێتەكرن و دێ دەلیڤە پتر بۆ ڤەبیت وەكو خۆ بكەن!.
خۆ ڤەكێشان و دەست ژ كاری كێشان ب رەنگەكێ فەرمی ژ پەرلەمانی و حوكمەتێ پێناڤی دوبارە هەلبژارتن و پێكئینانا كابینەكا نوی یا حوكمەتێ، ل ڤێ ژی ناهێتە چاڤەرێكرن ئەنجامێن هەلبژارتنان گوهۆڕینەكا باش لێ دەربچیت، چونكی بنەكۆكا كێشێ عەقلیەتا شۆفینزم و تایفەگەریا پتریا ئیراقیان ب بزاڤێن واییێن سیاسی ڤەیە، هەر دوبارەكرنا ستەم و زۆریێ یە!.
چارە.. د دو رێیێن دی دانە، یا ئێكێ خۆ دابرین ژ ئیراقێ بێی ناڤ لێ ئینان و دەستهەلاتدارێن هەرێمێ ب ئیدارەكرنا كاروبارێن هەرێمێ رابن پشتبەست ب شیان و پێچێبوونێن ناڤخۆیی و پشتەڤانیا دەرەكی، وەكو سەربوڕا هەرێما كوردستانێ ژ سالا ١٩٩١ تا ٢٠٠٣ كو هەتا رادەكێ باش یا سەركەفتی بوو و دانپێدان پێ هەبوو و سەرەدەری دگەلدا دهاتەكرن!، یا دووێ بجهئینانا ئەنجامێن رێفراندۆما سەربەخۆیا كوردستانێ ئەوا ل ٢٥ ئیلۆنا ٢٠١٧ هاتیە كرن، كو مللەتی یا خۆ گۆتیە بەلێ بۆ سەربەخۆیا هەرێما كوردستانێ و ژلایێ دەستووری ڤە رێ پێدایە و ل سەر بزاڤا سیاسیا كوردی یە كاری بۆ بكەت، ئەڤە ژی پێدڤی ب هەڤگرتن و ئێكخستنا ناڤمالا كوردستانێ یە، بۆ دروستكرنا ئێك هەلوەست و گۆتار و رەفتارێن كوردستانێ و دابینكرنا پشتەڤانیا وەلاتێن زلهێز و بتایبەتی وەلاتێن ئێگرتیێن ئەمریكایە!.
ب باوەریا من چارەیا دروست د ئێك ژ هەردو رێیێن چارەیێ دانە، ئەو ژی ئەگەر ئەمریكا پشتەڤانیێ لێ بكەت، هەروەسا گەلەكا گرنگە ب كێمی دەولەتەكا هەرێمایەتی رێگر نەبیت، و نهۆ دەلیڤە كا باش هەیە بۆ رازیكرنا وان دەولەتان نەمازە كو ئەڤە مافەكێ یاسایێ رەوایێ هەرێما كوردستانێ یە، و تا رادەكی هەرێم هێز و دەستهەلات و رەوایی هەیە و دشێت بەرژەوەندیێن ووزێ و ئاسایشێ و سەقامگیریێ و دژایەتیا تیرۆرێ یێن جڤاكێ نیڤدەولەتی دەستەبەر بكەت.
د سیاسەتێ دا هەر كێشەكێ چارەسەریەك بۆ هەیە، لێ ئیرادە و بڕیار و كار بۆ دڤێن، و ئەڤرۆكە سەركردایەتیا سیاسیا كوردستانێ بەرامبەر بەرپسیارەك مەزنە و یێ هەست پێ دكەن و چاڤەرێ دكەین بریارەكا گونجای بدەن.
هیزا هەرێمێ د هەڤگرتنێ و پشتەڤانیا دەرەكی و شیانێن ئابۆری و لەشكری دایە، و پێدڤیە باشتر بهێتە رێكخستن بۆ ئارامكرنا مللەتی و پاراستنا هەرێمێ و ریبریبوونا هەر پێشهاتەكی.
